Kvitsøy-ungar med notisbøker og fjordabåtar fulle av bilar

Sommardagane var både hektiske og stressande for Kvitsøy-ungane som hadde som hobby å samla bilnummer i 1960-åra. Det var ikkje mange bilar på øya. Dei som ville skaffe seg mange eksotiske nummer, måtte vera på plass når rutebåten "Sjernarøy" var innom Ydstebøhavn og Leiasundet eit par-tre gonger til dagen  i ruta mellom Stavanger og Skudeneshavn.

 Eit stress av ei anna verd, kan du skjøna, å stå på tå hev for å få med seg nummera på bilane på akterdekket før båten gjekk vidare.

Lørdag 21. juli 1962 dokumenterte Aftenbladet den vanskelege arbeidssituasjonen for bilnummer-noterande  ungar på Kvitsøy.

Førsteside-sak sommaren 1962.

Alle som har levd ei stund, hugsar ungar som sat i vegkanten og noterte bilnummer. Eit svært utbreidd, men totalt meiningslaust tidsfordriv. Trur ikkje at eg nokon gong let meg smitta av denne feberen. Eg samla derimot på tomme fyrsikk-øskjer og klippte ut bilde i avisa av staute idrettsmenn. Desse bilda limte eg inn i ein gammal telefon-katalog. Like meiningslaust dette og, sjølvsagt.

I timavis har eg nå stirt inn i PC-en på leiting etter ein spesiell sommar-reportasje i Aftenbladet. Eg ser for meg ei heilside om rutebåten "Sjernarøy" som gjekk i ruta Stavanger - Kvitsøy - Skudeneshavn ein del somrar på 1960-talet.

"Sjernarøy" blei bygd i 1959. Den gjekk i sommarruta mellom
 Skudenes og Stavanger i fleire år. 

Rutebåten "Skudenes" som var ny i 1957 og spesialbygd for ruta over den tøffe Skudefjorden, blei raskt for liten i sommartrafikken. Her var det berre plass for fem bilar. Alt for lite etter at talet på bilar eksploderte utover på 1960-talet. Dermed kom "Sjernarøy" inn som vikar i sommarruta. Den hadde plass til 14 personbilar. Dette blei ei populær rute for bilturistane når vêret var godt.

I denne lørdagsavisa frå 1962 sto det ein reportasje som liknar på den eg er på jakt etter. Aftenblad-journalisten med signaturen Peik (Svend Eilif Peersen) og fotograf Leif Berge reiste med "Sjernarøy" frå Stavanger til Skudeneshavn. "I Ydstebøhavn har ungene det travelt - bare fem-seks minutter å skrive opp bilnummer på", står i det i bildeteksten.

Reportasjen er grei nok, men det er ikkje den eg er på jakt etter. Men det var likevel ikkje forgjeves å gå gjennom denne avisa. For her er det meir av interesse:

Aftenblad-teamet har tydelegvis kjørt frå Skudenes til Kopervik. Der var det eit slags bilkaos. Stavangerske sitt flaggskip, rutebåten "Haugesund", greidde ikkje å ta unna biltrafikken lenger i 1962. Ferjene "Tre Måker" (1964) og "Tungenes" (1966) var ikkje bygde på denne tida.

Bilturismen eksploderte på 1960-talet. "Haugesund" fekk
 hjelp  av "Tau" rett som det var.

Men "Tau" var jo ei kjempeferje på den tida. Med plass til 30 personbilar tok den eit år gamle ferja godt unna. Den tok turar over Boknafjorden på kveldstid når det var tid til det mellom Tau-turane.

Bildet frå Kopervik fortel mykje. Bildeteksten resten: Kopervik er blitt rene transitthavnen for biler nå i sommertravelheten og hver dag går flere ekstrabåter med billass til byen ved Karmsundet. Andre skal sørover til Stavanger, så det er litt av et kjør for dem ombord.

Som om ikkje alt dette var nok. I same avis er det også ei skildring av ein tur med rutebåten "Snøgg", Den hadde navnet "Ekspress" i mange år, men mista det til Ryfylke-hydrofoilen "Ekspressen" i 1961. Signaturen Fabian (kjenner ikkje navnet hans) slår fast at folk er trygge med kaptein Arne Aske i styrehuset. Han kjenner hver holme i leia.

Livet på rutebåten "Snøgg" blei også dokumentert
i Aftenbladet laurdag 21. juli 1962.

Alt dette fann eg i ei og same avis frå juli 1962.

Eg er stadig på leit etter den rette "Sjernarøy"-reportasjen. Berre vent!

Komle-sugen siddis på flybussen

Alle dei kjekke passasjerane gjer det til ein fest å kjøra flybuss.

- Kjører du forbi Madla? Då vil gå av der og kjøpa komla på handelslaget. Eg bur i Skåne i Sverige. Der er det ikkje komler å oppdriva.

Ein smørblid 80 år gammal utflytta siddis kom om bord i flybussen på Sola i går føremiddag. Sprek og ytterst talefør. Han hadde Stavanger-tonen blanda godt opp med svenske ord. Nå var han på veg til sin barndoms by og skulle ta inn på hotell, men han begynte brått å snakka om komla og Madla handelslag.

- Du får ikkje komla på Madla på ein lørdag. Det må jo du vita som er gammale siddis, sa eg.

- Eg skal kjøpa Fjordland-komler. Har du ikkje prøvd dei?

- Jo, bevare oss. Men du kan kjøpa alt du Fjordland-komla du vil ha inne i byen, innvende eg.

- Nei, det finst ikkje slike butikkar inne i sentrum lenger. Forresten skal eg kjøpa potetkaker også og lappar. Klarer ikkje å halda meg lenger enn til Madla.

Mannen hadde bestemt seg. Han gjekk av i Madlakrossen for å kjøpa komla og potetkaker. Koss han innretta seg etter å ha proviantert, veit eg ingenting om. Kanskje fekk han hotell-betjeningen til å varma opp Fjordland-komlene for seg eller så skulle han ta dei med seg tilbake til Sverige. Kven veit. Men nå veit me at viss komla, potetkaker og lappar er ein viktig del av livet, er det ikkje lurt å flytta til Sverige.

Alle dei kjekke folka som eg møter, gjer det til ein fest å kjøra flybuss. Så sant eg har tid, snakkar eg med passasjerane. Eg har ikkje tal på koss mange kinesiske ungdommar eg har drøst med i sommar. Halve Kina har snart vore på Preikestolen og tatt selfie og lagt ut på nettet.

- Eg var på Preikestolen både i går og i dag. Det var skodd i går, men eg hadde tid til gå opp igjen i dag, smilte ein ung kineser som hadde gangsperr då han kom på bussen på Fiskepiren.

Eit amerikansk ektepar reiste med meg frå Sola til sentrum i går. Dei var komne med direkte-flyet frå Houston,Texas og hadde teke inn på hotellet som ligg vegg i vegg med flyplass-bygget. I dag skulle dei reisa vidare til Tyskland og så vidare til Italia.

- Me har aldri vore i Norge før. Her er det så vakkert. Reint og fint. Neste sommar kjem me tilbake og skal ta for oss heile landet, sa mannen frå Texas som takka meg for å ha hjelpt dei med litt bussruter og holdeplasser i sentrum og dessutan vist dei varemagasina in the main street.

- I'm paid for it, sa eg.

Med moltemyr i himmelen

Moltene mine venta trufast på meg.

- Nå har han Martin vore i heia og hatt andakt for moltene. Sjå koss tungt han ber. Nå er det ingenting igjen når me andre skal opp å sjå etter litt molta på myrane. Me kan like godt halda oss hima.

Slik har folk snakka bak ryggen på molte-elskarane til alle tider. I alle fall i Hjelmeland der eg har mine røter.

 Du hadde dei som elska molta og gjekk og leita etter heiagullet kvart einaste år, både når det var lite og når det var eit av dei sjeldne kronåra. Men så hadde du dei som berre snakka. - I år finst det ikkje molta, kunne dei seia eit år. Andre gonger var det eit eller anna menneske som blei skulda for å ha henta heiane snaue.

Martin Skogen var emissær om vinteren og moltehentar om sommaren. Ein kjekk og smilande mann som ikkje gjorde ein katt fortred. Han hadde berre den eine feilen at han likte å henta molta. Kvar sommar rusta han seg ut og tok ut til heis saman med kona  og svigerinna. Dei skulle på moltå. Når dei kom heim igjen nokre dagar seinare gjekk dei tungt bortover vegen på Laugaland. Eg hugsar eg såg dei ein gong i høljande regn koss dei subba på og var glade for å vera heime igjen, våte og knemøyre.

Det er slett ikkje sikkert at dei hadde funne så mykje av dei ettertrakta, gule bæra. Dei var ikkje tenåringar der dei gjekk. Så det kan vera heiavegen og det sure regnet som hadde teke piffen frå dei. Ingen såg ei molta, men trudde sitt.

Martin Skogen var ikkje nokon moltegribb som snøydde myrane for alt som var gult, bløtt og søtt. Men hadde du interesse for å gå etter molta, var det lett å få eit slikt stempel på seg. Slik var det i Hjelmeland og slik var det nok i dei andre bygdene også.

Sanninga var at det ikkje var så mange som hadde gidda og tid til å streva seg opp over liane til dei rette myrane der molta vaks. Då var det mykje lettare å sitja hima og klaga: - Nei. Det er ikkje nokon vits i å gå i år. Han Martin har vore der alt. Blaute molta og blinning (moltekart). Han sopar med seg det der er.

Som gutunge var eg med far min på moltå. Han likte også å subba rundt på myra og sjå etter dei ettertrakta bera. Men han klaga kvar einaste sommar. Det såg mørkt ut med moltehausten.

 Problemet med molta er at den ofte slår feil på våre kantar. Viss våren er fin og varm, blømer molta tidleg i heiane. Både i mai og juni er risikoen ganske
stor for nattefrost. Ei frostnatt eller to kan øydeleggja heile moltehausten. Om bløminga går godt, kan det bli for turt eller for vått. Som oftast går det gale.

Me som vaks opp under så usikre forhold, blei prega av det. Kva tid har me tatt noko for gitt?

Sist vinter snøa det så bort i veggene mykje i fjella våre. Dei fleste som gjekk til heis for å sjå etter hyttene sine var heldige viss dei fann ei pipa som stakk opp av snøen. I timavis kunne dei grava for å komma ned til den koselege, vesle fjellhytta som streva med å stå oppreist under trykket av snøen.

Våren? Det blei knapt nok nokon vår i heiane våre. Snøen låg til langt utpå denne sommaren som vel har vore den ringaste på mange år. Frukthausten er totalt mislukka. Og det andre som skal haustast, er visst heller ikkje så rart.

Ein heiatur midt i juli gav ingen grunn til å tru på mykje molta i år. Bløminga var ein månad for sein. Ville desse vekstene kunna knyta seg til blinning og veksa seg vaksen og bli gul, mjuk molta. Eg er fødd pessimist og følte ingen grunn til å gå i meg sjølv og omvenda meg til lettliva optimisme.

Nå sist helg skjedde det store ting. Sønnene mine hadde vore i heia og kom heim igjen med 24 molter i eit plastikkbeger. Det var molta, fortalde dei.

- Kåna. I morgon tidleg skal me fara til heis og fara over molta. Sønnene våre er så ringe å plukka bêr at me finn 12 kilo viss dei har funne 12 molter.

I grunnen ikkje så rart at eg blei andektige der eg kava rundt i lyngen på søndag føremiddag midt i kyrkjetida. Eg tenkte på han Martin Skogen som var så glad i å henta molta. Kan tru han gleda seg heile vintrane når han reiste rundt for halda gløden oppe mellom dei faste vennene på bedehusa i misjonskrinsen sin. - Til sommaren treng eg ikkje leita i skrifta etter orda for dagen. Då skal eg henta molta som kan nøra oss til vinteren, tenkte han sikkert.

Nyss les eg Edvard Hoem si bok om han som blei slåttekar i himmelen. Eg trur du finn Martin Skogen i moltemyra på fjellet over slåtteteigen. Kan henda far min er i same myra viss han er i himmelen.

Moltene mine sto der i lyngen og venta på meg. - Du var seine i år, sa dei til meg. - Det var jammen dokke og, svara eg.

I fjor henta folk blaut molta i slutten av juli.

Sjelden har me henta så mykje molta på så lite område.