Stavanger-taxi havna i veglaus grend!

Frå Aftenbladet fredag 13. juni 1980.

HÆ! Ein seks-seters Mercedes! Ikkje langt frå at heile bygda kunne få plass i bilen. Men, det store problemet: Her var det ingen veg å kjøra bil på.

Taxien kom med rutebåten ein dag i 1970-åra og blei sett i land på den vesle rutebåt-kaien i den veglause Mollatveit-grenda ved Saudafjorden.

Koss lenge blei bilen ståande på kaien? Eg veit ikkje. Men det blei nå ei stund før Anders Mollatveit fekk tid og stunder til å humpa seg nedover kjerrevegen til kaien med traktoren. Saman med broren Jakob fekk han buksert den gamle taxien opp til tunet på Mollatveit.

Anders Mollatveit bak rattet. Foto: NRK.

Koss i all verda kunne dette ha seg? Dei to gamle ungkarane, begge ein stad i 70-åra, hadde ikkje førarkort og hadde aldri kjørt bil.

Grunnen til at dei enda opp med ein Mercedes 190 D frå 1962: Søster deira, Sigrid, var gift med Sigurd Handegård frå Stavanger. Han var drosjeeigar og kjøpte denne bilen i 1962. Den fekk registreringsnummer L 706. Då han døde, var det slutt for bilen hans som drosje også. Det naturlege var vel at enka selde bilen i Stavanger og blei kvitt den viss ho ikkje hadde bruk for den.

Men Anders drog til byen og fekk kjøpt bilen av systera. Den blei kjørt på kaien og sett på båten til Mollatveit i Saudafjorden.

Fredag 13. juni 1980 slo Aftenbladet til med denne overskrifta: FYRSTE FØRARKORTET FOR AKTIV 75-ÅRING.

- Kvar og ein har førarkort, så kvifor ikkje eg, spør Anders Mollatveit. To dagar før hadde han kjørt opp i Sauda og fått førarkortet utlevert av den bilsakkyndige som hadde vore med han på oppkjøring.

Sidan Anders var gått over 70 år, måtte han søka til Vegdirektoratet om dispensasjon for å få ta førarkort. Han måtte venta i nesten eit år før han fekk svar og han kjørte opp rett før fristen for å kjøra opp, gjekk ut.

Journalist Leif Amund Håland hadde kjørt utover fylkesvegen i retning mot Vanvik, parkert bilen og teke seg ned stien til Mollatveit. Her traff han den ferske sjåføren og broren Jakob og tok bildet av dei med bilen, som var fullt brukbar dersom dei fekk reparert clutchen. Anders hadde øvelseskjørt ein del på eiga hand ute på garden. Hjulspora rundt husa fortalde sitt om det. Øvinga hadde røynt hardt på clutchen.

Denne bilen hadde Anders Mollatveit då han havna i fjernsynet. Foto: NRK.

Nå blei det nye tider for dei to brørne. Viss dei fekk bilen ned på kaien igjen og frakta den til Sauda, kunne dei kjøra bil slik andre folk gjorde. Rett nok måtte dei ha bilen ståande oppe ved fylkesvegen, men det ville vera enklare enn å ta rutebåten ein gong i veka til Sauda.

Anders var bileigar og hadde fått førarkort, men Mercdesen blei ikkje Mollatveit-bilen.

Sommaren 1981 sette 17-årige Rolf Arild Ljung seg på motorsykkelen og kjørte ut i retning mot Mollatveit. Han lurte på om den gamle taxien var til salgs.

- Eg gløymer aldri den dagen eg gjekk ned stien til Anders og Jakob, seier Rolf Arild Ljung. Han var på jakt etter ein ungdomsbil. Mercedesen med plass til seks ungdommar ville vera midt i blinken.

Unge Ljung fekk kjøpa bilen for 4000 kroner. Anders hjelpte til med traktoren for å få transportert den gamle drosjebilen ned på kaien igjen.

Eit par dagar etterpå kom lastebåten «Fjordlast» innom Mollatveit og løfta bilen om bord med kranen. Ein snau time seinar var Mercedesen framme i Sauda.

Rolf Arild Ljung fekk hjelp av faren, Reidar til å setja bilen i stand. Det var ein del rust på understellet. Reidar sveiste, skifta olje på motoren og justerte ventilane. Nå var den gamle drosjebilen i stand til å tåla eit nytt liv som ungdomsbil. Mercedesen var grå då den kom til Sauda. Nå blei den til og med lakkert. Au, eg gløymde å spørja kva farge dei valde!

Då den elegante ungdomsbilen rulla rundt i dei få gatene på byn i Sauda, hadde den ikkje det gamle drosjenummeret L 706 frå Stavanger lenger.

 - Eg trur det nye nummeret var RE 59081, men eg er ikkje heilt sikker, seier Rolf Arild Ljung som hadde bilen i mange år. Men han er ikkje i stand til å skaffa meg eit einaste bilde av ungdomsbilen sin. Viss nokon kan hjelpa meg med eit bildet, ville det fiffa opp denne bloggen betydeleg.

Ungdommen varer ikkje evig i Sauda heller. Til slutt selde Ljung bilen til Hallvard Kvaløy frå Sauda. Han hadde også glede av bilen i fleire år.

Men så selde Kvaløyen til ein mann som visstnok budde i Sigdal. Han skal ha restaurert bilen som nå er like flott som den er ny. Hallvar Kvaløy kunne ikkje hjelpa meg med navnet på kjøparen. Der står saka i dag.

Ein ting er sikkert. Eg gjer meg ikkje før heile historien om Stavanger-taxien som havna på Mollatveit er ferdig skriven. Bloggen kjem til å bli oppdatert når eg har meir.

Anders Mollatveit kvitta seg med den gamle Mercedesen. Han satsa på meir moderne modellar som høvde betre for kjøring på vegar slik dei hadde i grisgrendte strøk i indre Ryfylke. Fire-hjulstrekk var det godt å ha på slike stader.

Då NRK laga reportasje om dei mangfoldige Mollatveit-brørne på 1990-talet, fortalde Anders at han hadde hatt fleire bilar. Eg har henta bilda av Anders bak rattet og bilen hans frå dette programmet.

Dei to brørne blei gamle. Anders døde i 1999, 93 og eit halvt år gammal. Jakob var 102 år då han døde i januar 2003.

EXTRA! MOLLA-MERCEDESEN ER NÅ LOKALISERT!

Takka vera hjelp frå lesarar av bloggen er nåverande eigar av den gamle Stavanger-taxien som var innom på Mollatveit i fleire år, nå lokalisert.

Eigaren heiter Trygve Nilsen og bur i Sigdal.

- Eg kjøpte bilen av Hallvard Kvaløy frå Sauda i 1997 eller 1998. På den tida jobba eg på anlegg på Kårstø. Den var i brukbar stand og eg kjørte den heim til Sigdal.

- Og nå er den restaurert?

- Nei. Eg har ikkje fåttt tid til å gjera noko med den. For tida har eg 80 gamle bilar ståande. Viss nokon vil kjøpa den, er eg klar for salg.

- Kan den leverast her og nå?

- Akkurat nå er den nedsnødd. Men når det vårast, kan eg levera den.

- Er den i kjørbar stand?

- For seks-sju år sidan var det folk og såg på den. Dei brukte start-kablar og fekk motoren i gang. Om det er like lett i dag, veit eg ikkje, seier Trygve Nilssen.

Viss du vil sjå NRK-programmet om Mollatveit-brørne kan du klikka det inn på denne linken:

https://www.nrk.no/video/PS*158940

Heile reportasjen som Leif Amund Håland laga i Aftenbladet i juni 1980.

Med støvlar, stakk og ryggsekk då «Stordøy» kom til Molla

Med ryggsekk, stakk og støvlar på Mollatveit-kaien. 

Eit hiv med mjølsekker landar på kaien. Eit lass med byggemateriale er alt løfta i land.  Kaien på Mollatveit låg fredeleg for seg sjøl i haustsola til «Stordøy» kom grønmalt og brummande frå Sauda. Det er liv og røre på kaien dei minutta som er nødvendig for å få lasta på land.

Eg let meg fortapa av å studera bildet som sto på fyrstesida på Aftenbladet 22. september 1973. Journalist Einar Hauge Nilsen er på reportasjetur med «Stordøy»  som går i lasterute for Stavangerske mellom Sauda og Stavanger. - Byggematerial blir lossa på Mollatveit, ei veglaus grend ved Saudafjorden, står det i bildeteksten. ikkje meir enn det.

Men kven er kvinna med støvlar, stakk og ryggsekk? Og ka med karane som tek mot varene på kaien. Eg har aldri sett mine bein på land på Mollatveit, men eg måtte finna ut meir om desse menneska. Du kan finna ut mykje når du har telefon.

«Stordøy» ved kaien på Mollatveit. Foto: Einar Hauge Nilsen.

Kvinna  med stakk og støvlar er 81-årige Barbro Mollatveit. Kvar gjer ho på kaien? Ho er nok kommen frå Sauda med «Stordøy» saman med sonen Sverre. Det er han som står med svart trøye og eit fast tak i rekka på lastebåten. I 1969 fekk Sverre jobb på e-verket i Sauda og  flytta saman med mora frå Mollatveit til ein leilighet i Sauda. Men dei reiste tilbake til Tveit så ofte dei kunne. Vel framme på den vesle kaien er det 25 minutt å gå opp til den tidlegare heimen.

Dei to karane som tek mot hivet, heiter Anders Mollatveit (med ryggen til) og Torgeir Molla. Anders er den eine av Mollatveit-brørne som blei landskjende etter at NRK laga eit lenger program om dei på 1990-talet. I 1980 tok den då 75 år gamle Anders førarkort og kjørte bil i åravis etterpå.

Wenche Foss

Torgeir Molla

Torgeir dreiv garden på Ytre Molla der deler av NRK-serien «Vestavind» blei spelt inn i 1993. Det blir fortalt at Molla-bonden blei så god kompis med skuespelar Wenche Foss at han fekk julakort frå henne i åravis etterpå.

Om bord i «Stordøy» ser du styrmann Sigurd Kleppa, med kvit hue, og matros Magne Dahl, med hjelm. Kleppa, opprinneleg frå Hjelmeland, var ein av fleire brør som alle seilte som matrosar eller styrmenn i Stavangerske. Magne Dahl er bonde i Erfjord i dag.

Hyttematerialen tilhøyrte truleg Birger Jakobsen frå Sauda. Han bygde på den tida hytte på berget litt utanom rutebåtkaien. Han var berre ein av fleire saudabuar som skaffa seg hytte her ute ved fjorden. Etter at eg la ut bloggen, har eg fått reaksjoner på opplysningane om byggematerialene:
- Materialene skal til Naustli. Mine foreldre hadde akkurat overtatt hytta der, og fikk materialer sendt med Stordøy fra H. Øgreid i Stavanger, skriv Erna Abotnes. Då er det notert.

«Hylsfjord» fast gjest på Mollatveit kvar laurdag.

Båtane som ligg innanom kaien tilhøyrer oppsitjarane i bygda. Den som ligg nærast, tilhøyrer Anders Mollatveit, Den neste er «Tveiten» til Sverre Mollatveit. Den siste er «Hauken» til Torgeir Mollatveit.

Fleire av bøndene i bygda hadde kyr. Dei kinna smør av mjølka. Kvar laurdag kom rutebåten «Hylsfjord» innom på veg til og frå Sauda. Med den sende dei smøret til meieriet i Sauda. Eg har til denne tid ikkje funne bilde av «Hylsfjord» ved kaien på Mollatveit. Hadde vore flott viss nokon kunne hjelpa meg med det.

Takk til Arnvid Lillehammer, Arvid Løvik og Geir Molla som har hjelpt meg med opplysningar slik at eg blei i stand til å skriva denne bloggen.

Skituristen hoppa i land og datt rett på sjøen!

«Haugesund» hentar påsketuristar på Mollatveit. Båten er på veg frå
Sauda til Stavanger. Bildet er  truleg tatt andre påskedag i 1948.
Foto: Brynjulf Molla.

- PLASK, sa det. Der låg den lystige påsketuristen frå Stavanger i sjøen. Han hadde reist i festlig lag innover i Ryfylkefjordane og skulle tilbringa påskaferien i Maldalsheia. Ikkje var han klar over kor smal og liten kaien på Mollatveit var. Han gjekk av landgangen og tok to-tre steg og der låg han i sjøen. Ryggsekken, ski og stavar og ein dyvåt påskaturist blei fiska opp or sjøen og sett om bord i båten igjen til tørk. Det blei bypåske på den karen, 

Molla ligg på austsida av
Saudafjorden mellom Sand og
Sauda.

Omtrent slik er historien. Andre fortel at det datt omtrent ein turist i sjøen kvar påske og etter det som andre igjen har høyrt, havna dei fleste påskaturistane som landa på Mollatveit i sjøen. Viss du vil fortelja historien vidare, er det heilt opp til deg sjølv å bestemma omfanget av koss mange nesten-drukningar det var på Mollatveit i påskahelgene opp gjennom åra.

For Stavanger-fiffen var Mollatveit eit kjent navn i si tid. Dei visste slik omtrent kor det var og hadde kanskje vore om bord i ein rutebåt som var innom der ein gong då dei var på veg til eller frå påskeferie i Sauda-heiane. Du kan seia at på 1940- og 1950-talet var Mollatveit like kjent for byfolk som Donsen i Sirdal er det i dag.

I god tid før påske rykte Stavangerske inn store annonser i Aftenbladet der dei forkynte at forhåndssalget av billettar til ekstraturane til Sand, Mollaveit, Saudasjøen og Sauda nå var i gang. Og båtane var søkklasta med turistar då dei gjekk frå byen onsdag før påske. Påskeferiane var kortare i den tida.

Avisene tok påskeutfarten på det største alvor. Dei skreiv om alle som reiste til dei ulike heiatraktene i Ryfylke og dei dekka like nøye heimturen på andre påskedag.

«Fjorddrott » ein sommardag. Kaihuset står stadig på same plassen. Foto: Brynjulf Molla.

Brynjulf Molla frå Sauda, far til Geir Molla, hadde hytta der ute i Saudafjorden. Han fotograferte då dei store båtane kom innom både påske og andre gonger.

Frå Aftenbladet 1. mars 1938.

Mange kjenner Geir Molla som var møbelhandlar i Sauda i mange år. Nå har han pensjonert seg og leigd ut butikken, men bur stadig i andre høgda på huset midt i Sauda sentrum.

Molla senior fotograferte både «Haugesund», «Fjorddrott» og «Fjordsol» ved kaien på Mollatveit. Etter å ha kikka på bildene er eg heilt sikker på at dei er tekne på 1940-talet. «Fjordsol»-bildet kan vera av nyare dato, men eg tvilar på det.

Eg tippar at bildet av «Haugesund» er teke andre påskedag i 1948. Du ser at skorsteinen på båten er svart. Den blei seinare malt gul. Det skjedde etter at nybygde «Fjordsol» og systerskipet «Fjordbris» kom med gulmalte skorsteinar i 1948. Dette likte sjefane i selskapet så godt at dei bestemte at alle fjordabåtane skulle ha gule skorsteinar.

Aftenbladet skreiv før påske i 1948 at «Haugesund» på andre påskedag skulle gå frå¨Sauda klokka 10 på andre påskedag. Då skulle den innom Saudasjøen og så Mollatveit før den gjekk rett til byen. Du ser turistane ventar på båten og slik sola står er det tidleg på dagen.

«Fjordsol» på veg til kai. Som bildet viser er kaien smal på Mollatveit. Ikkje rart at framandfolk kunne gå på sjøen.
Foto: Brynjulf Molla.

Det går jo også klart fram av bilda at det ikkje berre var påske at fjordabåtane mellom Stavanger og Sauda var innom på Mollatveit. «Fjorddrott» er jo innom ein sommardag med sin svarte skorstein. Den store bjørka er jo full av lauv. Då «Fjorddrott» var ny i 1939, var skroget gulmalt. Eg skal ikkje påstå at den er gul her, men i så tilfelle er dette bildet eldre enn frå 1948.

Folka som står og ventar på «Fjordsol», er heller ikkje påsketuristar. Kva dei er ute på, har eg ikkje opplysningar om. Kan det vera folk på veg til eller frå gravferd eller ei anna større hending?

Arnvid Lillehammer som er busett i Stavanger og har hytte på Mollatveit, fortel at på 1970-talet hende det at westamaranen gjekk innom med han og familien viss dei hadde god tid på veg inn til Sauda. Dette blei slutt då vegen var ferdig til Molla, Maldal og Vanvik.

Den vesle grenda Mollatveit fekk offentleg kai i 1937. Då vedtok fylkestinget å gi tilskot til ein 15 meter lang betongkai som skulle kosta 17.000 kroner. Sauda kommune fremja søknaden og ytte tilskot.Men også folk i grenda medverka til at det kom kai.  ( Siste avsnitt er henta frå Njål Tjeltveit si bok: «Bygda sitt hjarta»

Far min nekta meg å bli buss-sjåfør!

Far min hadde sin siste arbeidsdag bak rattet sommaren 1983. Då var
nesten 70 år. Foto: Asgaut Næss.

- Nei. Du skal ikkje bli bussjåfør. Gå på skular og få deg ein skikkeleg jobb.

Far min var heilt klar. Eg skulle ikkje fylgja i hans hjulspor.

Han begynte å kjøra bil før han hadde fått førarkort. Broren hadde eigen rutebuss og drosje på Laugaland i Vormedalen. Dette var langt inni fjordane og lenge før krigen. Far min var i Hjelmelandsvågen på kjøreoppdrag utan førarkort både nå og då.

Men då lensmannen stoppa han og spurte om å få sjå sertifikatet, som dei sa i gamle dagar. Då drog han opp eit flunkande nytt førarkort or lommen. Alt var i orden. Tydelegvis i grevens tid,

Her ser du Chevrolet-bussen som far min kjørte i 1950-åra. Her på kaien på Hjelmeland ved sida av drosjebilen
til Ola Almenningen. Bildet tilhøyrer Stig Almenningen.

Han var fødd i 1913 og hadde mange år bak bussrattet då eg blei fødd i 1949. I 1950-åra kjørte han ein 18 seters Chevrolet-buss. Eg meiner bestemt at denne bussen hadde gått i Årdal i ein del år før den var sleten nok til å få base på Laugaland.

Her var det visstnok ein 85 hestars bensinmotor og to eksosrøyr. Det eine eksosrøyret gjekk under bussen. Det andre røyret gjekk under passasjerseta. Det innvendige røyret var stengt med ein endemutter om sommaren. Når det blei kaldt, blei det andre eksosrøyret stengt, slik at eksosrøyren som gjekk gjennom bussen under passasjer-seta kunne bli varm og tina opp kalde passasjerar.

- Det lukta vondt frå den varme røyren dei fyrste dagane. Mange inntørka snusklyser på røyren skulle brennast av før lukta gav seg, fortel Karluf Bråtveit. Som ung mann var han reservesjåfør for far min. Bråtveit flytta til Strand og etablerte seg etterkvart med eige bilverksted på Jørpeland.

I 1959 kom det ein ny buss til Laugaland. Ein gammal Mercedes turbuss med svær nase blei den faste rutebussen. Chevroleten blei reserve. Ein periode blei Chevroleten brukt som mjølkebil. Passasjerseta blei fjerna for å få plass til spanna.

Det sto ein reserve-motor til Chevroleten i bussgarasjen. Når bussmotoren begynte å fjuska, kom bilmekaniker Strand frå Thorleif Sunde i Stavanger og skifta motor. Så blei den utskifta motoren send til byen til overhaling.

Laugaland med bussen og garasjen i sentrum. Luftfotoet er pålagt fargar
som ikkje er korrekte. Bussen var grå. Garasjen også.

Det var ei skikkeleg landsens bussruta far min kjørte. Han transporterte folk, post, levande kalvar og kolonialvarer til folka som budde langs ruta. Parafinkanner hadde han nesten kvar dag i bagasjerommet. På Fjellet, mellom Hjelmeland og Vormedalen, fekk ikkje folk straum før utpå 1960-talet. Dei brukte parafin til lys og av og til for å tenna opp i vedaomnen

Når fjellbuane hadde fått has på ein rev, anten i felle eller med hagla, sto dei og venta med den daude reven når far min kom kjørande. Kan du ta den med til lensmannen? Far gjekk til lensmannen som klipte av ei tå på reven og betalte ut 100 kroner i skotpremie.

Sjåføren hadde allslags små og store oppdrag. Ei lita gul notisbok hadde han alltid liggjande på sida av seg i bussen. Der noterte han det som måtte ordnast.

Å vera med i bussen og springa ut med posten, aviser og brev, som skulle plasserast i postkassane langs ruta, var ein slags ekstrajobb som både meg og mine yngre brør fekk prøva. Og når far var i godt humør, og det ikkje var andre enn oss to i bussen, fekk eg stå på sida av han og styra Chevrolet-bussen. Karsligt!

fo

Alle guttane skulle kjøra store bilar når dei blei store. Frå venstre: Dag (5), Tore (8), Magne (9) og eg som var  sju år og skulle begynna på skulen. Faster Tulla, som me sa, har tatt bildet. Ho heitte Anna Johanna og dreiv poståpneri og
telefonstasjon på Laugaland. 

Koss trur du det gjekk med guttungane som vaks opp i eit slikt bil og bussmiljø? Kva trur du at dei ville bli når dei blei store?

Eg som måtta lova faren min at eg ikkje skulle bli buss-sjåfør, tok busslappen i 1970. Han hjelpte meg med opplæring, forresten. I studietida kjørte eg buss både i Bergen Sporvei og i Ryfylkeveiens Billag mellom Tau og Laugaland. Etter at pensjonerte meg etter 34 år som journalist i Aftenbladet, kjørte eg flybuss i Stavanger fram til i fjor.

Mine to yngre brør, Dag og Rolf, kjørte også buss i periodar i ungdommen. Kona mi, Berit, har også kjørt buss, både i Bergen og Stavanger. Den yngste sonen vår, Bjørn, er også med i historien. Han har kjørt buss både i Bergen, Oslo og Stavanger.

Mange av søskenbarna mine kjørte også buss og lastebil.

Jens Hausken, mitt eldste søskenbarn, kjørte buss i mange år.

Jens Hausken som var fødd i 1928 var det eldste søskenbarnet mitt. Han budde på Laugaland ein god del av barneåra og hadde to onklar som kjørte bil og buss. Kva trur du det blei av han? Han blei gardbrukar, men kjørte mjølkebil og buss ved sida av gardsdrifta det meste av si tid.

Johannes Laugaland kjørte fast rutebuss i fleire år etter at han leverte garden. Broren Magne kjørte godsrute både i Hjelmeland og Suldal i ein del år før han blei anleggsarbeidar på Ulla Førre. Og nabogutten Tore: Han sa frå seg garden og blei lastebilsjåfør, han også.

Viss det var noko me guttane på Laugaland hadde greie på, var det servo og turbo, mellomgass og dobbeltkløtsj. Og me kjørte mykje i direkten. Berre så du vett det!

Dette er fjerde og siste bloggen om bil og busshistorien til familien Laugaland!

Kronprins med forlovelsesring, skild brudgom og Farah Diba

Kongestoff av det spekulative slaget i RA 1. november 1960.

Er kronprins Harald på vei til London med forlovelsesring i lommen? Skal han forlova seg med prinsesse Sofia av Hellas?

Spørsmålet reiste Arbeiderparti-avisa på fyrstesida 1. november 1960. Kongestoff i RA, gjekk det an, spør du kanskje. Dei kulørte ukeblada hadde lang trykketid. Fjernsyn var ikkje å sjå i Rogaland. Behovet for kongestoff kunne avisene dermed dekka eit godt stykke på veg. Sjølv om det var nokså spekulative saker.

Kronprins Harald, staut ung mann i 1960.

Den 23 år gamle kronprinsen studerte i Oxford i England på denne tida. Kong Olav var i London på privat besøk. Ikkje nok med det. Prinsesse Sofia og mora, dronning Frederika og broren, kronprins Konstantin var også i London på privat besøk, skreiv RA.

Vidare står det å lesa: - Et forlydende i morgenavisen Daily Sketch går ut på at kronprins Harald var venta til London for å delta i prinsessa sin fødselsdag. Prinsessa budde på Claridges hotell i London saman med mora og broren,

Eg har vore på Arkivenes Hus på Ullandhaug og lese Rogalands Avis for heile 1960 utan å finna det eg var på jakt etter. Kongestoffet må kunne karakteriserast som rein bifangst. Men hugsar igjen desse sakene. Eg var 11 år gammal og ein ivrig avislesar dette året då Knut Johannessen sette sin legendariske verdensrekord på 10.000 meter: 15.46.6. i Squaw Valley. 27. februar, på min gebursdag.

Koss gjekk det med denne forlovelsen?

Forlovelsesryktene var bare tull og tøys.
 RA 4. november 1960.

Prinsessse Sofia gjekk på kino og såg storfilmen Ben Hur med sine foreldre i staden for å forlova seg med Harald. I dag veit me koss alt enda: Sofia blei dronning i Spania og kronprinsen vår fekk si Sonja etterkvart.

At vår eiga prinsesse Astrid var blitt forlova og skulle gifta seg med den fråskilde Johan Martin Ferner blei ei mykje større og viktigare sak i november 1960 både for RA og resten av norsk presse. Oslo-biskopen Johannes Smemo ville visst ikkje via paret siden brudgommen hadde vore gift før. Hamar-biskop Arne Fjellbu måtte engasjerast til dette oppdraget.

Mykje ståhei då prinsesse Astrid blei forlova med ein fråskild mann. RA 16. november 1960.

Mellom politikarane var det også dei som var skeptisk til giftarmålet. Venstre-høvding og lagtingpresident Bent Røiseland ville ikkje stilla seg i gratulasjonskøen. Resten av presidentskapet på Stortinget skreiv sine navn i gratulasjonsprotokollen.

Prinsesse Astrid blei gift med sin Ferner vinteren 1961 og dei levde lukkeleg til døden skilte dei ad. Prinsessa lever den dag i dag.

RA 25. november 1960.

Farah Diba som blei gift med Sjahen av Persia blei også omskriven i RA. Sjahen måtte skifta kone. Han var gift med Soraya, ei flott dame, men ho var ikkje i stand til å gi sjahen ein mannleg arving. Dermed skilte han seg og satsa på Farah Diba som han gifta seg med i 1959. I 1960 var det klart at Farah Diba venta barn.

- Hele Persia regner det i dag for meget sannsynlig at dronning Farah Diba nedkommer med en arving til påfugltronen på sjahens egen 42-årsdag onsdag, skreiv RA 25. oktober. Heile landet håpa på at det skulle bli ein gutt. Speninga var stor.

Eg gløymer aldri det som sto i ei dansk avis på denne tida:

                            Det blir stas i lange baner,

                            hvis Farah får en persianer.

                            Men vi vil ikke være henne,

                            hvis hun får en persienne.

Slikt tull var det lett å hugsa. Viktige vers var det verre med. Forresten fekk Farah ein gutt.

Seinare kom Khomeini og co til Persia eller Iran om du vil, og øydela heile idyllen. Sjah-familien måtte flykta.

Sjåføren som nekta å bli fjordabåt-matros

Arne Larsson nekta å bli matros. Seinare  kjøpte
han skyssbåt og gjekk med skuleelevar til og
frå Hjelmeland i mange år etter krigen.
Bilde: Leif Sirevåg.

- Eg vil vera sjåfør, ikkje fjordabåt-matros. Kjem ikkje på tale å byta jobb.

Arne Larsson sto på sitt. Han budde på Hjelmeland og hadde fått jobb av Jøsenfjord-selskapet som sjåfør på drosjebilane som selskapet hadde i Hjelmeland og Årdal nokre år på 1930-talet.

Rutebåtselskapet ville sikra seg kontrollen over bussrutene i distriktet. Dermed kjøpte dei bussane og gav busseigarane jobbar som bussjåførar i selskapet.

Andres Laugaland kjørte bussruta frå Vormedalen til Hjelmeland. Ragnar Larsen var sjåfør på ruta mellom Hjelmeland og Årdal.

Reo-bussen som Jøsenfjord-selskapet sette inn i Vormedalsruta. Fast sjåfør var Andres Laugaland. Broren, Johan,
blei brukt som reservesjåfør. Bildet er tatt i Stavanger.

Med på kjøpet fekk dei ein del drosjebilar som dei også hadde i drift i eit par-tre år. Arne Larsson fekk jobb som drosjesjåfør. Han kjørte også buss når dei faste sjåførane skulle ha fri.

 Drosje-drifta kasta lite av seg. Jøsenfjord-selskapet kvitta seg med bilane. Dermed var det ikkje bruk for sjåføren. Arne Larsson blei beordra om bord i båtane som matros. Han nekta og blei oppsagt.

Då reiste Arne Larsson til Stavanger og gjekk til advokat Kluge. Dermed blei det rettssak mot Jøsenfjord-selskapet. Saka gjekk både for heradsrett og lagmannsrett og blei referert grundig i Aftenbladet. Her er Arne Larsson omtalt som Arne Larsen, men det er ikkje tvil om at dette er same mannen,

Johannes Laugaland. Ein mektig mann
i Vormedalen, sa advokat Kluge.

I retten påpeika advokat Kluge at Jøsenfjord-selskapet hadde misligholdt kontrakten med Larson på eit viktig punkt frå fyrste dag. Han skulle brukast som reservesjåfør. Men i Vormedalsruta der blei bror til Andres Laugaland (Johan – far min) brukt som vikar.

Vidare står det i rettsreferatet: Det kan her nevnes at far til Andres Laugaland, hr. Johannes Laugaland, er en mektig mann i Vormedalen og at han er styremedlem i Jøsenfjord-selskapet. Arne Larsen er forbigått ved flere anledninger.

Johannes Laugaland var bestefaren min. I minst 30 år var han med i styret for Jøsenfjord-selskapet. Han var også ordførar i Hjelmeland i mange år. Advokaten hadde nok rett i at han var mektig i si tid.

Då Andreas Egeland fekk jobben som sjåfør i Årdal i 1936, var dette også gjort i strid med kontrakten som Jøsenfjord-selskapet hadde med Arne Larsson, hevda advokaten hans. Årdal heradstyre var nok også interessert i at det var ein mann frå Årdal som fekk jobben. Då fekk Årdal kommune skatten som han betalte, meinte advokaten.

Frå Aftenbladet 20. januar 1939.

Arne Larsson vann fram i retten. Våren 1938 dømde Ryfylke herredsrett Jøsenfjord-selskapet til å betala 8000 kroner i skadebot og 1100 kroner i saksomkostningar. Denne dommen blei anka til lagmannsretten. Her slapp Jøsenfjord-selskapet unna saksomkostningane, men Arne Larson fekk 8000 kroner i skadebot her også.

I dag hugsar vel dei fleste Arne Larsson som eigaren av skuleskyss-båten «Hjelmen» som frakta skule-elevane frå Randøy, Ombo og Jøsneset til Hjelmeland i 1960-åra. At han hadde ei fortid som drosje-sjåfør var vel gått i gløymeboka for dei fleste.

Nå kjører kinesarane bussruta til farbror Andres

Jøsenfjord-selskapet kjøpte ny buss då dei overtok bussruta til farbror
Andres. Her har bussen levert passasjerar til rutebåten på kaien i
Hjelmelandsvågen. Foto: Ryfylkemuseet. 

Farbror Andres på Laugaland kjøpte seg buss og starta bussrute mellom Vormedalen og Hjelmeland i 1931. Fire år seinare selde han bussen og ruta til Jøsenfjord-selskapet og fekk jobben som sjåfør på same ruta. I dag er det kinesarar som eig bussen som går til Vormedalen.

Sjølv om farbror Andres starta den fyrste bussruta i denne delen av Ryfylke, kjørte han ikkje buss så mange år. Ei uventa hending endra planane. Andres blei bonde på Laugaland. Eldste broren, odelsgutten Jone, døydde av tuberkolose då han var 30 år gammal. Som den nest-eldste gutten på garden var det plutseleg han som kunne få overta garden.

Farbror Andres og bussen hans blei
oppkjøpt av Jøsenfjord-selskapet

Til Njål Tjeltveit fortalde han kva som så skjedde. Dette står skrive i boka «Med båt og buss. Ruteferdsla i Austre Ryfylke» som kom i 1988.

"Ein søndag han følgde båten til Årdal og kom i drøs med styremannen, nemde Laugaland på at han tenkte på å slutta med bilruta. Straks gjekk det melding til Magnus Kalheim i A/S Jøsenfjord, og Andres Laugaland fekk spørsmål om han ville selja til båtselskapet.

Magnus Kalheim frykta truleg at Det Stavangerske Dampskibsselskab og interesserte seg for bilruta, og Jøsenfjord Ruteselskap kunne missa den gode kontakten med bilruta til Vormedalen og dei fordelar dette hadde for selskapet.

Andres Laugaland gjekk med på at Jøsenfjord Ruteselskap skulle kjøpa bilruta hans, og sidan blei det kontakt med Ragnar Larsen og A/S Jøsenfjord om å ta over ruta hans også. Ragnar Larsen dreiv bilrute mellom Hjelmeland og Årdal.

A/S Jøsenfjord overtok bilrutene i Hjelmeland frå 1 november 1935. Både bussar og rettar gjekk til båtselskapet som frå no av også dreiv landtrafikk. Ragnar Larsen og Andres Laugaland heldt fram som sjåførar i rutene sine. No kom det også nytt bussmateriell."

I 1938 slutta farbror Andres som sjåfør og blei bonde. Han overlet sjåfør-jobben til sin yngre bror, Johan, som var far min. I fleire år hadde far vore med som vikarsjåfør både på bussen og drosjen som farbror Andres hadde på den tida. Bussjåførane hadde same hyra som styrmennene på Jøsenfjord-båtane.

Busseigaren dreiv drosjekjøring også. Far min, Johan Laugaland, bakerste, kjørte både drosje og buss når den eldre
broren var oppteken med andre gjeremål. Mannen på støtfangaren er Bernhard Laugaland.

Heilt fram til far min var pensjonist i 1983, kjørte han buss mellom Laugaland, Hjelmeland, Fister, Årdal og Tau.

Jøsenfjord Ruteselskap fekk ikkje vera aleine om å driva bussruter i Hjelmeland og Strand. Det Stavangerske Dampskibsselskab hadde også båtruter både på Tau og Hjelmeland. Jøsenfjord-selskapet og Stavangerske blei enige om å samarbeida om bussdrifta. I 1940 stifta dei Ryfylkeveiens Billag (RVB) som eksisterte fram til 1985. Då blei RVB oppkjøpt av Østerhus Bilruter (ØB) i Strand.

På 1990-talet kjøpte Stavangerske opp ØB og Høle og Forsand Billag. Dette forsvann så etterkvart inn i Stavanger og Omegn trafikkselskap (SOT). I 1999 blei SOT seldt til det franske selskapet som etterkvart fekk navnet Connex. Frå 2006 var navnet Veolia. I 2011 var det nytt eigarskifte. Boreal Transport blei ny eigar. Ein del av dei norske sjefane kom inn som aksje-eigarar her, men aksjemajoriteten hadde eit pensjonsfond i Luxembourg.

I 2018 var det eit kinesisk selskap som kjøpte Boreal. Kinesarane høyrer til i Hong Kong, men selskapet er registrert i eit skatteparadis,

Me som kjem frå Laugaland, har berre minna igjen.

Farbror Andres dreiv fyrste bussruta i Hjelmeland

Andres Laugaland kjøpte buss og starta rutekjøring i 1931. Dette var fyrste
bussruta i denne delen av Ryfylke. Her står han til venstre framfor bussen
i Tøtlandsvik. Foto: Ryfylkemuseet.

Då Andres Laugaland drog til byen og kjøpte seg buss i 1931, hadde han ein plan. Han skulle starta bussrute som skulle gå mellom Tøtlandsvik og Hjelmeland. Folk langs vegen frå Vormedalen til Hjelmeland ville komma mykje raskare til byen dersom dei blei frakta til Hjelmelandsvågen for å ta rutebåten.Tidlegare hadde folk frå Vormedalen teke seg ned til Tøtlandsvik og reist med båten derifrå.

 Forresten var han alt i full gang med leigekjøring. Den eldste broren, Jone, hadde kjøpt ein personbil i 1926. Denne bilen blei brukt som drosjebil og etter ei tid overteken av Andres som nokre år seinare tok det store spranget og starta bussrute i 1931.

Bussen var ein Ford som var kjøpt hos Eltervåg i Stavanger. Denne bussruta var den fyrste i denne delen av Ryfylke. Det fantes ikkje bussruter i Strand så tidleg.

Andres Laugaland var ein eldre bror av far min. Farbror Andres dreiv rutekjøringa i fleire år for eigen rekning og risiko.

I mine yngre dagar tenkte eg aldri på å setja meg ned med onkelen min og spørja han ut om hans karriere som busspioner i Ryfylke.

Barneforeningen i Vormedalen  på busstur til Svadberg i Årdal. Busseigaren sit inne i bussen. Kvinna med svart hatt
midt i bildet er Ane Laugaland. Ho var ein av leiarane i foreningen. Ane kom frå Svadberg i Årdal og blei gift til
Laugaland. Bildet tilhøyrer Nils Viga Hausken. 

Njål Tjeltveit derimot, han drog til Laugaland og spurte ut farbror Andres om tida då han dreiv bussrute.

 Resten av denne bloggen har eg henta frå boka «Med båt og buss. Ruteferdsla i Austre Ryfylke», som Njål Tjeltveit gav ut i 1988. Der fekk også bussdrifta til og frå Vormedalen fleire sider: 

Andres Laugaland tilpassa rutene sine til rutebåtane på Hjelmeland, slik at folk hadde høve å reisa til byen om morgonen og komma heimatt om kvelden. Sommarstid gjekk det ruter mellom Vormedalen og Hjelmeland mest dagleg, vinterstid sjeldnare.

 Frå Jøsenfjord Ruteselskap kom det aldri negative ytringar for di folk slutta å følgja båt frå Tøtlandsvik, slik dei hadde gjort før, og no ikkje kom på båten før på Hjelmeland. Men Magnus Kalheim i A/S Jøsenfjord ytra klare ønske om at bilruta måtte korrespondera med dette selskapet sine båtar på Hjelmeland og ikkje DSD-båtane, og Andres Laugaland passa på å samordna bilrutene med Jøsenfjord-båtane sine ruter.

Bussruta blei teken med i ruteheftet til Jøsenfjord-selskapet.

 For folk på Fjellet og elles langs ruta mellom Vormedalen og Hjelmeland var bussruta eit stort framsteg. Få hadde bil, og mange reiste med bussen. Om søndagskveldane kunne ei heller stor busslast bli sett av på Hjelmelandskaien før  «Fisterfjord» var ventande. Då hadde bussen ofte med det doble av det fastsette passasjertalet på ti.

Bussen transporterte ein del varer, mellom anna kalvar. Både folk og levande kalvar reiste i same vogna, og det hende det rann frå kalvane og fram i bussen. På Fjellet henta folk mykje skogsbær og selde om haustane, og ein gong hadde Andres Laugaland med heile 250 bær-korger. Frakta var 5 øre pr korg.

 Passasjertaksten første tida var 75 øre mellom Laugaland og Hjelmeland. I minstetakst kravde Andres Laugaland 25 øre, og det måtte folk ut med om dei følgde frå Laugaland til Tøtlandsvik.

 Billettar hadde Andres Laugaland ikkje, han talde opp pengane han fekk inn på kvar tur og gjorde rekneskapen opp på denne måten. Lukrativt var det ikkje å driva privat bussrute, men med ei viss varsemd gjekk det tolleg bra. Andres Laugaland køyrde og drosje i tillegg til bussrute.

Drosjebilen til Andres Laugaland.

Plutseleg var pillene på plass!

Flaks. Plutseleg hadde eg fulle nevane av piller!

Du kan få pillene dine med ein gong. Det kom inn to pakkar i dag. Ei restbestilling.

  

Bingo! Der hadde eg flaks igjen. Eg hadde spurt den unge mannen på apoteket om han ville skriva ned navnet mitt og telefonnummeret mitt slik at eg kunne få melding når dei blodfortynnande medisinene mine var på plass ein dag i neste veke. Han kikka på skjermen og fann ut at han hadde pillene eg mangla. Eg trudde han ikkje med ein gong.  Tulla han med meg? 

Det var for to dagar sidan eg fekk den sjokkerande beskjeden om at pillene mine ikkje var å oppdriva i Sør-Rogaland. Og at nye forsyningar fyrst ville komma i neste veke. Men simsalabim. Der fekk eg pillepakken som eg var på jakt etter.

På veg til byen i føremiddag gjekk eg forbi apoteket på Tasta. Der var det ikkje ein einaste kunde. Dermed durte eg inn for å få dei til å gi meg beskjed når dei hadde fått medisinene mine. Dumt å gå og masa viss du kan få ei melding på telefonen når sendinga er kommen vel fram.

Eg la ut ein blogg i går om pillene som ikkje var å oppdriva. Det utløyste ein omtanke som eg ikkje hadde drøymt om. Folk ringte og sende meldingar. Eg kunne få låna piller av dei. Nå veit eg om cirka 50 kjenningar og facebook-venner som går på blodfortynnande piller av ulike slag.

Best var han som ringte frå Sørlandet og hadde kontakter i apotkek-bransjen. Han tilbaud seg å ta med seg piller derfrå til Stavanger på mandag. Ka var navnet på desse pillene dine? Han fekk navnet og skulle ordna opp. Men ringte tilbake ei stund seinare. Dei var utselde der også.

Men han hadde undersøkt meir. På Norsk Medisinal Depot hadde dei også vore tomme i går morgon, Men det var komme inn nye forsyningar på føremiddagen. Dei var nok på veg ut i landet.

Rørande med folk som bryr seg og viser ein slik omtanke.

Det viste seg forresten at den unge mannen som ekspederte meg på apoteket, var ein gammal kjenning. Viss eg ikkje tek feil, kom han til Norge frå Afghanistan for nokre år sidan. Då eg hadde betalt og skulle gå, kunne eg ikkje dy meg.

Har ikkje du jobba på Seven-Eleven-butikken på flyplassen, spurte eg.

Jo, det stemmer. Eg jobba der om nettene då eg heldt på med utdanninga, smilte han.

Så denne mannen kjøpte eg cola av då eg kjørte flybuss. Ein kjekk ung mann.

Tydelegvis min dag i dag, fann eg ut.

Derfor har eg satsa både i lotto, joker og tipping i kveld. Kjem ikkje til å blogga om eventuelle gevinstar. Ikkje tale om. Sjølv om eg skulle vinna ein million.

Krise! Tomt for pillene mine på apoteket!

Her er resten av dei blodfortynnande pillene mine i dag..

- Pillene dine er det ikkje fleire igjen av på vårt apotek. Men eg skal ringa og høyra kor dei har, sa apotek-dama bak disken på Tasta.

Ho tok telefonen og ringte til dei andre apotek-utsalga i same kjeden. Der var det like tomt for pillene som eg har brukt i snart fire år. Ho ringte til konkurrentane. Tombola, der også.

- Eg prøvde på sjukehus-apoteket også. Dei var også tomme!

Må innrømma at eg blei litt lang i trynet. Eg hadde rett nok lese i avisene at apoteka frå tid til anna har gått tomme for enkelte medisiner, men kom aldri på at dette gjaldt sånne trivielle medisin-sorter som eg brukar.

Eg var slagpasient i 2015. Då gjekk eg på intravenøst
på sjukehuset. (Sjølvportrett)

Etter at eg fekk hjerneslag har eg brukt piller som tynnar ut blodet mitt. Dermed skal sjansane for nye slag vera kraftig redusert. Veldig mange godt vaksne mannfolk på min alder går etter det eg forstår på slike medisiner.

- På apoteka i Skudeneshavn og i Flekkefjord har dei pillene dine. Her i Stavanger skal me få nye forsyningar i neste veke. Om det blir på mandag eller lørdag, veit me ikkje i dag, sa dama som var apoteker og opplyste meg så godt ho kunne.

Au, kva skal eg nå gjera? Dosetten min går tom nå i helga.

Skulle eg slengja meg i bilen og kjøra til Flekkefjord? Uff, nei. Har eg gidda til det?

Tilfeldigvis veit eg om ein tidlegare skulekamerat som har gått på dei same pillene som meg. Eg ringte til han.

Litt pinleg samtale.

- Hei du! Lenge sidan sist. Koss går det med deg? Brukar du stadig dei same pillene?

Det gjorde han. Men han var i manko sjølv og hadde gått ned på halv dose for å ha nok fram til apoteka i Stavanger igjen får pillene våre på lager.

Ka med Jørpeland? Der er det apotek. Eg sende ein følar til Strandalandet. Ny nedtur. Tomme hyller i Ryfylkebyen også. Men eg snakka med ein strandbu som gjekk på blodfortynnande. Dei var av eit anna merke. Eg har rikeleg, du kan få av meg, sa han. Bror hans hadde også blodfortynnande piller som hadde eit anna navn.

Eg kjenner ein del legar etter gammalt. Og har snakka med to. Råd har eg fått. Blant anna om å gå til fastlegen. Det andre rådet var å gå ned til halv rasjon. Ein pille til dagen, mot to som er normalen.

Viss du ringer til kjekke folk som orkar å gi deg råd slik heilt privat, er det dumt å ikkje bruka dei. Derfor brukar eg begge.

Eg går ned på halv pille-rasjon i helga. Og så går eg til fastlegen over helga. Viss eg ikkje reiser til Strandalandet og prøver dei blodfortynnande pillene dei livnærer seg på der.

God helg!

Då «Solbakk» bråstoppa ved Kuneset

«Solbakk» gjekk truleg på feil side av staken til høgre i den tjukke skodda. Foto:
Fredrik Refvem.  

På veg frå Nord-Hidle til Helgøy i Sjernarøyane gjorde ferja «Solbakk» ein bråstopp tidleg på morgonen fredag 1. desember 1995. Ferja var kommen litt ut av kurs i den tjukke skodda på veg inn til ferjestøa på Helgøy og gjekk på grunn. Den tidlegare Tau-ferja sette seg skikkeleg fast på grunnen ved Kuneset. 

Då skodda letta og dagslyset kom, kunne ein sjå «Solbakk» stå langt oppe på grunnen. Aftenbladet hadde sendt eit reportasjeteam til Sjernarøyane, journalist Jarle Natland og fotograf Fredrik Refvem. Dei fekk breia seg i avisa neste dag både med tekst og spektakulære bilde.

Grunnstøytinga til «Solbakk» blei fyrsteside-stoff i Aftenbladet. 

- Me høyrde nokon voldsomme, kvasse smell og merka at ferja rista då me gjekk på grunn, fortalde Jarl Hidle til Aftenbladet. Han var passasjer på turen.

Det var tre passasjerar, tre bilar og eit mannskap på fem om bord då «Solbakk» gjekk på grunn. Ingen blei skadde i uhellet. Passasjerane blei frakta vidare med hurtigbåt etterpå.

Ein froskemann var i sjøen og undersøkte ferjeskroget under vatn. Skadene hadde ikkje medført lekkasjar.

Årsaka til grunnstøytinga sto det aldri noko om i avisa i dagane etterpå. Men det blei på vanleg måte teke promilleprøvar av ferje-mannskapet. Desse prøvene var negative. Viss det var sjøforklaring seinare, er den ikkje omtalt i avisa. Truleg har dei ansvarlege på brua komme litt ut av kurs av ein eller annan grunn og dermed blei hendinga ført på kontoen for hendelege uhell.

Slepebåten «Bison» greidde ikkje «Solbakk» åleine. Fyrst då det kom ein slepebåt til, greidde dei å få ferja av skjeret.
Foto: Fredrik Refvem. 

Ferja sto så godt fast at det måtte to taubåtar til for å få ferja av grunnen. Nærare 100 tonns slepekraft måtte til for å komma laust.

Dykkar Lars Bjarte Hakestad blir hjelpt om
bord i slepebåten av Ragnar Egeland og
Harald Klinge.

Aftenbladet gjer i artikkelen om grunnstøytinga også grundig greie for arbeidet med å få ferjerutene til å gå omtrent som det sto i rutetabellane. 

For Rogaland Trafikkselskap (RT), som var navnet på ferjeselskapet på den tida, var dette eit heilt puslespel å styra ferjemateriellet på plass i fjordane. 

Ferja «Lysefjord» (tidlegare «Rennesøy») erstatta «Solbakk» i det nordlege Midtsambandet etter uhellet. Dette førte til forsinkelsar på opp mot ein time denne dagen.  Neste dag skulle ferja «Frafjord» inn som erstattar for «Solbakk» som måtte i dokk i Stavanger.

Eg greidde ikkje å finna ut koss lenge det gjekk før «Solbakk» var tilbake i ruta si igjen. Dette var fem år før denne ferja blei seldt til Bjørklids ferjerederi i Troms og skifta navn til «Stallovarre».

I dag er det over 23 år sidan denne hendinga. På den tida var det tre år sidan Rennfast blei teken i bruk. Skulle du til Finnøy med bil, kjørte du Rennfast og vidare over Rennesøy til Hanasand og tok ferja til Finnøy. Finnfast som gjorde vegen ferjefri til Talgje og Finnøy, blei åpna i 2009.