Sola kom og hanen skeit!

Klokka 10.05 i dag 28. januar vann sola over fjellet hjå oss.

Brått fekk eg den skarpa sola rett i trynet. Klokkå 10.05 hadde den krabba over fjella og skein inn glaset vårt i Hjelmelandsvågen. Sjøl om fjellet gjekk oppover der sola skulle vidare, greidde den å halda seg høgt nok til å skina ned på oss alle på denne kalde januar-dagen då me hadde sett ti kalde grader på gradestokken. Det er svinkaldt her i elvatrekken på slike dagar.

Her inne i Ryfylke er folk vane med at sola er vekke opptil mange veker før og etter jul. Eit samtale-emne: - Tenk, ti veker er solå vekke hjå dei, kunne folk seia før i tida og dei gjer det vel kanskje ennå. Og det blei sagt på fleip at visse plasser var det så høge fjell at det skein verken sol eller måne. Onnesolt er eit velkjent omgrep innigjønå. Og han Johannes Vigane inne ved Breilandsvatnet var ikkje lite kry av garden sin: - Vigane, sol heila året, sa han og flirte nesten heilt rundt.

Hima hjå oss på Laugaland meiner eg at sola var vekke seks veker kvar vinter. Mor mi var heilt oppi vêret når dei fyrste solstrålene greidde å pressa seg gjennom den gresne furuskogen oppå Bjørkehaugen og skein gjennom glaset rett på veggen mellom stovå og bestastovå. Ein dag slik passeleg ut i januar.

Dagane blei lenger utover vinteren. Veit du koss eg fyrst lærte meg det? Jo, du ser det at søskenbarnet mitt, Magne, fekk lommalykt av vår felles bestemor til jul. Eg var kjempe-missunnelege. Og eg gjorde det klart for bestemor at eg ynskte meg lommalykt til geburtsdagen min i slutten av februar.

- Du har ikkje bruk for lommalykt då. På den tida er du ikkje ute etter at det er mørkt. Kveldane er blitt så lange at det nesten er leggetid for deg før du treng kunstig lys, sa bestemor. Trur du eg gav meg. Nei, eg maste om dette kvar dag. Eg fekk lommalykt som eg omtrent ikkje fekk bruk for før hausten etterpå. Gløymte aldri den leksa.

Utover i mars og april studerte mor mi sola som greidde å halda seg over himlaleite lenger og lenger for kvar dag. Og veit du kva ho presterte å seia: - Sola greier et hanefjed lenger for kvar dag som går. Ho brukte ein del løgne ord og vendingar, mor mi.

Min to år yngre bror, Dag, hadde notert seg dette. - Tenk solå går eit hanasjed lenger i dag, sa han. Han var ikkje så gammale, men visste at hanane skeit av og til, dei også.

Før eg sette meg til å skriva dette, googla eg sol og hanefjed. Trur du ikkje det var opptil fleire treff på sola som tok desse hanafjeda. Slik er det. Viss det blir så fint vêr som yr.no lovar framover, kan me sjå koss sola strekkjer seg den vegen hanen skite. Det blir kjekt i desse tider.

I dag forsvann sola bakom åsane i sør nøyaktig klokka 15.25. Då hadde me fått vår dose for i dag. Men ho hadde seg ein pause bakom Hjelmen mellom 12 og 13. Hu må kvila litt på denne tida. Men berre vent. Det er ikkje lenge før solå greier Hjelmen. Ei veke kanskje. Me får sjå!

OBS: Eit fjed er gammeldags dansk for skritt.

Mi strikkande svigermor frå Jørpeland

 

Svigermor-lodder frå Jørpeland. Grønn tå på styrbord fot og raud på babord. 

Yndlings-svigersonen blei eg aldri, men eg greidde å få ein liten spesialplass i svigermorshjerta likavel. Ikkje fordi at eg jobba veldig hardt for det, men det blei slik av ein spesiel grunn: Eg gjekk med alt ho fann på å strikka til meg, konsekvent. Jumprar, huer og lodder. Det blei mange plagg etterkvart. Ho strikka uavlateleg.

For ein frostmakk som meg var det velsigna godt med ullplagg. Eg heldt meg varm og god og overlevde den eine vinteren hardare enn den andre.

I tillegg la jo folk rundt meg merke til kva eg hadde på meg.

Fleire av dei kvinnelege kollegene mine i Aftenbladet kom alltid med kommentarer når eg kom labbande gjennom korridorane med dei fargerike, stripete strikkeloddene til svigermor opp i Birkestock-sandalene. Husflids-indianer blei eg ikkje automatisk teken for. - Kor har du fått loddene dine frå, spurte bydamene.

Svigermor mi frå Jørpeland:
Tullemor Mihle

- Det er svigermor på Jørpeland som sørgjer for meg, svara eg heilt ærleg. Og eg passa på å melda frå når eg var på Jørpeland om den åtgaumen svigermor-sokkane hadde vekt mellom dei kvinnelege journalistane i Aftenbla.

Og alle dei jumprane ho spøtte til meg gjennom 30 – 40 år. Allslags fargar og variantar. Ofte var det garn som var brukt før. Strikkekjolar til døtrene blei rekkt opp etter kort tids bruk og oppatt-brukt til jumprar til svigersønnene.

Ho var ikkje alltid så nøye med å ta mål av meg for kvar ny jumper. Eg veit ikkje om det var fordi ho gjerne heller ville hatt ein stor og muskuløs svigerson eller om ho trudde at eg var betydeleg større enn eg verkeleg var. Enkelte jumprar var i største laget.

Viss eg var inne i Jøsenfjorden om vintrane på jakt etter ferdatorsk, blei dei store jumprane mine kommentert av kompisane mine kvar gong. Dei lurte fælt på kaffor den spinkle, utflytta hjelmelandsbuen hadde det så romsleg i jumperen. - Denne spøtte ho før eg slanka meg, svara eg bråkjekt. Eg fortalde aldri svigermor mi om den slags kommentarer.

Døme på svigermor-jumper.

Grunnen til at eg skriv dette i dag? Det er på dagen ti år sidan gravferda til svigermor. Ho blei 86 år gammal og gjekk bort berre eit par veker etter mannen sin.

Eg sit her og skriv dette med strikkesokkane på meg. Sokkelageret blei så stort at det skal halda i mi tid. Når det blir hål på tærne, har eg ei kåna som kan stoppa. Nå har me lagt inn ein ny regel. For at eg ikkje skal ta sokkane på feil fot, er det blitt ein del av vedlikehaldsprogrammet å ha grønt garn på høgre foten og raudt på venstre. Akkurat som på ein båt med grønn lanterne på styrbord og raud på babord.

Så viss svigermor sit oppe i himmelen og ser ned på meg, smiler ho sikkert litt stolt når ho ser igjen sokkane sine. Kim vett?

Jelsabu gledar seg over at Biden blir USA-president

 

- Godt å bli kvitt Trump, seier Tore Thorsen frå Jelsa.
Foto: Terje Bråtveit.

- Joe Biden berga oss frå Trump. Han skal ha stor takk for det, seier Tore Thorsen (77) frå Jelsa som har benka seg i godstolen sin framføre fjernsynet nå når USA endeleg får ny president.

Mange kjenner den pensjonerte læraren som ein engasjert skribent både i Stavanger Aftenblad og i fleire andre aviser. Han gir klar melding om kva han meiner om politikken og kor han står i det politiske landskapet: Godt til venstre.

Grunnen til at eg tok kontakt med han i dag? Tore Thorsen har eg kjent i mange år. Me var begge lærarar på Vinjar skule på Suldalsosen på 1970-talet. Sidan har det komme for dagen at me også er slektningar eller i familie med kvarandre etter gammaldags Ryfylke-målestokk. Syster til bestefaren hans, Petra Thorsen frå Jelsa, blei gift med Andres Svadberg frå Årdal. Han var bror til bestemora mi på Laugaland. Slikt har dei rekna på i fjordane etter gammalt.

Tilfeldigvis var eg på Jelsa for fire år sidan på den dagen då Trump blei innsett som president. Eg tok meg tid til å kikka innom Tore Thorsen og kona Kaija då eg fyrst var på dei trakter. Eg fann dei framføre fjernsynet der dei hadde benka seg saman med ein annan kjent lærar-pensjonist på Jelsa: Herleiv Haugland. Mange hugsar Haugland som SV-politikar både i kommunepolitikken i Suldal og i fylket. Haugland døde i august 2017.

- Dette var eit deprimerande president-skifte. Heldigvis er det over nå, seier Tore Thorsen som ikke legg skjul på at han ville stemt på Bernie Sanders.

Men ein skal ha stor respekt av Biden, etter Tore Thorsen sitt syn. For fire år sidan ville han ikkje stilla som president-kandidat. Men han blei så provosert av Trumps sine hatske og rasistiske utblåsningar at han stilte opp som president-kandidat og blei Trump sin motkandidat,

-Ingen annan ville klart å slå Trump, seier Thorsen som berre er eit halvt år yngre enn Joe Biden.

- Koss er det med deg? Bryt du opp frå pensjonist-tilværet og stiller deg til disposisjon i politikken eller i skulen dersom du blir kalla til å rydda opp i eit framtidig kaos?

Jelsabuen berre ler av slike spørsmål. - Eg engasjerer meg berre på papiret. Utover det kjem eg til å halda meg i ro som pensjonist, seier han og bryr seg ikkje når eg kallar han papirtiger.

Så Tore og Kaija benkar seg i fred og ro framføre fjernsynet. Dei har god tid til det i et sure vêret på Jelsa i dag. Som oss andre godt vaksne! 

Eit under at eg kom meg gjennom folkeskulen!

 

Fyrste sida i minneboka mi som eg har i bokhylla mi.

Sjølv om eg har prøvd å gløyma det, avslørte den gamle minneboka mi frå barndommen nådelaust sanninga. Eg var jysligt seine å læra meg å lesa og skriva. Mi eiga handskrift og tilhøyrande teikning fortel sitt tydelege språk. Det sto ikkje rart til med lesing og skriving då eg var i ferd med å avslutta det fyrste skuleåret.

Som ein av seks fyrste-klassingar i ein småskule-klasse på 20 elevar var det ikkje lett for ein lærar å kjøra sju-åringane hardt i lese- og skrivekunsten når me var på skulen annankvar dag. Tysdag, torsdag og laurdag. Fyrste-, andre- og tredje klasse sat saman i skulestova.

Eg var sein i avtrekket, kan du seia. Etter at eg rådde ut av det, gjekk det greit både å lesa og skriva utan at nokon rundt meg oppfatta meg som nokon kunstnar verken i skjønnskrift eller høgtlesing. Løye at eg ikkje gav opp heile skule-greia sidan det virka så tungt i starten.

Lærar-nauda herja på bygdene på 1950-talet. Vormedalen to-delte skule i dei innerste deler av Hjelmeland sto ikkje akkurat på toppen av lista når dei altfor få, ny-utdanna lærarane studerte Norsk lysingsblad for å finna seg ein spennande lærar-post.

Skulehuset i Vormedalen på 1940-talet. Dette er lærar Arne Muri med syster
si som er fotografert. Lærarbustaden er bak dei. Skulestova var i andre delen av
skuleshuset.  Foto: Digitalt museum.

Men i Vormedalen var dei godt forsynt med lærar det året då eg skulle begynna på skulen. Ein vaksen og fullt utdanna lærar var på plass på skulehuset med skulestova i eine enden og lærar-bustad i andre. Han hadde kort veg på arbeid. Når han åpna døra bak i skulestova, blei det stilt som i grava. Ungane hadde respekt for læraren i dei tider i dei indre bygder.

Alvoret senka seg. Me song ein gudeleg song og deretter var bibelsoga fyrste time, kvar dag. Skikkeleg seriøst. Østerhusen, som me sa når me snakka om læraren, meistra til og med dramatiseringskunsten. I ein bibelsoge-time spelte han Paulus. Du visste kanskje ikkje at Paulus hadde vore med på drepa dei fyrste kristne i Jødeland, Han passa på kleda til dei som steina dei stakkars kristne.

Østerhusen tok av seg lærar-trøya og sette seg på kassen der alle skule-plansjane var lagra. Den sto rett fram forbi pultane på vindusrekka. Der sat han og viste oss koss sadistiske Paulus var før han blei omvende og ein svært kristen seinare. Dette er det eg hugsar best frå fyrste klasse på folkeskulen. Av minneboka mi ser eg jo at nokon meister i skriving og teikning blei eg ikkje den vinteren. Eg trur eg var prega av det store alvoret i skulestova og i tillegg eit inntrykk av at jamaldringane mine var flinkare enn meg.

Nekrolog i Aftenbladet august 1958.

Det store alvoret som eg opplevde det fyrste skuleåret var kanskje meir enn ein vrangforestilling frå mi side. Østerhusen var ikkje frisk. Han visste truleg at han var alvorleg sjuk. Rett før me skulle begynna på andre året på skulen i 1957, døde læraren i Vormedalen på sjukehuset.

Koss skulle det gå med oss skule-ungar då? Blei det skule i Vormedalen denne hausten?

Dei ansvarlege fann løysinga i den næraste Østerhus-familien. Dottera Grethe hadde nettopp teke artium og ho tok ansvaret for den to-delte skulen i Vormedalen i det føreståande skuleåret. Ho var seriøs og ambisiøs og eg trur eg var like redd for henne som for faren.

Eg hugsar godt at det var Grethe som tok ansvar, stilte oss ungane opp ved flaggstanga og sørga for å heisa flagget opp på halv stang 21. september 1957, Kong Haakon var død. Me hadde mista kongen vår. Grethe hadde i tillegg mista faren sin ein månad tidlegare. 

Som andreklassing blei det venta at du skulle kunne eit antal linjer med bibelsoge utanåt då du kom på skulen. Og du blei alltid høyrt. Sjøl om eg kunne alt på rams før eg gjekk himante, gjekk det i baddel då det blei min tur til å reisa meg opp og lira av meg alt dette med Jesus og læresveinane. Ein gong utpå våren gav Grethe opp. - Du må sitja igjen etterpå til du kan leksa di, sa ho strengt.

Då tenkte eg lynsnart: - Det kan eg ikkje. For eg skal henta sauene til bestefar frå beitet i Bakkane når eg kjem heim frå skulen, svara eg.

Men Grethe gav seg ikkje. - Då får du komma ned igjen på skulen når du er ferdige med sauene, sa ho og eg lova det.

Slik blei det. Litt seinare på dagen var eg nede på skulen igjen. Rettare sagt. Eg fekk komma inn på kjøkenet i lærar-delen av skulehuset. Rundt bordet i lærarbustaden gjorde eg greie for det bibelsoge-stykket som hadde stokka seg for meg tidlegare på dagen.

Eg har aldri gløymt deg, Grethe!

Alt gjekk greit og nå gjekk det opp for meg at Grethe var ei gilde dama. Det blei skikkeleg kjekt. Grethe fortalde meg om Hjallis, ikkje Jesus nå på ettermiddagen. Akkurat den dagen blei det klart for meg at Hjallis vant tre distansar i skøyteløpa i Olympiaden i 1952. Mora til Grethe kom også inn på kjøkkenet, og det blei ei skikkeleg kosestund. I minnet mitt blei dette til ei kveldsstund på fleire timar, men det er sikkert heilt feil. Det var nok toppen ein time.

Ikkje nok med at det blei eit kjekt møte på lærarkjøkkenet. Mora til Grethe fortalde om meg til besteforeldrene mine. Tenk han sa at han måtte hjelpa bestefaren sin med sauene før han kunne ta seg av bibelsoga, sa ho. Er det noko som rører besteforeldre meir enn skrøyt av barnebarna?

Den siste tida av andre skuleåret blei reine unnarennet etter denne ettermiddagen med Grethe.

Østerhus-familien flytta frå Vormedalen i 1958. Og Grethe begynte på lærarskulen. Dei kryssa ikkje min vegar så ofte i åra som kom.

Men plutseleg møtte eg Grethe. Eg som aldri blei meir enn eit tvilsomt blafrande skulelys, hadde reist til Bergen for å studera ved Universitetet. På studentane si eiga ølbule, Hulen, såg eg plutseleg ei dama som eg måtte sjå på fleire gonger. Modig som eg var blitt utpå kvelden, kunne eg ikkje dy meg. - E det deg Grethe? Jammen var det Grethe som var i Hulen. Ho var på universitetet i Bergen og studerte hovedfag i norsk.

Eg traff henne fleire gonger det fyrste året i Bergen. Tenk det. Me enda opp som samtidige studentar. Men eg blei rett nok gåande på universitetet i fleire år etter at ho var ferdig.

Kåre Hjorteland er død

 

Kåre Hjorteland, Jøsenfjorden, er død, 92 år gammal.

Han blei fødd på den veglause garden Hjorteland i Suldal kommune og vaks opp som nummer fem av sju sysken, seks gutar og ei jente. Borghild og Johannes heitte foreldra. Ungane var Lars, Ingemund, Valborg, Arne, Kåre, Bjarne og Sigurd. Nå er alle borte.

Viss folk spurde faren, Johannes, koss mange ungar han hadde, fekk dei kontant svar: Dei har aldri sete roleg lenge nok til at eg har fått telja dei, svara han og lo godt. Han blir skildra som ein sjelden blid type og sonen Kåre var same typen. Alltid hadde han smilet på plass og eit lunt svar viss han blei tilsnakka. Trong nokon hjelp, var han alltid lett å be.

Meldinga om at Kåre Hjorteland ikkje er mellom oss lenger, blir motteken med både sorg og vemod av folk i Jøsenfjorden og alle andre som kjente han.

Dei levde ikkje noko luksusliv på fjellgarden på Hjorteland. Frå han var ein neve stor måtte både Kåre og dei andre syskena ta del i arbeidet både på heimebøen og på utslåttane i heia. Ungane svinga stuttorven og bar inn turrhøy på ryggen.

Som 12-åring var Kåre Hjorteland dreng på ein gard på Fundingsland. På 10 vekers arbeid tente han 20 kroner.

Seinare arbeidde han med skogplanting, gardsarbeid og hadde også lengre periodar i sandtak og grustak i Jøsenfjorden. Han tjenestegjorde i Tysklandsbrigaden i 1949. For to år sidan fekk han Forsvaret si medalje for internasjonale operasjoner og Tysklandsbrigadenes veteranforbunds medalje.

Då Statens Vegvesen etablerte knuseverk på Lundarneset i Jøsenfjorden i 1966, begynte Kåre Hjorteland der og blei verande der til han blei pensjonist 30 år seinare.

Dei unge frå heiagardane i grensetraktene mellom Hjelmeland og Suldal måtte læra seg å ta seg fram i ulendt terreng med haug og hammar. Skia blei mykje brukt i lange snøvintrar.

Difor var det ikkje rart at Kåre Hjorteland og brørne tok rikeleg for seg på premieborda når det blei arrangert langrenn i Suldal og Hjelmeland.

Kåre Hjorteland var i alle år vore eit ivrig medlem i skyttarlaget i Jøsenfjorden. Som dei fleste skyttarar var han også ofte i veg med børsa på jakt etter reinsdyr, rype og rev.

Helga Hidle frå Jøsenfjorden blei gift med den spreke ungkaren frå fjellgardane. Dei bygde seg hus på Hauge og fekk fem born. Tre gutar og to jenter: Jan, Kurt, Bente, Helge og Maylin. Det er ti barnebarn og 10 oldebarn.

Kåre Hjorteland var ein snill og raus far. Då ungane var slik passeleg store, fekk dei vera med han til handelsmannen på Vadla på laurdagen. På fridagen spandert han rein kjeladress og lesste tre-fire ungar bakpå mopeden og kjørte til krambua der det vanka både snop, drøs og kos før turen gjekk heim til Haua igjen.

Han var flink med hendene og praktisk orientert. Ungane fekk læra både å mekka på syklar og bilar og dei var ikkje store då dei kunne kjøra hjullastar.

Hundrevis av trebøtter og miniatyr-kjelkar laga han på fritida.

Kåre Hjorteland var eit levande bevis på at folk som brukar snus ikkje treng å forkorta livet av den grunn. Han arbeidde mykje, likte å møta folk. Ein spøk og ein god lått og så spytta han brunt.

Helsa var god heilt til å nå i haust då han begynte å skranta. Dei siste vekene budde han på sjukeheimen i Årdal der han døde natt til søndag. Han blir gravlagd i Jøsenfjorden kommande fredag.

Kåre Hjorteland vil bli hugsa med glede.

Skulle du kjøra «Solskinnsbussen», måtte du dobbelkløtsja og gi mellomgass

 

Sjåfør-veteranar frå Ryfylkeveiens billag var invitert då GEA i Årdal innvigde ein kopi av 
«Solskinnsbussen» som ein del av kafeen i 2001. Frå venstre og rundt bordet: Arne Hetland, Jens 
Hausken , Sigmund Måland, Eldfinn Austigard, Edvard Austigard og Trygve Dalane.
Foto: Jan Soppeland. 

To passasjersete med ekta skinntrekk pluss sjåførsetet er det einaste som finst igjen i Årdal i Ryfylke av den ein gong så gjeve «Solskinnsbussen». Dette var ein Reo Silver frå 1935 med soltak som blei brukt som turbuss i Stavanger eit par-tre år før den blei kjøpt av Ryfylkeveiens billag og sett inn som rutebuss mellom Tau og Årdal.

At den blei kalla «Solskinnsbussen» hadde si naturlege forklaring. Det var soltak som kunne fjernast på flotte sommarsdagar. Kanskje ikkje så veldig lurt på ein rutebuss som skulle gå i heilårsdrift i vestlandsklima. Men slik var det. Og mange passasjerar tykte det var støvande, flotte greier.

Gamle Trygve Vatnet frå Årdalsbygda var strålande fornøgd ein gong då han steig av etter ein tur frå Tau til Årdal med cabriolet-bussen. Den nye fine dressen var rett nok blitt heilt grå av sandrôk i løpet av turen, men det kasta ikkje skuggar over opplevinga.

«Solskinnsbussen» med Edvard Austigard ved rattet, kom til Årdal
 sentrum med lokale krigsheltar 8. mai 1945. Foto: Digitalt Museum.

Eit bilde av «Solskinnsbussen» har mange hjelmelandsbuar sett når dei har lese om den lokale krigshistoria. Dei tre lokale motstandsheltane som hadde lege i dekning i Årdalsheia dei siste månadene av krigen, blei frakta ned til Årdal sentrum i åpen buss 8. mai 1945 med sjåfør Edvard Austigard bak rattet.

- Eg hugsar godt «Solskinnsbussen». Min faste sitjeplass var på motorkassen, fortel Jarl Austigard som i dag er 78 år gammal. Som son av sjåfør Edvard Austigard, seinare disponent i selskapet, var han ofte med faren i bussen. Som vaksen kjørte Jarl også buss i Ryfylkeveiens billag i mange år.

«Solskinnsbussen» gjekk som rutebuss i Årdal fram til 1951 då busselskapet fekk ein ny Scania Vabis med 33 passasjer-sete. Den gamle turbussen var ferdig i Tau-ruta i 1946 etter at kom ein ny Chevrolet-buss til Årdal. «Solskinnsbussen» blei forvist til bygdarutene i Årdal og ein og annan tur til Fister.

Edmund Austigard har skrive 
roman med tittelen 
«Solskinnsbussen»

Den ein gong så gjeve bussen blei utrangert og sto så parkert i fleire år ved sida av garasjen som Vegvesenet hadde ved vegen til Svadberg. - Kor den blei av etter dette, har eg ikkje peiling på, seier John Skår som også var sjåfør i Ryfylkeveiens billag i mange år.

Tre av seta i bussen fekk sjåfør Trygve Dalane. Dei bar han opp til hytta si på Kro i Bønardalen og der skal dei vera ennå, i følge sonen Olav Dalane. - Far sat alltid i sjåførsetet. Det var hans faste plass. Etter hans tid overtok eg den plassen, seier Olav Dalane.

Sjølv om «Solskinnsbussen» forsvann frå Årdal, er den ikkje gløymd i bygda. I Austigard-familien har dei på ulike måtar drege «Solskinnsbussen» fram frå gløymeboka.

Eldfinn Austigard som blei disponent i Ryfylkeveiens billag etter faren Edvard, fekk i 2001 laga ein slags kopi av «Solskinnsbussen» som han bruka som ein attraksjon då han dreiv kafé ved bensinstasjonen som han og kona dreiv i Årdal.

Då kafeen blei nedlagt, blei «Solskinnsbussen» flytta til barnehagen i bygda. Nå er den forlengst utrangert der også.

Edmund Austigard, sonen til Jarl, gav i 2011 ut ei roman med tittelen «Solskinnsbussen» med handling frå Årdal i åra før og under krigen.

Viss du skulle kjøra «Solskinnsbussen», måtte du både kunna dobbeltkløtsja og gi mellomgass.

Takk for turen!

Kommentar frå facebook-gruppa Rutebilhistorie i Rogaland:

Jørn Malde

Sper på med noen utfyllende opplysninger om "Solskinnsbussen". Det var opprinnelig en 1936 mod. Reo Silver som Jadar Turistbil v/ Brødrene Grøsfjeld kjøpte som ny. Allerede i 1939 ble den solgt til Jøsenfjord Ruteselskap AS. Fra 1.januar 1940 var det Ryfylkeveiens Billag som overtok bussdriften fra JR. Under krigen hadde bussen et midlertidig reg. nr. L-6807, etter å ha fått montert en Imbert vedgassgenerator i 1941. På dette bildet, lånt fra fam. Austigard, ser vi bussen med dette reg. nr. Etter krigen fikk den tilbake det reg.nr. den fikk tildelt i 1940, nemlig L-15482.

Då far min kjørte Reo-buss

 

Her står Reoen klar til avgang i Hjelmelandsvågen. Far min seg på, med sjåførhua på snei, 
medan passasjeren plasserer ryggsekken i kassen bak. Bildet frå Njål Tjeltveits bok om
Hjelmelandsvågen.

Når far min fann fram slepetau for å dra den gamle Reo-bussen ut av garasjen, stunda det mot utfartshelg. Påske eller pinsti eller ei anna helg då det var venta mange bussreisande. Den gamle Reoen frå 1935 var ikkje i dagleg bruk tidleg på 1950-talet då eg hadde fått auer og begynte å interessera meg for det far min bala på med.

Far var buss-sjåfør i busselskapet med det flotte navnet Ryfylkeveiens billag og hadde bussen ståande rett utanfor huset der me budde på Laugaland. Her var det også ein bussgarasje med plass for to bussar på den tida.

Reoen fotografert utanfor Motorcompaniet i Stavanger. Motorcompaniet var lokal 
Reoforhandlar.

Reservebussen måtte slepast i gong. Det var ikkje berre å vri på startnøkkelen i den tida. Kaffor det var slik, veit eg ikkje. Dette kom eg aldri på å spørja far min om. Var det batteria som var dårlege, eller var det motoren som var tungstarta? Uansett, slik var det. Etter litt sleping og kaving, sveiv motoren på Reoen. Når båten kom frå byen til Hjelmeland i kveldinga, fullasta med helgereisande, sto førkrigsbussen klar til å frakta folk vidare til Fjellet og Vormedalen.

Reoen på plass på rutebåtkaien på Hjelmeland.

Eg meinar at det hende bussen var så fullasta at Reoen hadde problem i dei brattaste bakkane, men som sagt var eg ikkje så store karen på den tida. Trehjulssykkel var det einaste framkomstmidlet eg bala med då Reoen var i bruk.

Ein Chevrolet-buss frå 1947 er det eg hugsar best frå min barndom. Denne bussen fekk far min uti 1950-åra. Dei fyrste åra gjekk den mellom Tau og Årdal for det meste. Men til Årdal kom det to nye Scania Vabis-bussar i 1952. Då blei Chevroleten sendt til Laugaland. Sjølv om denne bussen var nyare, hende det nok at den også trong vikar av og til. Då var Reoen god å ty til.

Det er to grunnar til at eg hugsar den: 1. Kassen bak der last av ulike slag, alt frå levande kalvar til gamle geitebukkar og daude revar, blei plassert . 2. Baksetet som fekk eit liv lenge etter Reoen var ferdig som buss.

Når far kom med Reoen frå Hjelmeland i kveldinga, sto me småguttane klar på Laugaland viss det var sommarlyst og fint vêr. Var me heldige, fekk me sitja oppi kassen bak når far min fullførte bussruta si ned til Sveivhølsbrua der vegen til Fundingsland tok av. Like spennande kvar gong.

Karluf Bråtveit frå Jørpeland voks opp i Vormedalen og hugsar at han var med i Reo-bussen frå Hjelmeland ein gong den siste krigsvinteren. Då var det problemer med å komma seg opp bakkane. - Eg hugsar at alle måtte vera med å skua bussen opp Gåsakleivå, fortel han.

Han har eit anna minne også: - Ein laurdags ettermiddag då far din var oppkledd og skulle kjøra til Hjelmeland spurte han meg og to kameratar om me ville løfta eit par geitebukkar frå Helgaland opp i kassen bak på bussen. Det var ikkje rart at far din ville ha hjelp med den jobben. Det lukta geitebukk av oss lenge etterpå.

Ein dag var Reoen vekke frå sin faste plass i bussgarasjen. Nå blei den visstnok bygd om til lastebil på Bjørkeland i Hetlandsbygda. I den tida rekna ein ikkje ein 20 år gammal buss som gammal. Etter dette skal den også ha blitt nytta som lastebil på Randøy. Viss det er folk som har fleire opplysningar om den gamle Reoen vil eg gjerne ha kontakt.

Tante Ruth, til venstre, og mor mi kosar seg i det tidlegare baksetet frå Reoen. Baksetet 
enda som kvardagssofa på Laugaland.

Tida som buss var slutt då Reoen forlet Laugaland. Derfor blei baksetet igjen hjå oss. Det var altfor godt til å enda på skraphaugen. Far min kontakta ein møbeltapetserar som sette på nytt, raudruta trekk. Dermed fekk baksetet eit nytt liv som kvardagssofa. På fine sommarsdagar blei den dregen ut i solveggen ved hønshuset vårt og brukt til solesofa.

Det gamle buss-setet sto stadig i barndomsheimen min då eg kom heim frå studier i Bergen sommaren 1976 med kåna og ein liten son. Eg hadde fått lærarjobb i Suldal og der venta det eit tomt hus som me skulle bu i den vinteren. Baksetet enda som sofa i vår beskjedne bustad på Suldalsosen vinteren 1975 – 1976.

Kor det gamle baksetet blei av etterpå, veit eg ikkje.

Fakta henta frå Wikipedia:

Reo Motor Trucks Co, frå 1916 Reo Motor Car Co, var ein amerikansk bilprodusent grunnlagt i 1904 av Ransom Eli Olds som alt i 1897 starta Oldsmobile. I 1904 trakk Olds å seg ut for å etablera seg som bilprodusent på nytt, og grunnla ein ny fabrikk med merkenavnet «Reo» etter forbokstavane i sitt navn. Fabrikken blei åpna i Lansing i Michigan i USA, men blei stengt og reven i 1980.

Reo-merket hadde godt ord på seg for å vera driftsikre og slitesterke nyttekjøretøy før andre verdenskrig. Det blei importert Reo-bilar til Norge heilt fram til 1955.

Motorcompaniet i Stavanger var den lokale Reo-forhandlaren.

Gammal ferja i ny fjorda-dans!

 

«Rygerfjell» på veg til kai på Byre. Foto: Frode Lindboe.

Den 42 år gamle ferja «Rygerfjell» er sett inn i den splitter nye ferjeruta i Ryfylke. Ruta som gjeld frå årsskiftet minner mest om ei gammaldags fjordabåtrute, omfattar alle småøyane i fjordane der dei korkje har riksvegferje eller bru. Denne ferja skal dekka dette og hjelpa øybuarane med transport til næraste plass der dei kjem seg innpå riksveg-nettet.

Denne ferja seilte som «Høgsfjord» frå 1978 til 1992. 

- Same dansen, sama jentå, sa dei gamle ferje-matrosane då det var vaktskifte. 

Den nye ferjeruta minner
mest om ei gammaldags
fjordabåt-rute.

Navnet var «Høgsfjord» då ferja som ny blei sett inn i Høgsfjord-sambandet, Lauvvik – Oanes – Forsand i juli 1978. Den nye ferja tok 40 bilar og dermed blei kapasiteten fordobla i dette sambandet. - Me tykte ferja var stor då den kom til Forsand for fyrste gong. Men det viste seg fort at denne ferja blei for liten i helgene. På fredagskveldane og søndagane hopa bilane seg opp. Etter to – tre år blei det sett inn ekstraferjer i helgene for å ta unna trafikk-toppane, har Ingvar M. Fossan fortalt til meg. Han var kaptein på «Høgsfjord» i meir enn ti år.

Då denne ferja var ny, var det ein periodisk feil som plaga folka om bord. Av og til blei det full blackout då ferja nærma seg land og kapteinen skulle manøvrera ferja til kai. Gong på gong var det reparatørar om bord utan at dei greidde å finna feilen. Ein gong på Forsand fekk mannskapet hjelp av ein buss på ferjekaien for å taua ferja inn i støa.

Då den nye ferja blei døypt ved Steinkarkaien i Stavanger sa den fyrste kapteinen om bord, Johannes Grøtte, til Aftenbladet at han var skeptisk til koss det skulle gå med ferja i dei dårlege ferjestøene i Høgsfjorden. Han fekk rett i sin skepsis.

Når pendelferja bakka opp, sende ein stri straum vatn frå propellen i baugen rett inn i ferjestøa. Dermed blei sand og masse rundt kaifundamentet vaska bort. Spesielt ille var det på Oanes, der kaien begynte å siga. Her blei det seinare bygd ny ferjekai.

Vinteren 1989 – 90 var «Høgsfjord» ferdig i Høgsfjorden. Den gjekk litt i Midtsambandet, men viste seg lite passande der med berre ein salong under bildekket. I 1992 kom det ei ny ferja som overtok «Høgsfjord»-navnet. Nå fekk den gamle ferja navnet «Ternøy». Kort tid etter blei ferja seldt til Møre og Romsdal Fylkesbåtar og skifta navn til «Halsa».

I 2014 var den gamle «Høgsfjord» tilbake i Stavanger. Sjernarøy-rederiet L. Rødne og Sønner var ny eigar og ferja fekk nå navnet «Rygerfjell».

Ferja har nå gått som reserveferje for Vassøy-ferja «Rygerbuen» og eit par dagar i veka har den frakta bossdunkar frå Usken og Uskekalven tll fastlandet på oppdrag frå Sandnes kommune.

«Rygerfjell» blir gåande i den nye Ryfylkeruta til den nye ferja med navnet «Ryfylkeferjen» er ferdig bygd. Den nye heil-elektriske ferja blir bygd ved Westcon Yard i Ølensvåg.

«Ryfylkeferjen» skal overta Ryfylke-ruta når den er ferdig. 

Nye tider i Buøy-farten då «Øybrua» kom

 

«Øybrua» var ny i 1956. Hadde plass til ein bil meir enn «Trippen».
Foto: Stavanger Byarkiv.

«Øybrua», den nye Buøy-ferja, blei overlevert frå Høllen skipsverft i Søgne til Stavanger kommune den 5. november 1956. Prøveturen gjekk gjennom Ny Hellesund og alt såg lovande ut. Men vêret var ikkje det beste. Den nye ferja blei liggjande vêrfast i Søgne eit par dagar før den kunne gå vestover.

Folk på Buøy og Hundvåg var godt orientert om den nye ferja som var på veg. Den var sjøsett og døypt 5. august og Birgit Gjøstein var gudmor. Ho var gift med dåverande Stavanger-ordførar Tjalve Gjøstein som var på plass saman med 17 andre representantar for Stavanger kommune.

«Øybrua» var 20 meter lang, ein meter lenger enn «Trippen» som var ny i 1954. Dermed kunne «Øybrua» ta fem bilar, ein meir enn «Trippen».

Det var ikkje meir tid til festivitas då den nye ferja kom til Stavanger den 14 november 1956. Dagen etter gjekk den inn i ruta til «Trippen» som skulle på klassing. Med to ferjer på plass, var det nye tider. Bilferjene gjekk i rute frå seks om morgonen til midnatt.

På denne tida gjekk ferjene frå Breialmenningen i byen og Nyhavn på Buøy. Men i 1957 skulle Rosenberg byggja ny stordokk og då blei ferjeleiet flytta til Pyntesundet som blei endestasjon for ferjene så lenge dei gjekk til Buøy.

- Bortsett frå at «Øybrua» var ein meter lenger og tok ein bil meir, var dei to ferjene heilt like. Dei var driftsikre og gode å manøvrera, fortalde Olav Bergsagel til meg i 2005. Han var ferjeførar på dei kommunale bilferjene i alle år fram til ferjene blei privatisert i 1996.

Av ein eller annan grunn var dørene inn til styrehusene svært låge dei første åra. Seinare blei det sett inn nye, høgare dører.

Det var ferjeføraren som måtte sjå etter maskinen om bord. Det var berre ein maskinist som tok seg av vedlikehaldet for alle dei kommunale ferjene.

I juni 1963 kom den tredje Buøy-ferja, «Majoren». Då blei «Trippen» reserveferje.

På denne tida kom dei fyrste bruene mellom byøyane. Midt i 1950-åra blei Sølyst landfast med Grasholmen. Våren 1968 var Pyntesund-brua ferdig. Då var Buøy og Engøy knytta saman. Engøy hadde ikkje bruk for ferja lenger.

16 mai 1972 blei brua mellom Engøy og Sølyst åpna. «Øybrua» blei nå bilferje mellom Sølyst og byen. Dei to andre ferjene gjekk i den gamle ruta, men berre med passasjerar.

I 1976 blei det frakta 357 760 bilar mellom byen og Sølyst. Det var over 3000 fleire enn med Tau-ferjene og Høgsfjord-ferjene tilsaman.

«Øybrua» var ferdig då den nye «Sølyst» kom i oktober 1972.

Ferjedrifta blei avslutta då Bybrua blei åpna ved årsskiftet 1978 – 1979.

«Øybrua» blei i 1978 seldt til Jonassen og Østbø på Hundvåg og nedrigga til lekter. Seinare blei den seldt til brørne Kurt og Hallgeir Helgevold som dreiv firmaet Fjordtjenester.

(Kjelde for denne bloggen er ein artikkel eg skreiv om «Øybrua» i Aftenbladet i desember 2005.)

Ottar Sandanger stiller fylgjande spørsmål etter å ha lese denne bloggen:

Spørsmålet er: Når vart Buøy og Hundvåg bundne saman med fylling? Har spurt mange utan å få svar. Du konf veit vel det. Såg eit kart datert 1923 - då var det ope farvatn mellom øyane.