Aksel bygde flukt-båten til Kåre Palmer Holm!

 

Denne båten var det eg som bygde, seier Aksel Gilje Sørnes.

- Racerbåten til Kåre Palmer Holm! Den var det eg som bygde.

Sandnes-mannen Aksel Gilje-Sørnes er best kjent som blomstergartner. Aller best som orkide-spesialist. Bygde han racerbåtar?

Kåre Palmer Holm, kjent som rømmingsekspert, skapsprengarkonge og gentlemansforbrytar, enda som mange veit opp i strandsteinane på Nærland i Hå om bord i ein 14 fots racerbåt. Dette skjedde i april 1959. Då var Holm etterlyst av politiet etter at han robba Sola postkontor for 67000 kroner eit par veker tidlegare. Ein kjempesum i den tid, tilsvarar nærare ein million kroner i dag.

?Båtar og båtbygging var hobbyen min som ung mann. Som guttunge sto eg på Torget i Stavanger og selde blomster for far min. For lønna eg fekk for jobben, kjøpte eg seilduk og bygde kajakk, fortel 87-årige Aksel Gilje-Sørnes.

18 år gammal drog han til USA. - Eg emmigrerte og slo meg ned i Chicago. Der fekk eg jobb på ein planteskule. Men eg blei ikkje så lenge der. Kameratane mine fekk seg jobbar som bygningsarbeidarar. Derfor begynte eg også i ein slik jobb. I to år trilla eg betong i Junaiten.

Annonsa i Aftenbladet 10. april 1959.

Då eg reiste heim til Sandnes igjen, hadde eg med meg teikningar av ein liten racerbåt, også kalla passbåt. Ein model kalla "Flying saucer" eller Flygande tallerken på norsk.

Båten bygde han i løa heime på Sandved. Den var ferdig våren 1957. Ein spennande, sjelden båt på den tida. Den vekte oppsikt når Aksel kom fresande. Ein Evinrude påhengsmotor på 25 hestar, gav båten ein fart opp mot 25 knop.

Sommaren 1958 selde Aksel Gilje-Sørnes båten til Olav Egeland frå Lura. Nå var det tid for å etablera seg. Han gifta seg med Bjørg. Ho var ikkje så begeistra for å vera med i racerbåt.

- Eg hugsar ikkje akkurat korleis salget føregjekk. Men Olav Egeland hadde vore og henta båten ein dag eg ikkje var heime. Far min hadde ordna opp. Eg gløymer ikkje den svære budda med pengesedlar eg fekk i hendene, seier han.

Bildet av "Flying Saucer" i Aftenbladet 20. april 1959.

Lura-mannen hadde ikkje båten så lenge. Men lenge nok til at han fekk lagt eit lag med glasfiber på skroget. Dette var "siste skrik" på den tida. 

Aksel Gilje-Sørnes blei ganske overraska då han såg bildet av båten i Aftenbladet 20. april 1959. Då låg den i strandsteinane på Nærland og Kåre Palmer Holm var havna bak lås og slå i fengslet på Lagårdsveien i Stavanger.

Ved eit raskt søk i Aftenbladet sitt arkiv viste det seg at Olav Egeland averterte sin "passbåt" for salg i avisa 10. april 1959. Dette var ei veke før Kåre Palmer Holm robba postkontoret på Sola. Akkurat dette salget blei aldri omtala i nokon av dei mange avis-artiklane frå denne tida om Kåre Palmer Holm, men det står at han hadde kjøpte den i Sandnes og betalt 6500 kroner for båten.

Laurdag 18. april låg Kåre Palmer Holm i Hafrsfjord med racerbåten som var godt lasta med både bensin og brennevin. Han var nå etterlyst med navn og bilde i avisene og ville flykta til Austlandet. Han gjekk sørover langs jærkysten. På dette tidpunktet var politiet klar over at Holm var på veg langs kysten i båt. Dei låg og venta på rømlingen med fleire båtar ved Eigerøy.

Kåre Palmer Holm blei etterlyst med navn og  bilde i 
aprildagane i 1959.

Men det blei aldri ei spennande forbrytar-jakt ved Eigerøy. Kåre Palmer Holm fekk motortrøbbel og måtte vassa i land i strandsteinane på Nærland. Derifrå tok han drosje til Stavanger der politiet tok han. Denne historia er fyldig omtalt i Aftenbladet 20. april 1959.

.Eg veit kva som skjedde med motoren. Kåre Palmer Hom har komme for nær land og øydelagt splinten eller brytepinnen på motoren. Denne splinten var ikkje den originale. Den hadde eg øydelagt då eg havna på ein sandbanke ved utløpet av Storånå i Sandnes. Eg tok kontakt med brannmeister Viste på Brannvakta i Sandnes. Han skaffa meg ein ny splint i koppar. Den var kanskje litt svakare enn den originale, seier Aksel Gilje-Sørnes.

Båtbyggjaren har ikkje bilde av "Den flygande tallerken" i fordums glans. Han veit heller ikkje kor racerbåten blei av etter havariet på Nærland.

Olav Egeland som kjøpte båten av Aksel Gilje-Sørnes og seinar selde den vidare, var ein kjend Sandnes-mann.Han dreiv med med trikotasje og strikkemaskiner. Seinare blei han ein pioner i fiskeoppdrett i Øksna Bruk. Han døde i 2021

«Jøsenfjord-ferjen» - frå ferjetrafikk til dykkar-eventyr i Indonesia

 

"Cehili" var navnet då den tidlegare "Jøsenfjord-ferjen" var innom på Hjelmeland i 2005.
Foto: Magnar Riveland.

Kanskje ikkje den flottaste ferja i verda, men den var jo spesiell. Det var fyrst då den blei sett i fart over Jøsenfjorden, at Ryfylkevegen var ein realitet. Då kunne du kjøra bil frå Sandnes til Sauda. Berre tre ferjer skulle til: Over Høgsfjorden, Jøsenfjorden og Sandsfjorden. Og så, vips, Sauda låg der og venta heilt inne i fjordabotnen viss du hadde ærend dit.

14.juli 1965 var merkedagen. Då begynte «Jøsenfjord-ferjen» å gå i ruta. Strålande for oss som budde i nabolaget oppe i Vormedalen. Me kunne sykla ned til Tøtlandsvik, eller sjøen som me sa til dagleg, og sjå ferja komma og gå full av fremmande biler og turistar. Og fine jenter. Dei kom, me såg dei før dei forsvann i ein fei over fjorden.

"Cehili"-redaren Tore Thorsen frå Grimstad, nummer to frå venstre, viste rundt på ferja som 
nå var dykkarskip. Malvin Viga, til venstre, Gulleiv Norheim, i midten, og så Sverre Norheim.
Foto: Magnar Riveland.

Ferja var flott for Erfjord også. Dei fekk jobbane om bord. I styrehuset, på dekket og i maskinen. Frå før kjende med dei som mannskap på fjordabåtane. Nå overtok dei ferja også. For oss frå "rette" sida av Jøsenfjorden var jo erfjordbuar litt eksotiske, dei også.

For dei snakka jo litt rart. Dei sa ikkje kaga og mad, slik som oss. Mat og kaka, takk. Det gjekk ei viktig dialekt-grensa mellom oss. Når du kjørte i land på Vindsvik var konsonanten stadig blaude og fine. Men når du hadde kjørt over høgdedraget mellom Jøsenfjorden og Erfjord og passert den nye kommunegrensa mellom Hjelmeland og Suldal, rådde dei harde konsonantane grunnen.

- Store forandringar på vår gamle arbeidsplass, fastslo ferjeveteranane Gulleiv Norheim, Kåre 
Vågane og Sverre Norheim. Foto: Magnar Riveland.

Men erfjordbuane hadde klare, menneskelege trekk. Dei var jo innante som oss. Dei sa him og himante og var greie å forstå. Du måtte berre venja deg til dei.

«Jøsenfjord-ferjen» kom og gjekk. År ut og år inn. Full av turistar og andre reisande i helgene og i sommarferien. Andre tider var det lite og ingen trafikk. Og folka om bord var navngjetne for sin omtanke for kundene. Viss ein bil kom litt for seint, snudde ferja om kom inn igjen og henta dei stakkarane. Forresten må me ikkje gløyma ertersuppa.

"Jøsenfjord-ferjen" i fordums glans.

Men ein dag var det slutt på Tøtlandsvik – Vindsvik-dansen. Ferja var for liten for trafikken på Ryfylkevegen. Den blei erstatta av ei større ferja og forvist til eit mindre trafikkert samband. Nedstrand – Hebnes – Foldøy – Jelsa. Ikkje berre kos der og slett ikkje ertersuppa. Nedstrandsfjorden kunne vera tøff nok den når hauststormane herja.

Bastardnavnet, «Jøsenfjord-ferjen», blei borte. Nynorsk-forkjemparen Johan Veka gjekk heilt i spinn då han fekk høyra kva navnet skulle vera. Ein mengde bokstavar blei fjerna frå skutesida. «Ferjen» blei borte. Nå blei det berre «Jøsenfjord».

I 1991 var det slutt på ferjelivet. Kroken Fisk på Hjelmeland kjøpte ferja. Nå skulle den brukast til base for eit fiskeoppdrett på Jøsneset. Her blei ferja liggjande pal til 1999.

Men så kom oppturen. For den gamle ferja blei verken opphogd eller utsett for andre sorter elendighet. Eit firma med navnet Cehili Expeditions i Grimstad kjøpte den gamle «Jøsenfjord-ferjen» og døypte den «Cehili» og flagga den ut til Belize.

«Cehili» skulle bli dykkarskip. Den blei ombygd til det ukjennelege. Flott baug og soldekk framfor styrehuset. Nå drog båten til Sør-Kinahavet til eit prosjekt som handla om marin-arkeologi. Her hadde eit skip, lasta med 350 000 porselenstallerkar forlist. Dykkarane henta opp 200 000 av dei.

Deretter sette «Cehili» kursen mot Europa. Det blei fleire oppdrag i Middelhavet. Deretter kom den tidlegare ferja til Norge igjen i 2004. I Hustadvika på Romsdalskysten venta det neste oppdraget for dykkarskipet.

Norsk Hydro skulle legga røyrleidning frå gassfeltet Ormen Lange og inn til land. Eit ukjent vrak, truleg frå 1700-talet, var oppdaga på 200 meters djup. Dette var truleg eit hollandsk handelskip. Ved hjelp av avanserte undervass-robotar blei det henta opp mange flasker med fransk vin, engelsk gin, keramikk, porselen og sølv.

Då oppdraget på Hustadvika var avslutta sommaren 2005, sette «Cehili» kursen sørover igjen. Grimstad-mannen Tore Thorsen, primus motor for «Cehili»-prosjektet, hadde ikkje gløymt kor han henta den tidlegare ferja. Ein av dei fyrste dagane i august låg dykkarskipet ved kai på Hundsnes i Hjelmeland.

Her var viktige erfjordbuar inviterte for å sjå den gamle ferja si igjen. Utanfrå var den ugjenkjenneleg. Ingen kunne tru at den var den tidlegare «Jøsenfjord-ferjen».

Då Kåre Vågane, Sverre og Gulleiv Norheim kom om bord kjende dei både det eine og andre igjen. Rattet sto på same plass og kassen med kikkerten hang slik som før. Ellers var det svært forandra. Unntaket var maskinrommet. Ingenting nytt der.

Malvin Viga som hadde hatt den gamle ferja som arbeidsplass då den låg ved fiskeoppdrettet på Jøsneset var også med på omvisninga.

Det var gildt å sjå den gamle arbeidsplassen sin igjen.

Journalist Magnar Riveland skildra gjensynet med tidlegare «Jøsenfjord-ferjen» i ein stor reportasje i Bygdaposten.

Seinare same hausten sette «Cehili» kursen mot Indonesia igjen. Nå var det turistdykking som sto på programmet. Hobbydykkarane skulle få det godt om bord. Kurs, dykking og fotografering under vatn sto på planen. Passasjerlugararen heldt høg standard. Det same gjaldt for restauranten og kokken om bord, sto det i Bygdaposten.

Eit kjapt søk på nettet viser at tidlegare «Jøsenfjord-ferjen» og«Cehili» stadig er flytande. Nå med navnet «Voyager».

Ferjemannskapet fiska sei mens dei venta på bilar

 

Kaptein Kåre Vågane og billettør Gulleiv Norheim på brua. Foto: Ola Vormeland.

Heile ferje-mannskapet sto der, utrusta med kvar si fiskestong, og fiska sei. Ser du dei for deg? Ivrige mannfolk i full sving med å hala på sei på ferjekaien. Journalisten frå Bygdaposten trudde ikkje sine eigne auer.

 

Var det avdekka ein skandale på dette tidspunktet i Tøtlandsvik for 40 år sidan?  Langtifrå. Dei tre karane som var på jobb, skipper, billettør og maskinpassar, prøvde seg etter seien mens «Jøsenfjord-ferjen» låg der i ferjestøa og venta på neste avgang i halv ti-tida ein kvardagskveld i april 1984. Ikkje ein bil å sjå! Men veret var flott og seien beit godt!

"Jøsenfjord-ferjen" med kurs for Vindsvik. Vegen til Nesvik. Arkivbilde frå Aftenbladet.

Denne skildringa er omtrent ordrett henta frå lokalavisa Bygdaposten som kom ut på Hjelmeland. Redaktøren, Ståle Eggebø, hadde fått det for seg at det ville vera spennande å skildra livet på ferja frå morgon til kveld. Eg reknar med at den sto på trykk i avisa ein dag i april. Det løgna var at folka i Suldalsposten likte denne reportasjen så godt at dei like godt trykte den i si eiga avisa i slutten av juli same året. Overskrifta var: Den menneskelege ferja.

- Kan du ha det betre enn dette, spurde ferjekapteinen med fiskestonga.

Men sjå der! Kapteinen oppdaga brått ein bil på veg nedover mot Tøtlandsvik. Er det ikkje Eiane-folka som skal heim? Dei var jo godt kjende med kvarandre, dei på ferja og dei på Eiane. For Marta og Gudmund dreiv kiosken på ferjekaien på Vindsvik og kjende ferjelivet på Jøsenfjorden omtrent like godt som dei som jobba om bord.

"Jøsenfjord-ferjen" i Tøtlandsdvik. Dette sambandet blei åpna i 1965 og nedlagt i 1990.
Foto frå Aftenbladets arkiv.

På «Jøsenfjord-ferjen» hadde dei omtanke for kundene sine. I periodar med liten trafikk hende det ofte at dei avbraut avgangen og snudde for å få med seg bilar som kom for seint.

- Eg har opplevd at ferja har gått tilbake to gonger på same avgangen for å henta folk som kom for seint. Andre stader har eg opplevd at ferja gjekk frå bilar som berre var 30 meter frå ferjekaien, fortalde Jakob Galland frå Suldal som kjørte Aftenblad-ruta med ferske aviser denne dagen.

Ferja legg til i Tøtlandsvik. Foto: Ola Vormeland.

- Eg har drive kiosken på Vindsvik i mange år. Ein gong opplevde eg at ferja kom inn igjen tre gonger for å henta folk som kom for seint. Men trur du ikkje det kom endå ein bil også. Denne sjåføren var sint fordi ferja ikkje kom inn igjen, fortalde Marta Eiane.

Det står ikkje i denne artikkelen, men det var ei kjent sak at folk i Vormedalen, bygda opp forbi Tøtlandsvik, måtte vera obs på ferjeruta viss dei tok seg ein liten biltur ned til Tøtlandsvik på kveldstid. Viss ferjefolka såg billys på veg nedover moane, braut dei av avgangen og venta for å sjå kven som kom.

I 1984 var ikkje «Jøsenfjord-ferjen» stor nok i periodar med mykje trafikk. Kapasiteten var 20 bilar.

Ferjereportasjen frå Bygdaposten i april 1984 blei gjenbrukt
i Sulddalsposten i juli same året.

Ferjekaptein Kåre Vågane meinte det skulle vore ei ferje med plass til 40 bilar på dette sambandet. Han trudde at det var mange som ikke reiste denne vegen av frykt for lang ferjekø.

Bygdaposten gjorde ein grundig jobb. Her er statistikken for «Jøsenfjord-ferjen» denne onsdagen i april 1984: 117 personbilar, 10 varebilar, 22 lastebilar, 15 trailerar, to bussar og 255 passasjerar. Billettøren tok inn 5827 kroner.

To sjåførar som kom for seint dagen før, hadde fått overnatta i salongen.

Ein tur var det tomt både for folk og bilar. Bussen frå Tau til Sand med Egil Sie som sjåfør, kom klokka 11.10 til Tøtlandsvik. Null passasjerar.

Dei aller fleste som hadde arbeid om bord i denne ferja var frå Jøsneset eller Erfjord. Alle er rekna opp i artikkelen: Kåre Vågane, Odd Foss, Jan Tednes, Per Karsten Øye, Sverre Norheim, Solbjørn Bog, Arne Erfjord, Thomas Fuglestein, Odd Helge Rosså, Gunvald Kallevik og Gulleiv Norheim. Dessutan var Marta Erfjord, Leikny Bog og Valborg Surnevik i kiosken. Solveig Fylgjesvoll vaska om bord.

Stor trafikk i Tøtlandsvik ein gong mellom 1965 og 1970. Foto: Ola Vormeland.

Ferjesambandet over Jøsenfjorden mellom Tøtlandsvik og Vindsvik, blei åpna 14. juli 1965. Sommaren 1990 blei ferjesambandet flytta ut fjorden. Nå går ferjene mellom Hjelmeland og Nesvik.

«Jøsenfjord-ferjen» blei overteken av Stavangerske ved årsskiftet 1975/1976 saman med resten av flåten til Jøsenfjord Rutelag. Ferja blei omdøypt til «Jøsenfjord» i 1989. Den blei seldt i 1991.

Lars og Torstein lirka opp eldgamle mutrar på «Jøsenfjord»-maskinen

 

Både røyrtang,sleggja og varme måtte til for å løysa 89 år gamle mutrar. Lars og Torstein
Randa fekk dei opp. Foto: Vidar Hauge.

I 89 år har dei same boltane og mutrane stått urørte på same plass og sørga for at den 20 tonn tunge Rubb-maskinen på «Jøsenfjord» sto trygt på stålramma ned i maskinrommet.

Men nå har tre vaksne «Jøsenfjord»-entusiastar, Lars Randa, Torstein Randa og Vidar Hauge, fjerna alle dei ti, rusta boltane som har stått urørte i alle desse åra. Seks av mutrane let seg løysa ved bruk av sleggja, meisel, røyrtong og varme. Dei andre måtte skjerast av med skjærebrennar og vinkelslipar. Nå er maskinen løfta opp 10-15 centimeter over den fem meter lange ramma ved hjelp av jekk og hjelperåder.

Torstein Randa er i sitt ess når han steller med «Jøsenfjord»-rubben. Foto: Vidar Hauge.

Den 137 år gamle rutebåten ligg nå ved Hardanger fartøyvernsenter i Norheimsund der det skal utførast omfattande tre-arbeid ombord. «Jøsenfjord» kom i juni i år frå Bredalsholmen fartøyvernsenter i Kristiansand der stålskroget er reparert og fornya etter alle kunstens regler. Dette arbeidet tok åtte år. Koss mange år det vil ta før båten framstår i "fordums glans" er det ingen som veit i dag. - Det er fyrst og fremst eit spørsmål om koss mykje pengar me får til arbeidet i åra framover, seier Lars Randa som er styreformann i Jøsenfjord rutelag.

Arbeidet som nå blir gjort med å løysa maskinen frå ramma, skjer for å retta opp dei forandringane som skroget har gjennomgått etter alle åra sidan den fire-sylindra semi-dieselen blei montert på Rubbestadneset på Bømlo i 1934. Mellom anna har det oppstått spenningar i skroget etter åtte år i dokk der mange stålplater er skifta.

Motoren skal rettast opp for at propellakslingen ikkje skal forårsaka varmgang i hylsa. Dagens propellaksling er frå 1962. Ein ny aksling blir nå laga ved Fjeldes mekaniske verksted på Jørpeland.

«Jøsenfjord» ved Norheimsund fartøyvernsenter. Foto Vidar Hauge.

Det er kjølevatn-kanalar også i ramma. Ein god del av dei er tette på grunn av rust og salt. Desse skal nå åpnast igjen. Målet med arbeidet er å hindra rust og tæring.

- Det var eit pioner-arbeid som blei gjort på Rubbestadneset då den gamle dampmaskinen blei fjerna og erstatta av semi-dieselen. Å sørga for kjølekanalar i sjølve ramma var ein del av denne pioner-verksemda, seier Torstein Randa som er fagmann på dette området. 78-åriongen har ein mannsalder bak seg på verkstedet til Brødrene Bjørnevik i Stavanger.

«Jøsenfjord»-folka skal ha ein ny tur til Norheimsund med det fyrste for å heva maskinen endå fleire centimeter frå ramma. Dette gjer ein for å komma til for å fjerna all skit mellom maskinen og kjølsvinet som har samla seg der sidan 1934. Her er det også mykje sand etter sandblåsinga av skroget i Kristiansand.

Nytt dekk i salongen på «Jøsenfjord». Foto: Vidar Hauge.

Trearbeidet om bord i «Jøsenfjord» er i full gang. Det er lagt nytt dekk i salongen og på bakken. I salongen er det brukt furu. På bakken er det oregon pine.

«Jøsenfjord» var 44 år gammal då den kom til Ryfylke i 1930 og fekk sitt nåverande navn. Båten blei bygd i 1886 ved Christiansands Mek. Værksted og fekk då navnet «Lindesnæs». Den gjekk i rutetrafikk mellom Farsund og Kristiansand.

Dampmaskinen blei erstatta med ein fire-sylindra Wichmann Rubb med 390 hk i 1934. Dette er den einaste maskinen av akkurat denne typen som eksister i dag. «Jøsenfjord» gjekk 11 knop og var raskaste rutebåten i Ryfylke dei fyrste åra. Stavangerske overtok rutebåtane til Jøsenfjord rutelag i 1976. «Jøsenfjord» blei få år seinare seldt til Nederland. I 2011 blei den kjøpt tilbake til Norge.

«Jøsenfjord» slik den såg ut i 1930-åra.

Gratis-tur med pils og Pøbel

 

"Medstraum" klar til avgang frå Stavanger.

Kan nesten kallast eit kupp. Me reiste med tre grønne bussar, den elektriske hurtigbåten «Medstraum» og toget frå Sandnes til Stavanger.

Som innbyggjarar i byen der kommunen spanderer gratis Kolumbus-billettar på innbyggjarane, planla med den ultimate rundturen i takstsonen Nord-Jæren.

Det flotte haustvêret sist torsdag var midt i blinken for ein rundtur. For eit gammalt ektepar som har godt av å komma seg ut i frisk luft både nå og då.

67 kroner for ein halvliter på Piren pub før klokka 18.

Etter at du har passert 67 år, får du honnør-billett. Ein 24-timars billett kostar då 43 kroner. Dette ville det kosta for ein gamling, men me var to. 86 kroner, takk! Tenk det du. Nå fekk me dette gratis av Stavanger kommune. Me måtte slå til.

Denne hausten blei ikkje akkurat slik me hadde tenkt. Ein av oss måtte operera ei hoft i august. Dermed har det blitt litt krykke-gåing og litt mindre mobilitet enn normalt. For planen var å dra til Oslo og vandra rundt der i eit par dagar og studera alle dei flotte nye museumsbygningane og den slags kulturelle tilbod.

Men storby-ferie betyr mykje fotgjengeri. Opp og ned, fram og tilbake. 20 000 skritt på ein dag. Minst!

Fyrste etappe frå Tasta til byen. Der går buss nummer 5. Der er det ikkje langt mellom bussane og dermed krev det lite planlegging.

Båten gjekk rett frå Stavanger til Hommersåk.

«Medstraum» derimot - denne nye utsleppsfrie hurtigbåten – går ikkje i hytt og vêr. Kånå er ein reser på desse Kolumbus-appane og fann ut at den gjekk klokka kvart over tre frå Bagarbryggå eller Fiskapiren om du vil.

Før turen starta, stoppa me på Piren pub. Ein halvliter var ikkje gratis der, men billegare før klokka 18 på kvardagar. Eg noterte ikkje prisen. Den var lett å hugsa. 67 kroner. Ein slags honnør med andre ord.

I god tid steig me om bord i «Medstraum» som låg klar for å gå til Hommersåk. Fin båt med gode sete og elektrisk framdrift. Det var ein god del reisande på denne turen, men ingen trengsel.

Pøbel-kunstverket på havnesiloen.

Denne båtreisa er jo midt i blinken for kunst-interesserte. Om bord i «Medstraum» fekk du orkesterplass til å nyta jær-kunstnaren Pøbel sitt nyaste kunstverk av Felleskjøp-bonden på Stavanger havnesilo. Stort og flott!

Gandsfjorden låg som eit stovegolv i solskinnet. På denne pendlarturen går båten fyrst rett til Hommersåk. Småplassane står på ruta på turen tilbake til byen. Etter 20 minutt steig me i land på Hommersåk.

Idyllisk innerst i vågen på Hommersåk.

Der sto ein grønn buss klar på kaien. Me kunne reist rett til Sandnes, men me måtte jo bruka litt tid på å orientera oss i Riska som var ein del av gamle Hetland kommune før den store kommune-samanslåinga i 1965. Nå er Riska ein del av Sandnes.

Eg måtte jo fortelja kånå at sommaren 1966 var eg matros på «Hjelmelandsfjord». Då gjekk me til Hommersåk og lasta mjølsekker ved Skretting si mølle. Mølla blei seinare nedlagt og produksjonen flytta til Kvalaberg.

Den gamle rutebåten «Riskafjord» låg og tok seg ut litt lenger inne i vågen. Den blei heldigvis ikkje skada i den stygge brannen i nabolaget for eit par veker sidan.

Dei har all slags kjekt på Hommersåk. Sushi-bar og greier. For å halda næringslivet i gang, blei det brukt litt penger der også. Før bussen gjekk vidare til Sandnes. Det er ikkje lenge mellom bussane der på ettermiddagen.

Hommersåk-bussen på Ruten.

Bussen passerte turist-attraksjonar som Bjellandsslettå med Fatland slakteri, tidlegare Aducerverket, og Vatnekrossen og Hana før den kom til Ruten på Sandnes.

Opphaldet på Sandnes blei ikkje så veldig minnerikt. Men det er ein kjekke by. Kånå har budd på hybel der i sin ungdom og jobba på Sandnes Uldvarefabrikk. Då eg jobba på nattruteskipet «Stavanger» i 1970 var Sandnes ein  fast stoppeplass. Masse last som skulle til Bergen.

På toget til byen var det rikeleg med folk. Me fekk sete med ryggen mot fartsretningen, men hadde god utsikt mot fjord, fjell og hus i alle fasongar.

Ein kjekke tur. Neste gong reiser med rundturen i motsatt retning. Men fyrst skal me til Oslo. Det er ikkje gratis.

På veg til bygen med tog. 

(Viss du vil dela bloggen med dine venner på facebook, kan du trykka på facebook-logoen rett nedanfor her og dela i vilden sky.)

Solbjørn Bog er død.

 

Solbjørn Bog var eit kjent fjes for dei reisande med ferja mellom Hjelmeland og Nesvik.
Foto: Heidi Hjorteland. 

Solbjørn Bog, Erfjord, er død. Han blei 77 år gammal.

Mange hugsar han frå ferjer og fjordabåtar i Ryfylke. Han var berre tenåring då han starta som matros om bord i «Hjelmelandsfjord». Dette var rutebåten med stor R for både folk i Erfjord, Jøsneset og Hjelmeland.

Her fekk han røynt seg saman med jamaldrande karar frå heimbygda som Dagfinn Røgenes, Njål Lovra og andre. Kaptein om bord var Johan Warland som lærte dei unge matrosane å jobba fort og effektivt ved kaiane.

Kona Astrid frå Espevær møtte han som elev på Solborg folkehøgskule i Stavanger. Dei busette seg i Bogsund i Erfjord og fekk tre barn.

I 1967 gjekk Solbjørn Bog på kystskipperskulen i Bergen saman med fire andre karar frå båtane til Jøsenfjord rutelag: Dagfinn Røgenes, Jon Meland, Steinar Warland og Jakob Langvik. Dette var eit halv-årleg kurs som gav karane sertifikat til å vera kapteinar og styrmenn på ferjer og fjordabåtar på inntil 300 bruttoregister-tonn.

Solbjørn Bog som ferjeskippet på "Jøsenfjord-ferjen".
Foto: Ola Vormeland.

I åra etterpå tjenestegjorde Solbjørn Bog både som styrmann og vikarkaptein. Ein vinter var han styrmann på «Erfjord» i Årdalsruta. Jakob Langvik var kaptein. Storhetstida i denne ruta var for lengst forbi. Det var lite last og få passasjer. Men det var ein svinkalde vinter med tjukk is i fjorden. Ei helg måtte dei stoppa på Nessa på grunn av isen  og liggja over nattar der.

Seinare var han på  «Jøsenfjord-ferjen» som ferjeførar ein perioden. Han var også med då denne ferja blei for liten i sambandet Tøtlandsvik – Vindsvik og flytta over til sambandet Jelsa – Nedstrand.

Men erfjordbuen fann seg ikkje til rette med å farta rundt frå den eine ruta til den andre. Det var gildare å halda seg i heimslege trakter. Her kosa han seg i vedaskogen og var flink både med motorsag og gravemaskin.

Då ferjene blei større, var det ikkje godt nok med kystskipper-sertifikat lenger. Fleire av kollegene hans tok styrmannsskule og fekk dermed sertifikat til å føra dei nye ferjene. Solbjørn Bog tok eit anna val. Han blei ferje-billettør.

Det meste av denne tida var på ferja mellom Nesvik og Hjelmeland. Han blei eit kjent fjes for dei som brukte dette sambandet.

Då han pensjonerte seg som 60-åring, blei han intervjua i Aftenbladet. Han tykte det var synd for turistane at dette ferjesambandet blei flytta frå Tøtlandsvik – Vindsvik til Hjelmeland – Nesvik. - Det var kjekkare for turistane å sjå på dei steile fjellsidene i Jøsenfjorden. Nå reiser dei frå kiosk til kiosk, sa Solbjørn Bog.

Han blei gravlagd frå Erfjord kyrkje 29. september.

Svakare lim i klisterhjernen

 

Sjølportrett med limtube.

Timar kan det gå før eg greier å komma på eit navn. Før i tiå spratt slikt opp frå minnet mitt på eit sekund. Slikt er det ikkje lenger. Alderen har skulda. Og eg er så sta at eg ser på Google som fjusk. Berre i "ytterste nød" grip eg telefonen og guglar for å finna navnet.

Alt det tullet eg går og lurer på. - Ka hette han som var visepresident for Donald Trump, spurte eg meg sjøl då eg var ute og gjekk tur i går. - Al Gore, svara eg. Det var jo spinngale.

Spørsmålet plaga meg ganske intenst utover dagen. Kaffor ein bokstav skulle eg begynna med? Heile alfabetet prøvde eg. Navnet måtte jo gøyma seg der ein plass. Baklengs og framlengs. Eg måtte minna meg sjøl på at dei verken har æ, ø eller å i Amerika.

Etter tre og ein halv time dukka Mike Pence-navnet opp i bakhåvet. Slik har eg det nå der eg går og surrar i mitt sytti-femte år.

Min tidlegare nabo, Sigvar Østrem, er seks år eldre enn meg. Han trivlar ikkje mykje etter navna. (trivla: tyding på google). Me møtest rett som det er og drøftar vikige og mindre viktige ting. I gamle dagar var me journalist-kolleger. Han i NRK og eg i Aftenbladet.

Sigvart reiser rundt i verda i hytt og vêr. I romjula sat han fast i ein buss i fælande snøstorm på Haukeli. I sist veke var han i Austerrike som dei kallar dette landet på nynorsk. Det veit alle me som hadde landkunna på folkeskulen.

I går var eg hjå Sigvart og fekk ei medrivande skildring av turen til Wien og Austerrike. For meg med intens flyskrekk trur eg ikkje eg hadde våga meg på ein slik tur i dag.

Men eg kunne ikkje berre sitja der og la meg imponera. Eg måtte ta igjen.

- I romjula 1981 var eg i Wien. Utsend av Aftenbladet for å skildra flyhktningkrisa der. Tusenvis av polske flyktningar hadde rømt til Austerrike etter at det var innført unntakstilstand i Polen. Løgne sjefar i Aftenbladet. Tenk å senda ein enkel hjelmelandsbu på eit slikt oppdrag.

For å få litt hjelp og råd på turen var eg innom i den norske ambassaden der. Ein rektigt gild bergenser var ambassadør og me hadde ein kjekke drøs på kontoret hans.

- Denne ambassadøren fortalde meg at broren hans var mykje brukt i fjernsynsdebattar i Norge på den tida og var ein slags kjendis, fortalde eg til Sigvart.

- Ka hette han, spurte den tidlegare naboen.

- Han var bergenser, svara eg og leita fortvila etter navnet. Ikkje tale om. Eg søkte forgjeves på Google etter navn på norske ambassadørar i Wien. Håplaust.

Eg gjekk heim. Irritert på meg sjøl.

På vegen møtte eg ein jamgamling frå ungdommen. William Førre. Me drøste om gamle dagar og allslags kjenningar. Ein kjekk samtale.

Så gjekk eg vidare. Bang! Harald Oftstad var navnet. På broren til ambassadøren i Wien i 1981. Navnet på ambassadøren: Einar Fredrik Ofstad. Eg ringte øyeblikkeleg og orienterte Sigvart.

Viss du vil vita meir om desse karane frå Bergen, får du googla.

Korttidsminnet har eg heldigvis ikkje problem med. Til nå er det berre navneregisteret som kan vera ganske tregt.

(Viss du vil dela bloggen med dine venner på facebook, kan du trykka på facebook-logoen rett nedanfor her og dela i vilden sky.)