Dei gjekk fånyttes til Setesdal for å gifta vekk systera, kom heim med kvige til trøyst

Setesdølane hadde kortaste veg til sjøen og omverda gjennom Suldal og
Hylsskardet. Dermed blei dei kjende og hadde kontakt mellom dalføra.
Foto: Odd Stråpa. 

Dei to sønnene gjekk gjennom isen og drukna. Den aldrande setesdalsbonden var enkemann og sat åleine igjen heime på garden. Han fann ut at han måtte gifta seg igjen for å føra slekta vidare. Og ordet gjekk i bygdene. Bonden var på utkikk etter eit passande kone-emne.

I Suldal fekk dei også høyra om drukningsulukka og om mannen som ville ha tak i ei kvinne å gifta seg med.

Denne historia må vera minst 150 år gammal. I den tida var det livleg kontakt mellom Suldal og Setesdal. Kortaste vegen til sjøen og sivilisasjonen frå øvre Setesdalen gjekk over heia til Suldal, over vatnet og ned til Hylsfjorden. Her var det livleg trafikk i hundrevis av år. Austmennene kjende suldølene og omvendt.

Ein stad i øvre Suldal budde det to brør og ei ugift syster. Kunne ho bli gardakjerring i Setesdal? Brørne blei enige om å gjera eit forsøk på å gifta vekk systera. Kor mykje ho sjølv fekk vera med i diskusjonen, veit eg ingenting om.

Dei to suldølene la i veg med systera over fjellet til Setesdalen. Vel framme på garden i Setesdal viste det seg at brura til den gamle bonden alt var klar. Dei var komne for seint over fjellet.

Albert Moe fortalde meg om brørne frå
Suldal som ville gifta vekk systera i
Setesdal. Foto: Anders Slagstad,

Setesdalsbonden var ikkje så veldig spretten. Han låg til sengs då suldølene kom til gards. Men han tykte det var ein fin tanke at dei to brørne ville tilby han systera som kone. Difor ba han tenestefolket om å gå i fjøset og finna ei kvige til suldølene. Dei skulle ikkje gå fram og tilbake over heia for ingenting.

Den gamle brudgommen var ikkje stort sprekare då han skulle gifta seg. Han måtte sitja på ein skammel inn med alteret i kyrkja då brureparet skulle viast.

Suldølene kom vel heim med systera og ei ny kvige. Kva som skjedde vidare veit eg ikkje. Er dette ei kjend historie i Suldal? Det lurer eg på.

Eg blei fortalt dette for 40 års tid sidan. Då reiste eg frå Sauda til byen med hurtigbåten. Frå Sand og utover sat eg og prata med Albert Moe, bror til Aftenblad-mannen Jon Moe, og ein eldre mann frå Suldalsosen. Det var dei som fortalde om brørne frå Suldal som ville gifta vekk systera si. På den tida var eg Aftenblad-journalist i Sauda. Det var heilt utenkeleg for meg å notera ned dette med tanke på nokon gong å laga ein artikkel i Aftenbladet. Dermed har eg ikkje navn på folka som det blei fortald om på hurtigbåten frå Sand til byen denne morgonen i 1979.

Dei siste dagane har eg ringt til ein del folk i Suldal og spurt om dei har høyrt om dei to brørne og systera deira. Ingen kjenner til dette slik eg fortel dette, men det er liknande soger om kvinner som ikkje blei gifte i desse traktene.

Kan nokon hjelpa meg med fleire detaljer i historia som eg høyrde?

Kolbein Bakka har skrive denne kommentaren på Facebook:

Denne soga er nok ein variant av "Soga om Radle-Gyri", nedteikna i Suldalsposten 17. januar 1997 og forfatta av Daniel Hoftun. Seinare kom soga med i boka "De e så monge lesn", ei bok Suldal Mållag gav ut i 1999 med samling av mange av Daniel Hoftun sine soger

Bjørn Magne Bringeland har skrive dette på Facebook. Her har me truleg svar på det meste som eg ikkje visste:

Bjørn Magne Bringeland Jone Laugaland, jeg er medlem i Setesdal Sogelag. Jeg har undersøkt litt rundt historien over her. Man er selvsagt ikke sikker men flere mener historien du skriver om må være en noe omskrevet versjon av historien om gamle setesdølen Hallvor Bjåii. Det står i segnet om ham at ordet (om nytt giftermål) gikk bygdene rundt, etter hvert helt til Suldal og Mo. I denne soga navngis gifteklare Gyrid Blesjestad (Radle Gyrid) fra Suldal og de to brødrene hennes Torjus Belsjastad og T. Kaldhagen. Ikke ei kvige, men ei ku nevnes også, ei ku som Hallvor B gav fra seg i takknemlighet over at de to brødrene i alle fall hadde prøvd å skaffe ham kone og også hatt en lang (mislykket) tur fra Suldal. Det står om Hallvor B både i Gamalt or Sætesdal og i Norsk Folkediktning 3, soga om Hallvor Bjå.

Slo i hel ein bjørn på veg til barnedåp!

Med berre hendene drap lysebuane bjørnen då dei skulle til kyrkja
for å døypa eit barn. Teikning: Kåre Eikeland.

Folka som budde heilt inne i Lysebotn var tøffare enn dei fleste. Ein gong drap dei ein bjørn med berre hendene på veg til kyrkja, mennene frå Lysebotn.


I dag kan du reisa frå Lysebotn til Forsand på ein times tid med hurtigbåten «Lysefjord». For 150 år sidan brukte lysebuane seks timar på å ro til kyrkja på Forsand. Dei sette i veg på fjorden for å døypa ungane sine slik skikken var, men var ikkje alltid klar over om det blei gudsteneste på søndagen. Og i fjellsidene lurte rovdyra, både ulv og bjørn. 

Hurtigbåten «Lysefjord» ved Oanes vinteren 2013. Forsand i bakgrunnen.

Onsdag 11. september skal eg til Forsand og snakka om gamle rutebåtar og ferjer. For moro skuld har eg rota fram litt stoff om koss det var å bu der inne i fjorden i gamle dagar då korkje mobiltelefon eller internett var oppfunne. Dei fekk nok post av og til og det gjekk rutebåt heilt til endes i fjorden somme gonger. 

Det blei ein dramatisk tur då 18 menneske drog frå Lysebotn laurdag 10.oktober 1885 i ein åttringsbåt. Eit tre veker gammalt jentebarn, dotter til Siri og Halvard Auklend, skulle døypast i kyrkja på Forsand neste dag. Folk frå Lyse bruka to dagar når dei skulle til kyrkje. Dei skulle overnatta på Bergevik på Forsand natt til søndag.

I Håhellerlia gjekk det ein bjørn berre eit steinkast frå sjøen. Mennen i båten var rask til å bestemma seg. Dei ville ta bjørnen. Etter ein dramatisk kamp enda bjørnen i fjorden og blei drepen etterkvart. På laurdagskvelden kom kyrkjefolket til Forsand med dåpsbarnet og den daude bjørnen som seinare blei kalla Ingerbjørnen etter dåpsbarnet. 

Bjørnejakta laga reine sensasjonsstemninga på kyrkjebakken på Forsand dagen etterpå. Det blei reine valfarten ned til sjøhuset der bjørneskinnet hang på veggen.

Bildet er henta frå boka «Båten og bygda».

Dei var gode kyrkjefolk i Lyse, men dei hadde ein hardfør kyrkjeveg. Når dei gamle lysebuane rodde til kyrkje på Forsand, med to mann med kvar sitt årepar, rekna dei vanlegvis at det tok seks timars tid frå båtstøa i Lyse til støa på Forsand.

Lysebuane brukte både kykja på Forsand og på Høle. Sommarsdagen kunne det bli ei stråland ferd på fjorden, men det var ikkje berre om sommaren dei skulle til kyrkje eller byen.

Vêret og vindkasta kunne vera livsfarlege mellom fjella i Lysefjorden.

I boka «Båten og bygda», skriven av Jon Bergsåker, blir det fortalt om Marta Lyse, fødd i 1860-åra, som døypte alle dei 12 borna sine i kyrkja på Forsand eller på Høle.

Opptil fleire gonger hadde kyrkjefolket måtta snu då dei kom til Songesand, halvvegs ute i fjorden. Fyrst der fekk dei vita at det ikkje var preik på søndagen, korkje på Forsand eller på Høle. Då var det berre å snu og ro heim igjen med det udøypte barnet.

Det var så ruskut vêr at Tarald Songesand ikkje trudde det ville komma kyrkjefolk innante Lyselandet. Hadde han visst det, ville han rodd inn og varsla om messefallet. Det ville ha vorte i alt fire mils roveg inn og heim for å varsla.

I all si einfelde er det ein stordom frå det gamle grannelaget ein møte i dette kvardagsbilet av den gamle lysebuen, skriv Jon Bergsåker.

Kjelder: Bjørnedrapet skreiv eg sjølv om i ein artikkel i Aftenbladet 5. oktober 2008. Teikninga av Kåre Eikeland sto også der.

Boka «Båten og bygda» er skriven av Jon Bergsåker og utgitt av Høgsfjord Rutelag i 1977.

Hei Donald! Sjå vårt Grønland!

Grønland ligg midt i bildet, rett nord for
Line. Foto: Google.

Hei Donald!

Det er fleire Grønland å sjå på, Donald Trump.

Ikkje bry deg om dei arrogante danskane som ikkje vil selja Grønland til USA. Det er fleire Grønland å sjå på. 

Trur ikkje du er klar over at me har eit hendig lite Grønland her på våre kantar i Rogaland også. Ta deg ein tur nedom Sola når du fyke heim frå Polen i september. Så skal du få ein omvisning både på Grønland og dei andre Lineholmane som ligg rett over Byfj0rden frå oljebasen i Dusavik. Oljebasen har du som amerikanar sikkert høyrt om før. 

På Grønland fanga dei hare i fiskegarn i 1967.

På Grønland er det råd å driva forretning. For 50 års tid sidan blei det drive oppdrett av jærhare på denne øya. Kvar vår blei det sett i land hare her som fekk formeira seg fritt. Vinteren etterpå blei harane fanga inn med fiskegarn og sendte rundt heile landet til ivrige jegrar som var i beit for harar å jakta på. Det skal ha vore ein suksess. 

Det er berre å setja i gang hareproduksjon, Donald. Verda ventar på haren frå Grønland.

Eg har ikkje båt liggjande i Dusavik lenger, men du, Donald, finn heilt sikkert folk her som vil skyssa deg. Difor tek eg med litt opplysningar om Lineholmane og Grønland som du kan visa til dei  som vil skyssa deg. 

På Line har friluftsrådet laga ei god brygge. Eit godt utgangspunkt når ein skal utforska Grønland og dei andre øyane.

Lineholmane kallar ein mylderet av store og små holmar mellom Bru, Sokn og Åmøy. Uansett vindretning er det råd  å finna seg ei lun havn her i ei vik eller bak ein holme.

Då Rennfast-forbindelsen blei åpna i 1992, forsvann ferjene og hurtigbåtane frå dette farvatnet. Dermed er det ingen store og plagsomme sjøar fra rutebåtar å ta hensyn til når dreggen skal i sjøen.

Line er den største holmen og den mest populære. Skålavika er mykje brukt i nordavind. Her er det lunt og godt å bada.

Hvis vinden snur, er Jubavika og Linehavn best. Der får ikkje sønnavinden tak. Begge stader er det varierande dybder. Dermed kan både store og små båtar komma like inn til berget med baugen.

Grønland er også mykje brukt av småbåter. Før var det spesielt på austsida båtene lå. På andre sida var det for mykje ferjesjø. Men nå ligg båtane rundt hele holmen. Også Lineholmen og Lamholmen blir brukt av båtfolk.

Dei fleste småbåtar kjem til Lineholmane sørfrå, fleirtalet frå Stavanger. Frå nord stenger Åmøybrua for dei seilbåtane som treng ein fri høgde på meir enn 16 meter. Brua over Soknasundet er lågare, her er seilingshøgden 6,5 meter.

Krabbeteinene står tett rundt holmane. Det skulle tyda på at det er mykje krabbe. For dei som ikkje er interessert i krabbe, er det viktig å halda aua med teine-tauene. Dei kan lett enda i propellen.

Det meste av skogen på holmane blei planta av skuleungane frå Bru, Sokn og Åmøy i mellomkrigstida.

Line-navnet har eit usikker opphav. Det er lite truleg at det har samanhang med planteslaget lin som i gardsnavnet Line i Time. Kanskje er det noko som er beint, eit sund eller leia. Det kan også ha bakgrunn i fiske med line.

Navn som Grønland, Island og England blir av og til brukt på mindre holmar både i sjøen og innsjøar. Grønland kan også sikta til frodig vegetasjon.

Dette skulle vera nok både for Donald og andre lesarar som er opptekne av både små og store Grønland,