Ti høylass fôr rett til himmels!

 

Turrhøy i svevet. Teikna av Henry Imsland.

Ti heile høylass med fint høy fôr til himmels frå Segadal i Jøsenfjorden ein søndag i august 1969. Det høyrest jo heilt utruleg ut. Men kanskje endå meir utruleg! Dette sto på fyrste sida på Aftenbladet. Heile historien med teikning av den legendariske Henry Imsland.

Koss kunne dette skje? Ein kombinasjon av kraftig austavind og det fruktbare samarbeidet mellom redaksjonssekretær Jon Moe i Aftenbladet og den iherdige meldaren Jakob Krumshagen i Ulladalen. Saman fekk dei to karane Jøsenfjorden og Ulladalen til å framstå som eit slags eventyrland der allslags spennande kunne skje.

Ola Segadal sat hjelpelaus og såg på at austavinden stakk  av med turrhøyet.
Foto: Aftenbladet.

På fredagen hadde Ola Segadal slege høyet som låg og godna seg i det fina vêret. Ekta god helgaturk.

Alle som er littegrann kjende i Jøsenfjorden veit at austavinden kan bli utruleg sterk der inne. Det er påstått at vinden ein gong la ned eit spett som sto i klaka mark i Segadal.

Men denne august-søndagen for 55 år sidan var det varmt og fint og utpå ettermiddagen blei det 29 varmegrader og austavinden vreid seg over på søraust og auka i råsene.

- Det var ei kvervel-flage med søraust-vind som reiste med høyet, står det i Aftenbladet.

Denne søndagsettermiddagen kom ein motorbåt innåt ved Segadal nett då høybreiene vart henta i ein einaste veldig sup.

Og kor blei dette høyet av?

Det datt ned eit strå ved Følekammane og eitt i Knutsvik på Jøsneset. Resten var vekke. Med unntak av nokre fengjer som Ola Segadal fann igjen nedmed sjøen. Han mista høy for minst tusen kroner. Det var mykje penger i 1969.

Koss gjekk det i Ulladalen? Der og kom det flager som ville stela høy. Men  dei fann att turrhøyet ved ein steinmur.

Mykje spennande å finna i Aftenblad-arkivet. Vil du studera Segadalshistorien sjøl, finn du den i avisa tysdag 5. august 1969.

Sogna-trilling blir Ryfylke-vikar

 

Trillingen "Hella" blir reserveferje i Ryfylke i vinter, Foto: Uwe Jakob.

Frå 2. oktober skal den to år gamle ferja «Hella» vera på plass som vikar-ferje i Ryfylke. Denne ferja har elektrisk framdriftsmaskineri på same vis som ferja «Nesvik» som går i ferjesambandet Hjelmeland – Nesvik – Ombo.  I sommarsesongen går «Hella» i Sognefjorden i sambandet Hella – Dragsvik – Vangsnes.

Fram til utgangen av april får nå denne ferja fast liggjeplass ved ferjekaien på Hjelmeland. Den vil gå inn som vikar for ferjene «Nesvik» og «Hydra» på Hjelmelandsfjorden og for ferjene i Finnøy-sambandet. Neste sommar er den tilbake i Sogn der det går tre ferjer om sommaren. Det er trilling-ferjene «Hella», «Dragsvik» og «Leikanger». I vintersesongen går det berre to ferjer i dette sambandet.

Desse ferjene har same kapasitet som Ryfylke-ferjene: 80 personbilar og 295 passasjerar. Men Sogneferjene har ein flott panorama-salong over bildekket.

Annette Røberg er driftsledar i Norled, Rogaland.
Foto: Tor Inge Jøssang, Aftenbladet.

- Ferja «Hordaland» skal vera vikar i Ryfylke kommande sommar. Den skal pussast opp i vinter. «Hella» kjem tilbake neste haust igjen, opplyser driftsledar i ferjerederiet Norled, avdeling Rogaland, Annette Røberg.

Norled fekk anbudet på ferjesambandet i Sogn frå 2020. Trillingferjene blei bygde i Singapore og levert i 2022. Anbudet varer fram til 1. februar 2026.

Kaptein Ørjan Handeland og maskinsjef Odd Terje Olsen blir faste folk på reserve-ferja «Hella» i vinter. Resten av mannskapet blir henta frå dei ferjene som blir tekne ut av drift.

Dei siste tre åra har ferja «Hjelmeland» vore reserveferje i Ryfylke. Den skal nå setjast inn i ferjeruta Herøy – Søvik i Nordland.

Ferja "Hydra" fekk problem etter at den hadde løyst av "Hjelmeland" som straks sette kursen
nordover. Plutseleg var det ei ferja igjen i dette sambandet. "Hjelmeland" snudde ved 
Haugesund og gjekk sørover igjen. Her er den fotografert i Boknasundet. Litt seinare
snudde den på ny. "Hydra" var i fart igjen. Foto: Gunhild Byberg.

v

Forrektigt spinneri på Hjelmeland

 

Tanja Øvrum Kvame reknar med å kjøpa ein god del av ulla ho treng frå 
sauebønder i bygda.

Eit forrektigt spinneri er i løpet av eit par-tre veker i full drift på Hjelmeland. Tanja Øvrum Kvame åpnar snart dørene for garnkjøparar som vil strikka kufter med lokalt produsert garn som i stor grad er spunne av ull frå sauene i bygda.

Tanja (54) og ektemannen Jostein Kvame (56) har etablert selskapet Ryspinn og skal driva spinneri i bygget ved Steinslandsvatnet der morfaren til Jostein, Ragnvald Fjælberg, dreiv treskofabrikk i si tid. Det nye spinneriet ligg berre eit drygt steinkast frå kulturhuset Spinneriet nede i Hjelmelandsvågen.

Spinneri-eigarane har budd i Stavanger i mange år. Tanja har jobba som kunst- og handverk-lærar på Ullandhaug skole og Jostein, som er frå Hjelmeland, jobbar i oljebransjen. Dei har to vaksne barn.

Huset i Hjelmelandsvågen der Jostein sine besteforeldre budde, har dei hatt som hytte. Nå bur Tanja stort sett her heile tida. Ho har full sjau med å få spinneri-drifta i gang. Ho reknar med å ta inn arbeidshjelp etterkvart. Men Jostein vil fortsetja i "oljå".

Tanja Øvrum Kvame og mannen Jostein åpnar spinneriet i huset der morfaren til Jostein dreiv
tresko-farikk i si tid.

Ideen om å starta med eige spinneri fekk ho for ein god del år sidan etter å ha høyrt ein podkast om eit mikrospinneri i Oslo. Ho snakka ikkje om dette med mannen. Fyrst då svoger Andreas Kvame og svigerinne Bodil starta med sideri på heimegarden i Hjelmelandsbygda, lufta ho planane for Jostein som straks var fyr og flamme. Etter den tid har det gått slag i slag. Den tidlegare treskofabrikken kjøpte dei ved påsketider i fjor.

5. august kom den splitter nye maskinparken frå Canada. Ein mann frå fabrikken var med og i løpet av ni dagar lærte  han opp Tanja til å driva spinneriet sjølv.

- Det var moro, men slitsamt, seier ho.

I tida etterpå har ho øvd og prøvd seg fram med ulike ulltypar. Det ligg ein del ferdige hesplar og nøster i lokalet, men butikken er ikkje åpna ennå.

Ulla som ho har brukt som råstoff, er kjøpt på ullmottaket på Forus. Men planen er gå over til lokale ull-leverandørar etterkvart. Tanja har funne ut ein god del om kva slags ull som veks på sauene i bygda. Ho reknar opp ein del ulltypar, men denne bloggaren skal vera varsam med å referera dette. Her kan det lett gå i baddel for han.

- Ein produksjon på 15 kilo ferdig ull i veka reknar eg med å  klara, seier Tanja.

Ein hespel på 50 gram med litt tynt garn kan bli 124 meter. Lengda varierer med tjukkelsen på garnet.

Det har vore ein del folk innom for å sjå på det nye spinneriet. Mange er interssert i å vita meir om dette.

- Me har planar om å ha åpne dører i samband med Ryfest 7. september, seier Tanja.

«Hjelmeland» blir nordlending

 

Her kjører bilane om bord på ferjekaien på Sande i "Hjelmeland" slik dei har gjort sidan 1993. 

Ferja «Hjelmeland» kan nå vera på veg inn i historia som trufast ferja på Hjelmelandsfjorden. I morgon, fredag, skal «Hydra» vera ferdig med ei vekes service-opphald og blir sett inn i rute igjen. Då set «Hjelmeland» kursen mot nord.

- Fyrst går turen til Rubbestadneset der ferja skal i dokk hjå Los Marine. Neste mål er Sandnessjøen. «Hjelmeland» skal nå setjast inn i ferjesambandet Herøy – Søvik, opplyser Annette Røberg, driftsleiar for Norleds ferjedrift i Rogaland.

Her blir det eit møte mellom systrer. «Høgsfjord», systerferja går alt i dette sambandet som rederiet Norled har kontrakt på å driva fram til 1. februar 2026.

"Hjelmeland" har vore eit kjent syn på fjorden sidan 1993.

18. desember 1992 blei dei to tvillingferjene «Hjelmeland» og «Høgsfjord» døypte ved Trønderverftet i Hommelvik i Trondheimsfjorden. Tørny Kvaløy var gudmor for «Hjelmeland» og Åsa Gjølme for «Høgsfjord». Dei to ferjene kosta 130 millionar kroner tilsaman, sto det i Aftenbladet dagen etterpå.

Vinteren 1993 blei «Hjelmeland» sett inn i ruta si. Her blei den gåande trufast fram til den nye ferja «Hydra» kom i 2021. Nå blei «Hjelmeland» reserve-ferje både for Hjelmelandssambandet og Finnøy-ruta med fast liggjeplass ved ferjekaien på Sande på Hjelmeland når den ikkje var i bruk. Men den har gått mykje i sitt gamle samband. «Hydra» var borte i 10 månader då den blei ombygd frå el-drift til hydrogen som drivstoff.

- Ei god ferja både for reisande og mannskap, meiner kaptein Ralph Nuland.

- Ei skikkeleg god ferje. Både å reisa med og arbeida på, fatslo kaptein Ralph Nuland då eg blei med han på ein tur til Ombo. Sørlendingen har vore om bord sidan 2005. Han har berre lovord både om ferja og sambandet. Nuland blir ikkje med «Hjelmeland» nordover. Han er nå fast mann på «Hydra». Ørjan Handeland frå Sunnhordland er administrerande kaptein på «Hjelmeland». Gunnstein Aukland frå Ombo har tilsvarande stilling på «Hydra».

Sjølv om «Hjelmeland» har gått trufast på fjorden i 31 år, har den aldri fått den same plassen i den hjelmelandske folkesjela som fjordabåten «Hjelmelandsfjord» som gjekk mellom Ryfylke og byen i 29 år, frå 1949 til 1978. Då kjende folk båten og folka om bord inn og ut. Nå er kontakten svært begrensa, ein kjører ombord og kjem dit me skal. Det var det.

Men «Hjelmeland» er stadig ei flott ferje som me kanskje aldri ser igjen.

«Hella» heiter ferja som blir ny reserverferje i Ryfylke. Den kjem frå Sogn.

Koss fekk krettur-handlaren i Oslo tak i Petra frå Jelsa?

 

Petra Thorsen frå Jelsa og Andres Svadberg frå Årdal forlova seg i 1914. Bildet tilhøyrer 
Marta Svadberg Hatløy.

Heilt uforståeleg koss Petra Thorsen kom i kontakt med den 11 år eldre Andres Svadberg, opphaveleg frå Årdal. Mannen hadde då for lengst eablert seg som kjøt-handlar i det som på den tid blei kalla Kristiania. Petra ser ut til å ha budd på Jelsa i all si tid fram til dei to forlova seg i 1914. Data-sjekking var ukjent på den tida. Tenk, dei hadde ikkje mobiltelefon ein gong.

Tore Thorsen og eg har nå prøvd å finna ut meir om dette paret. Petra var tanten (faster) til far hans og Andres var onkel (morbror) til far min. Tore og eg er ikkje i slekt, men har truleg felles tremenningar på Austlandet.

Forlovelsesnotis i Aftenbladet 7. juli 1914.

Petra var fødd i 1879. Ho var dotter til Anna og Edvard Thorsen på Jelsa. Dei var seks sysken. Då Petra var seks år gammal, døydde mora i barsel. Faren sat igjen åleine med seks små ungar. Det var ikkje greit i den tida.

Petra var oppkalla etter morfaren sin, Per Økstra. Nå blei ho plassert hjå bestefaren sin i Økstra som var ein av dei beste gardane i Jelsa-sokna. I Thorsen-familien blei det fortalt at Petra lengta heim. Ein gong faren kom på besøk, gøymde ho hua hans slik at han ikkje kunne fara heim igjen. Det kan sjå ut til at ho fekk heile sin oppvekst ved Økstrafjorden.

Ved folketeljinga i 1900 bur Petra Thorsen på garden til morbroren Gudmund Økstra. Ho er fosterdatter og har husstell og sying som yrke står det her.

Andres Svadberg var vert då besteforeldra mine, Serina og Johannes Laugaland var på Oslo-besøk.
Andres og Serina var sysken. Bildet tilhøyrer Nils Viga Hausken.

Det finst ingen spor etter Petra Thorsen i Nasjonalbiblioteket før ho blir forlova med Andres Svadberg. Dette sto i Aftenbladet i 1914. Eg greidde ikkja å finna bryllupsnotis i avisene på dette paret. Men dei blei nok gifte og busette på St. Hanshaugen i Oslo og fekk sonen Andres i 1916. Han var ein av fire gutar i denne Svadberg-familien som blei kalla Andres etter bestefaren i Årdal. I tillegg hadde far hans same navnet.

I avisa Stavangeren frå 1924 fann eg eit stort intervju med Andres Svadberg som var fødd og oppvokst i Årdal i Ryfylke og var ryfylking med liv og sjel. Og ikkje mindre rogalandspatriot er han blitt etter å ha giftet seg med Petra Thorsen, søster til lensmannen på Jelsa. Her kjem det også fram at han er pensjonert sersjant og kunne fortelja mange historier frå Madla.

I 1893 hadde han slått seg saman med ein eldre bror og kjøpte opp sauer i Ryfylke som dei dreiv over fjellet til Oslo der dei då blei selde. Dette var starten. Seinare selde han slakt i Oslo for slaktarar frå Rogaland. Nå kalla han seg kommisjonær. Årdalabuen blei også medeigar i ein skofabrikk. Dette førte til at han busette seg i hovedstaden og blei buande der til han døydde i 1929.

Nekrolog i Aftenbladet 12. januar 1929.

Petra blei buande i Oslo saman med sonen Andres. Men ho hadde god kontakt med slektningane sine i Ryfylke. Då Einar Thorsen, far til Tore, gjekk på politiskulen i Oslo i 1930-åra, budde han på hybel hjå Petra. Einar Thorsen blei lensmann i Jelsa etter faren. Han blei den fyrste lensmannen i storkommunen Suldal.

Onkelen min, Hallvar Laugaland, studerte jus i Oslo og var ferdig utdanna i 1930. Kor vidt han budde hjå Petra, veit eg ikkje. Men dei hadde god kontakt. I ei notis i Aftenposten etter krigen fann eg Petra som part i ei rettssak av forretningsmessig sort. Kven hadde ho til sakførar? Hallvard Laugaland, sjølvsagt. Han var ikkje nevøen til Andres for ingenting. Familiane sto nære kvarandre og dermed blei dei kontakta når det var nødvendig.

Då eg bladde i bygdeboka frå Årdal av Sigurd Eikeland for å finna ut nok stoff til å laga desse bloggane, fann eg ut at der var Andres-navnet konsekvent skrive feil. Anders sto det, sjølv om det krydde av Andresar i bygda på den tida.

Litt meir om oppkalling til slutt. Far til Petra heitte Edvard Thorsen. Han kalla sonen opp etter faren sin. Dermed blei det Tore. Men då Tore fekk sin eldste son i 1908, blei han kalla Einar. Det likte ikkje den gamle. "Det kunne like godt vore brakje", sa han.

Einar Thorsen kalla yngste sonen sin Edvard. Det er han som overtok slektsgarden på Jelsa.

I desse dagar er det komme ein ny Einar til verda. Han er sonen til barnebarnet Helga og Dag Ingebrigtsen.

Dette var alt om Petra og Andres. Dermed er det punktum finale, viss det ikkje kjem nye opplysningar om koss dei to fann kvarandre.

Tore og eg har felles tremenningar. Kor mykje slekt er det?

 

Nesten-slektningar: Thore Torsen og eg har felles tremenningar.

Plutseleg kom det for ein dag: Tore Thorsen på Jelsa og eg har felles tremenningar. Koss mykje er me då i slekt? Før i tida var folk opptekne av kven dei var i slekt med og koss ting hang saman. I dag sviv folk rundt heilt uvitande om slike viktige relasjonar.

Eg var vaksen og vel så det då eg møtte Torger Hauge frå Sand på slutten av 1970-talet. Eg jobba i Aftenbla og var stasjonert på Sauda-kontoret. Hauaen var med i Suldal kommunestyre og eit framståande medlem i det som dei på den tida kalla Suldalsgeriljaen. I ein møtepause saug han tak i meg og sa at det var ein familie-forbindelse mellom oss. Petra var stikkordet.

Torger Hauge og far min hadde moster Petra felles.
Foto: Einar Hauge Nilsen, Haugesunds Avis.

Då kom eg på at far min hadde snakka om moster Petra av og til. Han sa forresten ikkje moster, moste sa dei på Laugaland. Grunnen til at eg la merke til det: Det var komisk at far min hadde ei tante med same navnet som kjærasten til teikneserie-figuren Stomperud.

Så viste det seg at Hauaen også kalla denne dama for moster Petra. Ho var syster til mora hans.

Thorsen-sysken. Frå venstre: Anna Katrine, Thore, Anna (mor til Torger Hauge)
Dina (Edvardine) og Petra. Bildet tilhøyrer Tore Thorsen.

Petra Thorsen var det fulle navnet. Ho var frå Jelsa, fødd i 1879 og hadde ein bror som heitte Tore. Han var lensmann i bygda. Som godt vaksen møtte ho mannen i sitt liv, Andres Svadberg frå Årdal. Han var bror til bestemor mi og dermed morbror til far min. Andres var fødd i 1868.

Frå Aftenbladet 7. juli 1914.

Koss dei to møttest veit eg ingenting om, men ved å søka i gamle aviser fann eg ut at dei to forlova seg sommaren 1914. Tysdag 7. juli 1914 står det med gotisk skrift i Aftenbladet at det er inngått forlovelse mellom frk. Petra Thorsen, Jelsa i Ryfylke og kommisjonær Anders Svadberg, Kristiania. (Førenavnet blei radbrekt i avisa, det skjedde ofte.) Petra var 35 år og Andres var 46 år.

Andres dreiv kommisjonsforretning i hovedstaden. Han dreiv med salg av jordbruksprodukter, hovedsakeleg frå Rogaland. I tillegg var han med på å starta ein skofabrikk der han var direktør, står det i ein nekrolog frå 1929.

Grunnen til at årdalsbuen havna i hovedstaden. Ein god del ryfylkingar dreiv rundt århundreskiftet slaktedyr over heia til Kristiania. Også brørne Hallvard og Berdines var engasjert i den same businessen. For å få seldt dyra blei dei verande der aust i vekevis utover hausten. Både Andres og brørne busette seg etterkvart i Oslo.

Bryllaupsdatoen for Petra og Andres har eg ikkje funne. Men dei busette seg på St. Hanshaugen i Oslo og fekk sitt einaste barn i 1916. Sonen blei døypt Andres, oppkalla etter farfaren, Andres i Årdal.

Andres St. Hanshaugen.

Dei heldt på oppkallingstradisjonen i Svadberg-slekta: Fire guttar blei døypte Andres etter bestefaren. Ikkje lett å halda styr på når dei omtala desse guttane i familien. Det var ein i Årdal, ein på Laugaland, ein i Stavanger og ein i Oslo: Det blei Andres Svadberg, Andres Laugaland, Andres Byen (Svadberg) og Andres St. Hanshaugen (Svadberg).

Kommisjonær Andres Svadberg.
Bilde i Stavangeren 1924.

Avisa Stavangeren hadde eit stor intervju med Andres Svadberg i 1924:

"Anders Svadberg er født oppvokset i Aardal og endnu ryfylking med liv og sjæl. Og ikke mindre rogalandspatriot er han blit, siden han ble gift med Petra Thorsen, en søster av lensmanden paa Jelsa. For ingen holder bedre end hun paa god gammel nedarvet ryfylkekultur." Viss du vil lesa meir, gå inn på bildet under bloggen.

Familiebilde frå Jelsa. Frå venstre: Astrid Steinsbø med sonen Kristian, Randi Midttun,
Einar Thorsen med sønnen Fridtjof og Tore, Andres St. Hanshaugen og Roald Mehus.
Astrid og Randi var systrene til Einar Thorsen. Mennene var syskenbarn 
Bildet tilhøyrer Edvard Thorsen.

Tore Thorsen var lærar på Sudalsosen i ein del år frå 1975. Der var eg også lærar eit år. Då visste eg ikkje om denne familie-relasjonen. Kanskje er me ikkje slektningar, men det var jo ganske nære, slik eg forsto Torger Hauge frå Sand som var søskenbarnet til Einar Thorsen, far til Tore.

Eg skal blogga litt meir om Petra og Andres når eg får meir orden på desse tremenningsgreiene. Eg tek mot fleire bilder med takk.

Frå Stavangeren 1924.

Norsklæraren min kurerte sjøsjuka med kunst i Kristiansand

 

Gustav Vigeland si statue av Henrik Wergeland blei
avduka i 1907.

Kunstopplevinga i Kristiansand var ei trøyst og eit høgdepunkt for bondestudenten frå Madla som måtte kjempa mot sjøsjuke og anna elende på sine sjøreiser til og frå studier i Oslo i dei harde 1930-åra. Kystruteskipa mellom Oslo og Stavanger hadde så pass liggjetid i sørlandshovedstaden at Sigurd Refheim kunne gå ein tur i land.

Då gjekk han rett opp til parken ved domkyrkja for å beundra Gustav Vigeland si statue av Henrik Wergeland. Den sette mot i den sjøsjuke rogalendingen og var ei trøyst på resten av reisa langs sørlandskysten.

Lektor Sigurd Refheim var min norsklærar på Bryne gymnas frå 1966 til 1969. Han var ein stor beundrar av diktaren frå Kristiansand og Eidsvoll. Eg må vedgå at eg ikkje hugsar så veldig mykje frå norsktimane med Refheim, men hans skildring av Wergeland-statua har eg aldri gløymd.

Aftenbladet sin omtale av Sigurd Refheim i 1987.

Kanskje hadde det å gjera med at han snakka om ei båtreise mellom Stavanger og Oslo. Eg har jo alltid vore veldig interessert i gamle rutebåtar. Tenk på den tida kunne dei ikkje ta toget frå Stavanger til Oslo.

Anten måtte du reisa med nattruta til Bergen og ta toget derifrå til Oslo eller så måtte du ta kystruta. Dei som frykta storm, slingring og sjøsjuke aller mest, kunne korta ned turen og unngå reisa rundt Jæren ved å ta toget mellom Egersund og Stavanger. Nok om det.

Kystruteskipet "Rogaland" i førkrigsversjon.

Me tok ein kjapp kunst-tur til Kristiansand for ei lita veke sidan. Den mykje omtalte, nye kunstsiloen i sørlandsbyen var målet. Det blei ei vandring i timasvis for å sjå på kunst av nyare dato. Det fortel sikkert mest om meg at eg ikkje kjende særleg til hverken kunsten eller kunstnarane som var utstilt der. Men bygget var flott og imponerande og eg vil anbefala alle å ta seg ein tur for å sjå på dette.

Etter silo-besøket og samtidskunsten i mange etasjar, tok eg ein tur opp til Wergeland-statua og tok eit bilde med mobilen. Tenk at eg har lektor Refheim med meg i bakhåvet endå. Etter snart 60 år.

Refheim var klasseforstandar for latinklassen vår. Eg trur ikkje me sleit han ut eller sette så mange grå hår i håvet hans. Men han gjekk av med pensjon i 1969 då me var ferdige på gymnaset. Han var fødd i 1902 og hadde oppnådd pensjonsalderen.