Jagarfly gjennom Suldalsporten!

 

Henry Imsland-teikning i Aftenbladet august 1955.

Dumdristige jagarfly-pilotar stasjonerte på Sola kunne vera til plage for folk rundt om i fylket i 1950-åra. Jagarflyet som flaug under Karmsund-brua i august var ikkje det einaste tilfellet av slik villmannsflyging.

Omtrent på same tida hadde Suldal besøk av ein liknande luftakrobat, går det fram av eit lesarbrev frå Nils G. Steinbru i Aftenbladet i august 1955. Flyet kom i låg høgde nedover Suldalsvatnet. Folk trudde kanskje at flygaren ville sjå litt på slåttekarane i Hamrabø og Kvilldal. Dei var i full sving på bøane akkurat då.  Deretter ville flyet stiga til vêrs igjen.

Men nei. Dette flyet heldt stø kurs med litt skrå vinkel – og rett gjennom Suldalsporten.

?Jau då, om porten heiter å vera trong, så går det fint, endå til med god fart. Det vil helst gå godt, skreiv Nils G. Steinbru.

Bernt J. Høie frå Kvitsøy opplevde også nærkontakt med jagarflya i sin oppvekst på Kvitsøy:

Pappa og eg opplevde å bli målskive for ein jetjagar då me låg og drog opp trollgarna innani Kvitsøyholmane.

Først såg me berre silhuetten framanfrå og høyrde mest ikkje ein lyd. Det såg ut som om dei skulle skyta på oss. Då det var 50 - 100 m ovanom oss,  snudde det oppover i sirkelen dei fulgte. Det vart eit forferdeleg spetakkel.

Me vinka og knytte nevane. Men dei fortsette i minst fem minutt med sirkelbevegelsane!

Kvifor var det slik på denne tida?

"På 1950-tallet foreberedte Luftforsvaret seg på en krig som kunne komme når som helst. Øvelser og beredskap førte til en meget hektisk aktivitet ved de norske skvadronene. De norske militærflygerne var innforstått med at de når som helst måtte ofre alt – hvilket mange også gjorde. Fra 1950 til 1959 fant det sted 95 fatale flyulykker i det norsk luftforsvaret, inkludert fly ført av nordmenn under utdanning i Canada og USA. Disse ulykkene kostet 116 militærflygere livet."

Minnehøgtid for to norske flygarar som omkom utanfor Utsira i 1955. Dette er frå Rogalands
Avis i november 1955.

Dette skriv Sondre B. Hvam i ein artikkel om norske militærfly-ulukker under den kalde krigen. Heile artikkelen kan lesast på nettstaden idunn.no.

Jetfly under Karmsund-brua!

 

Frå fyrstesida på Aftenbladet 11. august 1955

Jetflyet kom susande i låg høgde sørover i Karmsundet med ein fart på 600 – 700 kilometer i timen. Byggearbeidet på Karmsund Bru pågjekk for fullt denne flotte august-dagen i 1955. Det var to månader før brua blei åpna. Rutebåten "Haugesund" var på veg i si vanlege rute nordover frå Stavanger med fleire hundre passasjerar om bord. Båten skulle snart passera brua. Då skjedde det som var heilt uventa:

Den unge piloten svinga ikkje unna. Tvertimot. Han flaug under brua og så steig han rett opp. Folka i styrehuset på "Haugesund" trudde knapt sine eigne auer og arbeidsfolka på brua var både sjokkert og sinte. Under brua var det ein klaring på 46 meter. Viss piloten hadde vore litt uheldig, kunne han forårsaka ein katastrofe.

Fyrstesida på Aftenbladet fredag 12. august 1955.

Villmannsflyginga som skjedde ved 12-tida onsdag 10. august fekk stort oppslag i avisene både i Stavanger og Haugesund. - Jetflygaren som er den fyrste som har prøvd seg på dette vågestykket. Ein håpar han blir den siste. Piloten kan venta seg eit alvorleg oppgjer med sine overordna. Han risikerer å bli stilt for krigsrett, skreiv Haugesunds Avis. Arbeidarane på brua var dei som reagerte sterkast på villmannsflyginga. Dei hadde eit arbeid som var nervepirrande nok om ikkje unge pilotar skulle leika seg omkring dei med livet som innsats, sto det vidare i avisa.

Kven var denne galningen som var ute med dette jetflyet? På flystasjonen på Sola kom denne meldinga uventa. Det hadde vore både norske og amerikanske fly i lufta denne dagen. Og det var grunn til å tru at det flyet kom frå Sola.

Sjefen for Luftkommando Vestlandet, oberst Erling Munthe Dahl, sa at denne flyginga var heilt ureglementert og skulle etterforskast. Han etterlyste også folk som kunne ha sett flyet og som eventuelt hadde sette kjenningsteikna på flyet.

Lågtflygande jetfly var ei plage for mange på 1950-talet, går det fram av ein artikkel i Haugesunds Dagblad. Jetflya fauk ofte lågt over tettbygde strøk og gjorde halsbrekkande manøvrer som sjokkerte folk. Det var tydeleg at pilotane ikkje respekterte forbod mot å flyga altfor lågt. Ikkje minst var pelsdyr-oppdrettarane plaga av denne aktiviteten.

Det var stor militær aktivitet på flyplassen på Sola i 1950-åra. Luftforsvaret hadde opptil 200 fly og det var ein bemanning på opptil 1200 mann ved Sola flystasjon.   

Blei galningen tatt?

"Den amerikanske flygeren som fløy under Karmsund bru i forrige uke, ble sendt ut av landet og tilbake til stasjonen i Tyskland en time etter at han hadde tilstått, får Aftenbladet vite i Luftkommando Vestlandet. Hans overordnede vil få full rapport, og her har man fått beskjed om at amerikanerne ser svært strengt på slik vettlaus flyging."

Dette skreiv Aftenbladet 19. august 1955. Eg har ikkje funne meir i arkiva kva som skjedde med denne piloten seinare. 

Oberst E. Munthe-Dahl sa vidare til Aftenbladet at det var utenkeleg at nokon liknande ville gjenta seg.

Jagarfly-tjuveriet – idioti eller karstykke?

 

Det var eit fly av denne typen, Lockheed T-33, som Arne Storli stakk av med frå Sola 
flyplass. Foto: Jærmuseet. 

Flymekanikar Arne Storli havna ikkje i varetekst-arrest i tida etter at han stakk av med eit jagarfly frå Sola flyplass. Tvertimot. Han let seg intervjua i avisene i dagane etter og greidde ut om heile røvarshistorien.

Han blei avhøyrt av undersøkelseskommisjonen etter at han var landa. Etterpå fekk han gå heim. I fengsel var han heller ikkje. Høyesterett fastsette straffa til seks månaders betinga fengsel med ei prøvetid på to år. I løpet av den tida skulle han betala 7000 kroner i erstatning.

Planen var at Arne Storli skulle gjera denne flyturen onsdag 12 september. Kvifor akkurat den dagen? Jo, for då fylte han 21 år og var myndig. Dermed kunne han ta heile ansvaret sjølv og ikkje blanda sine pårørande inn i dette.

Aftenblad-journalist Jon Storækre oppsøkte 21-åringen heime på Joa kvelden etterpå og der svara han villig på alle spørsmål.

Dårleg vêr var årsaka til at flyturen blei utsett til dagen etterpå.

- Starten gjekk som den skulle. Det var fint å komma opp i lufta. Flyet flaut så fint, forklarte Storli til Aftenbladet.

Han hadde drivstoff nok til å vera minst to timar i lufta, men flyturen var tydelegvis ikkje populær. Skvadronsjefen beordra han til å avslutta turen.

Til Rogalands Avis sa Arne Storli at han verken var full, galen eller suicidal då han stal flyet. Han ville berre visa både for seg sjølv og andre at han kunne manøvrera desse flya like godt som nokon andre sjølv om han strauk på opptakingsprøva på flyskulen to gonger. Han hadde aldri fått noko svar på kvifor han ikkje var kommen inn.

Heilt sidan han begynte som flymekaniker hadde han jobba med desse T-33-flya og hadde sett dei ta av og landa tusenvis av gonger. Eit par gonger hadde han også vore i lufta som passasjer på desse flya. I tillegg hadde han lese alt som var av tilgjengeleg litteratur om desse flya.

- Var du klar over at du ville bli oppdaga?

- Javisst. Og eg var klar over konsekvensene. Men at det skulle bli så mykje bråk med skriving i aviser og slikt, hadde eg ikkje drøymt om, sa Arne Storli til RA. Han visste ikkje korleis det villee gå med jobben på flyplassen etter turen.

- Dette var idioti. Slett ikkje noko karstykke, sa major Sven Hauge til Aftenbladet.

I flykretsar såg ein svært alvorleg på saka. Storli hadde ikkje berre stole eit fly og kosa seg med det. Han hadde sett liv og eigedom på Stavanger-halvøya i ytterste fare, sa major Hauge.

Tidlegare flygeledar-sjef, Arne Helvik, fortalde om sin befatning med denne saka i Solabladet i 2008. Han var fersk flygeledar og på vakt då Arne Storli stakk av med jagarflyet.

- Han lurte meg til take-off. Som mekaniker var han godt kjent med flyets instrumenter og hadde overhørt hvordan flygerne gjorde når de kalte opp tårnet for å ta av, fortalte Arne Helvik.

Hafrsfjord herredsrett dømte sersjant Arne Storli til 120 dagars fengsel og til å  betala 47 000 kroner til Staten etter røvartoktet med jetflyet.

Høyesterett endra straffa til betinga fengsel og 7000 kroner i erstatning.

Fyrstevoterande i Høyesterett skreiv mellom anna: "Han er en tidligere ustraffet ung mann fra et godt hjem og han har aldri lagt for dagen kriminelle tilbøyeligheter. Den straffbare handling må nærmest sees som et utslag av en slags vrangforestilling som har festnet seg slik at han ikke lenger har hatt det normale herredømme over sitt viljesliv".

Jan Petter Helgesen laga mykje flystoff i si tid som journalist i Aftenbladet. 

Jan Petter Helgesen, tidlegare Aftenblad-journalist, opplyser at Arne Storli drog til USA og utdanna seg til helikopter-flygar. Han budde i Los Angeles-området resten av sitt liv.

Helgesen opplyser også at jagarflyet som Storli brukt til den omtalte flyturen frå Sola fekk så store skader etter landinga at det aldri kom i lufta igjen. 

- Denne hendinga skal vera heilt eineståande. Ingen andre utan pilot-erfaring har greidd å stela eit jagarfly og fly av garde med det og seinare komma uskada frå det, seier Jan Petter Helgesen.

Jan Petter Helgesen påpeikar det ikkje er korrekt å kalla T33-flyet for jetjagar, Dette var eit jet-treningsfly. Forsvaret brukte desse flya til opplæring av framtidige jagarpilotar. T står for training. Thunderjet var Forsvaret sitt jagarfly i desse åra. 

Dåverande major Sven Hauge blei seinare general. Han var norsk forsvarssjef frå 1982 til 1984. 

Høgsterett-dommen blei omtalt i Aftenlbladet i september 1957.

Flymekanikar stakk av med jagarfly frå Sola!

 

Det var eit slikt jagarfly, ein Lockheed T-33, flymekanikar
 Arne Storli stakk av med frå Sola flyplass. Han hadde
 null erfaring som pilot. Foto frå flyblader.com. 

Flymekanikaren hadde null erfaring som flygar. Likevel stakk han av med eit jagarfly frå flyplassen på Sola midt på dagen. I tre nervepirrande kvarter var han i lufta i området rundt Sola. Han kom uskada frå eventyret, men understellet på flyet fekk store skader ved landinga som skjedde på "kuvis".

Det blei stor oppstandelse på Sola då det blei klart kva som hadde skjedd. Fleire fly var i lufta for å hjelpa den 21-årige "piloten" ned på flyplassen igjen. Han kom svært lågt innover Solakrossen på det fyrste landingforsøket, men steig brått opp igjen. På nestee forsøket kom han ned på fast grunn igjen.

Bildet av dei tre av hovudpersonane i jagar-dramaet på Sola var toppoppslag i Aftenbladet fredag
14. september 1956. Frå venstre major Nilseng, sjefen på skvadronen på Sola, flymekanikar
Arne Storli og løytnant Lossius som følgde Storli nesten heilt ned på bakken. 

Dette dramaet utspant seg torsdag 13 september1956 på Sola og fekk store oppslag både i Aftenbladet og mange andre aviser i dagane etterpå.

Arne Storli hadde alltid drøymt om å bli jagarflygar, men han slapp ikkje inn på Luftforsvaret si flygarutdanning. Dermed utdanna han seg til flymekaniker og var stasjonert på Sola der han var sjef for eit såkalla bakke-crew eller bakkemannskap for eit av jagarflya. På denne torsdagen hadde han og kollegene klargjort sitt eige fly og fått det vel opp i lufta.

Deretter krabba 21-åringen opp i eit av dei andre flya og fekk lurt seg av stad. Han kalla opp tårnet som om han var ein erfaren pilot og gav seg til kjenne med rett kjenningssignal og tok deretter av frå flyplassen.

Det blei slått full alarm då ein blei klar over kva som hadde skjedd. Tre-fire brannbilar rykka ut og blei plassert rundt på plassen og to ambulansar tok også oppstilling.

Arne Storli svara då han blei kalla opp frå tårnet på flyplassen. Der var major Nilseng frå Luftforsvaret på plass og assisterte han  i sluttfasen av flyturen.

Det fyrste landingsforsøket var mislukka. Løytnant Kavli frå Stavanger tok sitt fly kloss opptil det "lånte" flyet og viste kva Storli måtte gjera for å komma seg ned. Men han kom ikkje heldig inn og for folk på bakken såg det ut som om han ville styrta i Solakrossen. Men han tok flyet opp igjen.

På neste landingforsøk var det løytnant Lossius som flaug ved sida av Storli ned mot flyplassen. Nesten ned til bakken. Storli kom inn på landingsbanen, men flyet spratt opp igjen 20 meter. Det såg ut som om han prøvde å letta igjen, men farten var for liten. Dermed landa flyet. Flyet kjørte tvers over ei flystripe med hjula i bremsestilling, så over ei mark før flyet stoppa på parkeringsplassen framfor ein av hangarane.

Understellet på flyet hadde fått hard medfart, men flymekaniker Storli hoppa uskada ut. Dramaet var over.

Dermed kunne 39 flypasssjerar som skulle til New York ta plass i det islandske flyselskapet Loftleidir sitt fly som var klart til avgang. Passasjerane måtte søka dekning inne i ekspedisjonsbygget medan jetjagar-dramaet utspelt seg. Flyet blei ein halv time forsinka før det kunne letta.

Flymekaniker Storli blei arrestert og sendt til sjukehus for undersøkelse.

Neste blogg handlar om det som skjedde etter den dramatiske landinga.

Grundig lurt av Posten!

 

Lett å finna Posten når du slår ned blikket og ser i golvet på Herbarium. 

Alle dei mailane eg har fått om gratis mobiltelefon og fristande tilbod om bitcoin-formuer som venta på meg, har eg resolutt sletta. Med tida har eg blitt meir og meir sikker på at ingen greidde å lura meg. Men då eg fekk ein enkel SMS frå Posten, gjekk eg fem på.

Det kom eit pling frå bukselommen sist tysdag. Eg var ute på tur. Målet var fyrst og fremst å samla skritt nok til at eg kunne snu og gå heim igjen.

Eg pritla ut mobilen frå lommen. Ein fersk SMS fekk meg til å klikka meg inn.

Ei sending til meg låg klar til henting på Stavanger Sentrum postkontor med hentekode og greier.

Tenk det du! Pakke til meg. Kva i all verda kan dette vera? Etter å ha lurt litt, kom eg på at dette kunne vera ei bok. Har sånn halvveis gått og venta på ei bok dei siste dagane. 

Nesten oppe på Ullandhaug, med panorama-utsyn over Ryfylke sto eg og hadde fått ein pakke i posten heilt nede i sentrum. Spennande! Brått endra eg planar og sette kursen mot Stavanger sentrum.

Men kor er posten henne? Inntil for kort tid sidan heldt postfolka til i det nye posthuset som erstatta det gamla som blei reve ein gong på 1970-talet.

Jo, nå var Posten flytta til Herbarium Shopping. Dette sto å lesa på døra til lokalet der dei heldt til før. For oss gamle som stadig seier EPA, er det berre til å skjerpa seg. Nytt navn, men den same gamle plassen.

Kor i all verden har så Posten klart å gøyma seg inne i dette sværa kjøpesenteret? Eg virra med håvet og kikka etter skilt. Skulle akkurat begynna å irritera meg då eg oppdaga at det berre var å slå ned blikket og kikka på golvet. 90 meter til Posten sto det der.

Med senka blikk orienterte eg meg fram til Posten. Det var ikkje svære plassen, men det var ein disk med to postfunksjonærar som sto klar til å hjelpa kundene. Eg trakk kø-lapp, men det var ikkje nødvendig. Ei vennleg dama noterte hentekoden min og gjekk for å leita etter pakken min i ei av dei fullstappa hyllene. Ho styrte på og snudde på pakkar og greier. Til slutt fann ho sendinga.

Eit ynkeleg lite hefte frå Den Norske Turistforening: Årboka for 2022. Det var ikkje større enn at det ville hatt god plass i postkassen vår på Tasta.

- Men denne er ikkje til deg. Er det kona di som heiter Berit, spurte postdama. 

Det viste seg at dei nye, smarte sorteringsmaskinene kan blingsa dei også. Adressa var rett, men mottakaren var feil! Likevel gjekk meldinga til meg. Posten visste mobilnummeret mitt. Du hendelse!

- Det hender at slikt skjer nå for tida. Ungar har bestilt pakkar som skal komma i posten, og så er det foreldra som får melding om at pakken er kommen, fortalde dama bak disken.

Tenk viss kona mi hadde bestilt ein pakke som ho skulle overraska meg med. Og så var det eg som henta den. For ei greia! Eller ho hadde bestilt ei klesplagg som var så dyrt at eg aldri skulle få greia på at det var innkjøpt. Ekteskapet kunne blitt sett på prøve. Dette er alvorleg talt ikkje godt nok.

Konklusjon: Posten må skjerpa seg. Eg blei grundig lurt. Og eg gjekk altfor langt på grunn av dette: 16.000 skritt. Halvparten hadde vore nok.

Oddvar Lavold er død

Lokaljournalist Oddvar Lavold med fotoapparatet på lur over haugen med 
kommunale sakspapirer i 1981,

 

Den tidlegare Aftenblad-journalisten, seinare lokalavis-redaktør og til slutt forfattar av mangfoldige jubileumsbøker, Oddvar Lavold, er død. Han blei 88 år gammal.

Mange eldre Aftenblad-lesarar hugsar stadig Oddvar Lavold med signaturen ola. I 1961 starta han Aftenbladet sitt Sauda-kontor. Men frå 1963 var han Aftenbladet sin mann i Sandnes og dekka Sandnes og Jæren meir eller mindre åleine i årevis. Han var utruleg produktiv og allsidig. Dessutan ein vennleg og imøtekommande mann som alle sette pris på. 

Oddvar Lavold var frå Bakke ved Flekkefjord. Etter militærtjenesten fekk han jobb som journalist i Dagbladet Rogaland i Stavanger. I 1957 drog han på journalist-kurs ved Universitet i Århus. På same kurset gjekk Doris som var journalist i avisa Vestkysten i Esbjerg. Dei blei kjærastar og gifta seg. Mange var skeptiske til at eit ekteskap mellom to journalistar kunne vara. Dei tok feil. Doris og Oddvar har levd lukkeleg i alle år. Og sjølv om Oddvar var ein travel mann, var han nok heime til at det blei tre barn, Gro, Jarle og Kirsti. Seinare har det blitt fem barnebarn og fire oldebarn. Doris er stadig frisk og oppegåande. Ho er 87 år.

Det var litt av ein overgang for danske Doris å komma frå Ålborg til Sauda. Her måtte ho finna seg til rette medan mannen skreiv om ein smelteverkstreik som blei uendeleg lang, ein svinkald vinter og brøytekanter som aldri har vore høgare.

Oddvar Lavold fekk med seg det meste. Den danske 
svigermora kom på besøk. Vegen langs fjorden var stengt.
Svigermot kom frå Ølen med buss, men måtte over på
rutebåten "Hylsfjord" frå Ropeid, Derme blei gjensynet med
svigermor også eit fyrstesideoppslag i Aftenbladet 15. mars 
1962.

I 1963 flytta familien Lavold til Sandnes. Der bygde dei hus på Trones der sonen Jarle bur i dag.

Avislivet blei endå meir hektisk som einaste journalist i industribyen innerst i Gandsfjorden. Oddvar Lavold skreiv om alt: Brannar, bilulukker, næringslivet og kommunepolitikken. I tillegg skulle han dekka kommunepolitikken både i Sandnes og nabokommunane. Som om ikkje det var nok, var han Aftenbladet sin bil-journalist. Han laga uendeleg mange bilsider opp gjennom åra. Som teknisk interessert var det i tillegg naturleg for han å ta ansvaret å skriva om utviklinga av industrirobotar på Bryne.

Eg opplevde fenomenet Oddvar Lavold på nært hald som kollega av han på Sandnes-kontoret frå 1980 til 1982. Då starta han rett som det var dagen med å ringa diverse kommunale etatsjefar i Sandnes for å vita kva vedtak som var gjort i kommunale utval kvelden før. Han noterte litt i sakspapira som han hadde liggjande framfor seg.

Deretter ringte han Aftenbladet sitt sentralbord og bad om å få diktafonen, som dei sa på den tida. Der satt ei dame klar med båndopptakar og skrivemaskin. Lavold dikterte i veg utan å ha kladda noko manus. Det gjekk strålande. Tre-fire timar seinare kunne Sandnes-folk lesa i avisa kva som var vedteke i rådhuset kvelden før.

Brannar og ikkje minst brannbilder var godt stoff. Dette blei dekka grundig av Aftenblad-journalisten som utvikla eit nært forhold til Sandnes brannvesen. Brannfolka var på den tida utstyrte med ein slags personsøkar som begynte å pipa straks det var brannutrykning. Ein slik søkar hadde også Lavold fått slik at han kunne vera raskt på pletten

Når det peip i personsøkaren, ringte Lavold til brannvesenet for å få vita kva som brann. - I dag er det fyr i eit uthus på Ganddal, svarte vakthavande på brannstasjonen. Ikkje all verda med andre ord. Lavold hadde det travelt med andre oppgaver og tvilte på om han ville rykka ut på ein så lite viktig brann. - Kan me berre slokka då, spurte brannmannen.

I 1987 blei Oddvar Lavold redaktør i lokalavisa Agder i Flekkefjord. Doris og Oddvar kjøpte hus i Flekkefjord og etablerte seg der. Redaktør-jobben passa ikkje så godt for den aktive og skrivande journalisten. Som 60-åring hoppa han av og etablerte seg som forfattar av jubileumsbøker og bedriftshistorier. Det blei 26 bøker. Dei aller fleste med utgangspunkt i Sandnes og nabo-kommunane. Men den siste handla om Flekkefjordbanen.

Doris og Oddvar fekk mange gode år som pensjonistar. Dei hadde ein eigedom på Rømø på den danske vestkysten. Der var dei ofte på lange feriar. Avstanden mellom Flekkefjord og Rømø var jo heller ikkje avskrekkande lang.

Helsa svikta dei siste tre-fire åra og Oddvar Lavold sovna stille inn. Han blei gravlagd fredag 18. november.

Kommentar påFacebook:

Ingvar Waage

Det var mannen som skrev i SA om forliset til Munken vest av Lindesnes 08.07.1960 som jeg var med på som 8 åring sammen med mor, far og to eldre brødre. Han møtte oss ved hjemmkomst på Austrått. Da han pressenterte seg som journalist fra SA utbrøt min mor: eg har ikkje glømt å betala avisregningen vel?

Fyrstesida Aftenbladet 8. juli 1960.

- Je ska drebe dere, sa frøken Housken, tysklæraren vår på Kongsgård

 

Lektor Jorunn Housken var tysklæraren min
på Kongsgård. Ei heilt spesiell kvinne som
eg aldri vil gløyma. 

Frykta for å få kjeft av frøken Housken på Kongsgård fekk små og store skulelys frå Randaberg og Ryfylke til å pugga ekstra mykje på tysk-leksa då dei begynte på realskulen.

Veldig ofte måtte ein del av leseleksa lærast utenat. Stakkars den som ikkje var i stand til å hosta opp tysk-teksten i full fart. "Die kleine Anna hat, wenn sie mit der Strassenbahn fährt, die schlimme Gewohnheit über die Menschen die der in sass, zu sprechen". Dette er berre ein av dei mange tysk-setningane eg stadig hugsar frå realskulen på Stavanger katedralskole i frå 1964 til 1966.

Lektor Jorunn Housken sette seg kraftig i respekt då ho steig inn i klassen vår 19. august 1964. Ho skulle ha oss i tysk og historie. Ho bryska seg fælt i tysktimane, men var ein heilt annan i historie-faget.

Sjølv dei lataste guttane, eg skal ikkje dra fram navn her, lærte seg til å henga med i tysken. Det var gloseprøvar, gjenforteljingar og grammatikk-ramser. Alt det som hadde vore kaudervelsk for oss i tidlegare tider blei nå både logisk og forståeleg. Tenk det!

Men det løgnaste av alt og det som gjer at eg alltid har tenkt på frøken Housken med glede, var at ho forandra seg i løpet av dette skule-året. Etter at ho hadde skræmt oss til å ta tysken på alvor, følte eg at ho framsto meir og meir som ei omsorgsfull, men streng tante etter kvart.

Intervjuet med Jorunn Housken i Aftenbladet 
14. juni 1945.

Den store avsløringa kom i mai 1965. Det var 20 år sidan fredsdagane i 1945. Frøken Housken viste seg å vera ein krigshelt. Randaberg-elevane som budde heime og såg på fjernsyn, kom plutseleg ein dag på skulen og kunne fortelja at frøken Housken hadde vore i konsentrasjonsleiren Ravensbrück under krigen. Seinare blei ho og mange andre fangar send til ein ammunisjonsfabrikk for å arbeida i produksjonen der.

Då dei russiske soldatene nærma seg austfrå, blei desse fangane, 3000 kvinner, flytta vestover. Under denne transporten rømte Jorunn Housken saman med to andre norske kvinner 12. april 1945. Dei tok seg fram i Tyskland på eiga hand i fleire dagar.

Etter eit par dagar traff dei på ein einsleg tysk soldat. Han fortalte at amerikanske styrkar var i nabobyen. 16. april gjekk dei rett i armane på den 4. amerikanske panserdivisjon.

Dei fekk ei strålande mottaking: "På en-to-tre disket amerikanerne opp med kaffi, egg og bacon, marmelade, frukt, sjokolade, sigaretter, engelske aviser – og fiolinkonsert ute på bakken i solskinnet, fortalte Jorunn Housken til Aftenbladet 14. juni 1945.

Etter eit par dagar saman med dei amerikanske soldatane blei dei norske kvinnene overletne til frigjorte tyskarar og plassert hos ein tysk familie ei tid.

Fleire veker seinare kom dei i kontakt med andre nordmenn på veg heim frå fangeleir i buss. Mellom desse nordmennene var det også unge nordmenn som hadde reist frivillig til Tyskland for å kjempa for tyskarane.

Gleda var stor hjå Housken-familien på Våland i Stavanger då dei fekk telegram frå Tyskland 3. juni. Dottera var i god behold. Tidlegare hadde dei fått melding om at Jorunn Housken sto på ei lista over fangar som var sakna frå fangeleiren Ravensbrück.

Men Jorunn Housken såg ikkje på seg sjøl som ein helt: "Jeg har ikke noe interessant å fortelle jeg, sier hun. Vi led ikke noe vondt, ble ikke mishandlet og hadde en seng hele tiden ..." Sa ho i intervjuet med Aftenlbladet.

Frøken Housken i vår realskule-klasse på Kongsgård våren 1966. Bildet er tatt av Kari Irene
Håland (Butlin).

Då ho kom i klassen vår med sin nye status som krigshelt, var tonen den same. Ho var smilande og blid, men meinte dette ikkje var all verda å snakka om.

Siste timen før sommarferien tok ho oss med på kafè Promenaden i Kirkegata og spanderte is, brus og kaker på heile klassen.

Lektor Jorunn Housken var ikkje berre tøffare enn toget. Ho var snill også.

Lektor Housken på veg inn i klasse 1 RA skoleåret 1967 -1968.
Foto: Kurt Petersen.

Frå kommentarfeltet på Facebook:

Tore Haugland: I moden alder fant hun ut at hun skulle ta lappen. Jeg var så heldig å være hennes trafikklærer. Kjøretimene var alltid morsomme og spennende. Hun hadde en herlig smittende latter. Det blei en del kjøretimer, så vi ble veldig godt kjent med hverandre. På godt stavangersk: «Ei herlige dama».

                                             

Frk. Housken i fri utfoldelse. Bildet tilhøyrer 
Jorunn Hagalid Grytten.

   

                                           

   

Me gjekk på Kongsgård og hadde 'an Peder til lærar

 

Lektor Peder Gjesteland ved kateteret på Kongsgård. Eleven er Jan Husebø. Han gjekk i ein 
annan klasse på realskulen. Bildet er frå boka "Kongsgård" frå 1999.

'An Peder la alle Kongsgård-elevar fort merke til mellom dei dresskledde lektorane på den fornemme skulen ved Breiavatnet. Han var omtrent den einaste som gjekk med lagerfrakke. Peder Gjesteland var hans fulle navn, men elevane sa Peder.

Den realskule-klassen som eg havna i hausten 1964, besto av elevar frå Ryfylke og Randaberg. Det var nytt og spennande å havna i ein klasse med ungdommar som du aldri hadde sett før. I tillegg måtte me ryfylkingar flytta på hybel for å skolera oss. Nå var me vaksne og skulle stå på eigne bein. '

Læraren i lagerfrakken kom brått inn i klassen då me begynte i andre klasse i 1965. Frøken Housken skulle ikkje ha oss i historie lenger. Nå overtok 'an Peder.

Dette var nye elevar for han. Difor måtte han gjera seg kjent med oss. Han drog opp klasseprotokollen frå skuffa i kateteret og begynte å lesa opp på navn i korrekt alfabetisk rekkefølgje. Alle måtte rekka opp handa og svara. Det gjekk rimeleg bra med dei fyrste til han kom til G.

Realskule-klassen vår fotografert i fysikksalen våren 1966. Fyrste rekke frå venstre: Geir Berg, 
Steinar Dalva, Edvard Eide, Svein Gjedrem og Arvid Goa. Andre rekke: Arvid Jensen, Hans
Kallevig, Klaus Klausen, Jarleiv Langvik, Jone Laugaland og Reimund Magnussen. Tredje rekke:
Arne Magnar Hovland, Karl Emil Sødergren, Terje Vareberg, Margot Bø og Reidun Enge. Fjerde 
rekke: Margrethe Hanasand, Toril Harestad, Kari Irene Håland, Sissel Raustein, Lillian Rødne og
Dagny Rørtvedt. Bakerste rekke: Kirsten Sande, Marie Elise Torkelsen, Ingvild Vadla,
 Kjellaug Vistnes, Torhild Vistnes og Odd Abrahamsen. 

- Svein Gjedrem, les 'an Peder.

- Det er meg, sa finnøybuen, beskjeden og høflig.

- Hadde du ein bror som gjekk her?

- Ja.

- Ka hette han?

- Njål, svara Svein Gjedrem.

Då tok 'an Peder og bladde i klasseprotokollen og fann karakterane våre til sommarferien.

- Meget, meget, meget, S, les 'an Peder opp og sa:

- Du e visst ei forbedra utgava du, konkluderte han.

- Kor e broren din blitt av?

- Han går på gymnaset på Hetland, svara Svein.

- Hels til han og sei han må skjemmast, sa lektor Peder Gjesteland og fortsette nedover på elevlista i klasseprotokollen.

I historie-timane den vinteren var 30-årskrigen ein del av pensumet. Ein del av denne krigen føregjekk i Westfalen i Tyskland.

- Heila Westfalen er ei store egra. Ikkje ein campingplass, sa 'an Peder som blei ganske populær i klassen, ikkje minst blant guttane. Han likte å småkrangla med oss innante-buar.

Før eg skreiv denne bloggen ringte eg til Njål Gjedrem og fortalte denne historien.

- 'An Peder hadde heilt rett. Eg var altfor sløve ein del av desse skule-åra. Men eg fekk opp dampen seinare. På universitetet i Bergen fekk eg jobb som vit.ass (vitenskapelig assistent), seier Njål Gjedrem som hadde fleire ledarjobbar i Statoil. Broren Svein blei som dei fleste veit, seinare sentralbanksjef.

Lektor Peder Gjesteland døydd i 1989. Han blei 84 år gammal. Fra 1947 og fram til han blei pensjonist i 1971 var han lektor på Kongsgård. Han hadde filologisk embetseksamen med faga engelsk, fransk og historie.

- Peder Gjesteland viet seg helt til skolearbeidet, trivdes med det og fikk med sin særpregede undervisningsform og væremåte elevene til å trives. Han var humoristisk og slagferdig kom derfor lett på bølgelengde med elevene, sto det i nekrologen i Aftenbladet 27. september 1989.

Kvifor kan ikkje eg kyssa når Kystbussen?

 

"Strake veien"-bussane går Stavanger - Bergen meir eller mindre
direkte. Berre ett kort stopp i Tysvær og ett på Stord.

Eg elskar ikkje Kystbussen, men eg har reist mykje med den mellom Stavanger og Bergen dei siste to-tre åra. Denne bussruta er eit godt alternativ for den som ikkje er så veldig glad i å fly. Viss du reknar tidsforbruket frå du går ut døra heime til du er framme i Bergen, trur eg ikkje du har vasa vekk så mykje meir tid heller på denne reisemåten samanlikna med fly.

For oss som bur berre eit godt steinkast frå riksveg 39 på Tasta i Stavanger, ligg buss-stoppa for Kystbussen i gangavstand. Du treng ikkje dra inn til Byterminalen i sentrum for å ta bussen til Bergen. På same måte heim igjen. Du kan hoppa av på stoppet som passar best.

"Strake veien" er navnet på det nyaste Kystbuss-tilbodet: To etasjes bussar som går mellom Bergen og Stavanger med minimalt med stopp på vegen. Bussterminalen i Aksdal i Tysvær og eit stopp på Heiane på Stord. Dette ligg eit stykke frå Leirvik, "hovedstaden" på Stord. Haugesund er ikkje med på "Strake veien".

Eg tok "somlebussen" heim frå Bergen. Her fotografert på Flotmyr i Haugesund. 

For ei vekes tid sidan blei det åpna ein ny, lang tunnel mellom Os og kjøpesenteret Lagunen i Bergen. Dermed blei reisetida på Kystbussen forkorta med 20 minutt mellom Stavanger og Bergen. Sist tysdag tok eg "Strake veien" fra Stavanger til Bergen. Avgang frå Stavanger: 11.30. Ankomst Bergen: 15.50. Akkurat som lova.

Men som gammal buss-sjåfør såg eg ein ting: Desse Kystbuss-sjefane skal vera forsiktige med å lova endå kortare reisetid. Det er ikkje mykje tid å gå på viss det er rush-trafikk i Bergen eller vegarbeid i Sveio. Då kan lett ein småstressa kystbuss-sjåfør sjå ferja gå frå seg. Slett ikkje sikkert at passasjerane blir så begeistra dersom bussane ikkje held ruta.

Mange kjøper kystbuss-billetten på nettet nå til dags. Sjølv eg er blitt så up to date. Trur du ikkje eg gjekk i fella då eg skulle bestilla billett frå Bergen til Stavanger sist fredag. Eg studerte rutetider og prisar og fann ut at enkelte avgangar var 150 kroner dyrare enn andre. Men då eg skulle kjøpa billett fredag morgon, var alle like dyre. Så viss du skal spara pengar, bør du kjøpa billetten ein dag eller to på førehand.

På føremiddagen kunne eg reisa med ein "somlebuss" via Haugesund og Karmøy klokka 11.20. "Strake veien" gjekk 12.40. Eg gadd ikkje å gå rundt å vasa i Bergen sentrum i ein time og 20 minutt og venta på den raske bussen. Derfor tok eg somlebussen. Såleis fekk eg oppleva at busspalasset på Flotmyr i Haugesund var jamna med jorda og erstatta med eit puslete venterom. Rushtid fram mot Karmsund-brua og mange av- og påstigningar på Karmøy. Det var jo fredag ettermiddag, må vita.

Det blei knapt med tid og sjåføren var tydeleg glad då han nådde ferja på Bokn. Bussen var eit av dei siste kjøretøya som kom om bord.

Klokka 16.40 var eg heime på Tasta. Strake veien-bussen skulle vera i Stavanger klokka 17 etter ruta. Då måtte eg tatt ein bybuss til Tasta og brukt ein ekstra halvtime før turen var slutt.

Eg var smart, tykte eg sjøl. Forresten er eg ikkje så begeistra for to etasjes-bussane. Sjølv litle meg på snaue 180 centimeter har dunka håvet oppi taket både i første og andre etasje.

Takk for turen!

11 rette på Minde-bussen!

 

Minde-bussen på stoppet i Småstrandgaten. Det var her eg starta å kjøra med 11 rette i tipping.
Foto: Bergen byarkiv)

Kjempegreier. Tenk 11 rette i tipping. Eg kan få mange tusenlappar i posten før neste helg!

I kjempehumør stakk eg frå tippekampen på svart-kvitt fjernsynet på studentbyen på Fantoft. Mens mine student-kameratar var i stigande vorspiel-stemning, drog eg meg lysande til byen for kjøra sporveis-buss. Det var tidleg på 70-talet og eg studerte i Bergen. Men eg hadde skaffa meg ekstra-jobb som vikar-sjåfør i Bergen sporvei. Eg hadde førarkort klasse 2, må vita.

I Sporveien mangla dei nesten alltid sjåførar. Derfor fekk du altfor ofte jobb viss du ringte og snakka med dei som laga vaktlistene. Eg kjørte for mange skift. Det gjekk utover studiene, heilt klart. Men eg dreiv på i fire-fem år og har mange kjekke minne frå den tida.

Rett før helga nå  var eg i Bergen i tre – fire dagar og fekk tid til å mimra litt om busslivet i gamle dagar i byen mellom dei sju fjell. Alt er jo forandra. Det einaste som eg fann som var som før. Starefoss-bussen er fortsatt linje 11. Men den endar ikkje i Parkveien på Sydneshaugen lenger. Nå går den til Nordnes så vidt som eg såg.

Tilbake til 70-talet: Ganske høg i hatten steig eg om bord i Minde-bussen på stoppet rett utanfor kontrollør-kiosken i Småstrandgaten. Dette var plassen der sjåførane på Linje 1, Minde-Engen, hadde  avløysingsgtoppet.

Kan ikkje hugsa om eg orienterte sjåføren som eg løyste av om den store tippepremien eg hadde i vente, men uansett følte eg meg rik og mektig der eg kjørte av gårde i den forholdsvis nye fine dansk-bygde DAB-bussen. Først til Engen. Så til Minde.

Viss ein ungdom har greidd å lesa så langt i denne bloggen, må eg opplysa følgjande: På den tida fekk du ikkje greia på koss store tippepremiane blei før tidlegast på NRK-Dagsnytt på mandagskvelden. Alt var manuelt i den tida. Fristen for å levera tippekupongen gjekk ut på onsdag ettermiddag. Kupongane blei så granska på Norsk Tipping på Hamar på mandagen. Vinnarane fekk postanvisning med premien eit par dagar seinare.

Mindebussane snudde i den tidlegare trikkesløyfa på Minde. Det var tett mellom bussane på linje 1 og dermed kunne det stå både to og tre bussar der og venta på neste avgang. Eg gjekk sjølsagt fram for å snakka med sjåføren som kjørte bussen før meg. Hans navn var Danielsen. Eg hugsar det ennå, men eg har gløymt fornavnet. Han var fast sjåfør på linje 3 Slettebakken – Byparken, men hadde tatt seg ei ekstravakt.

- Eg hadde 11 rette i tipping i kveld, sa eg.

- Eg hadde 10. Det hadde han foran meg også, sa han smilande og blid.

For ein nedtur! Ka slags tippepremie ville dette bli når alle sjåførane i Sporveien hadde 10 rette! Hadde eg kjørt kvelsdvakt på Starefoss-bussen, ville eg unngått denne nedturen. Der var det berre avgang ein gong i halvtimen. Dermed snakka du ikkje med andre sjåførar. Berre vinka til dei.

Den samla tippepremien min blei 71 kroner. Eg hadde ein elver og tre tiarar. 50 for elleve rette og sju for tiarane.

Det var den kvelden eg kjørte sporveisbuss og følte meg rik. Den turen det varte.

Mannfolka styrte då basaren starta

 

Ein mannfolk-jobb å ta seg av trekninga på basaren. Emissær Sigmund Hauge, Ola Anfinn
Vadla, Daniel Gjil og Jon Hauge. Berta Krumshagen viser fram gevinsten.
Foto: Jonas Haarr Friestad. 

Dei 12 foreningsdamene hadde hekla, strikka, sydd og brodert i eit heilt år for å få til nok gevinstar til Finnabasaren i november 1977. Men kven sto i spissen då basaren blei avvikla på bedehuset? Mannfolka! Dette var jobben for dei.

Damene hadde pynta og klartgjort bedehuset til basaren. Dei hadde hengt opp gevinstar langs veggene, seldt lodd til dei ivrigaste basar-gjengarene som hadde møtt opp etter at dørene åpna ved sju-tida på kvelden.

Etter ein god halvtimes loddsalg, var det ei av damene som nikka til Jon Hauge. Nå var det tid for mennene.

Jon Hauge steig fram på golvet. Han kremta grundig før han tok ordet. Alle var hjerteleg velkomne på basaren. Ikkje minst den tilreisande emissæren, Sigmund Hauge, som så fekk ordet etter litt syngjing

Karbonade-smørbrøda og kaffien sto klar i bedehus-kjellaren kort tid etter at emissæren hadde gjort jobben sin. Steminga var stigande. Det var fleire svultne rundt borda i kjellarene enn det hadde vore tilhøyrarar då emissæren talte. Folk åt og drøste.

Då måltidet var slutt. Måtte ein ny mann i sving. Fem kroner skulle Jonas Krumshagen ha for maten. Ikkje nokon upris på nokon måte.

Nå var det tid for meir loddsalg, drøs og anna kos. Dei siste mannfolka var også komne. Dei fleste inne i den store møtesalen. Andre utforbi eller rett oppi vegen og kosa seg med sitt. Dei hadde sendt betrudde ungar inn for å ta lodd.

Spenninga var til å ta og føla på under trekninga på Finnabasaren.
Foto: Jonas Haarr Friestad.

I Jøsenfjorden som i mange andre bygder var det meir eller mindre etablert at kvinner og menn sat på kvar si side på bedehuset. På basarane var det også slik. Dette hadde ikkje minst med interesser å gjera. Mennene snakka om vinden, veret og veren, så seint på hausten. Kvinnene var nok meir opptekne av gevinstar, ungar og meir huslege ting.

Høgdepunktet på basaren var trekninga i ti-tida på kvelden. Dette var også mannfolk-arbeid.

Daniel Gjil og Jon Hauge tok seg av trekninga av alle dei gilde gevinstane. Dei fann vinnarane, emissær Sigmund Hauge les opp navna og foreningsdamene plukka fram gevinstane og fordelte dei etterkvar som trekninga gjekk unna.

Alt gjekk fredeligt og greit unna. Før klokka var elleve på laurdagskvelden var det mørkt på bedehuset. Nok ein Finnabasar var ferdig.

Slik var det den gongen. I dag er berre Finnabasaren eit minne.