«Oscar II» - fullasta med fjonge oljefolk i «Lykkeland»

 «Oscar II» i «Lykkeland» Foto: NRK.

 

Flott å sjå «Oscar II» seilande på Lysefjorden fullasta med fjonge oljefolk i «Lykkeland»-serien på NRK-TV søndagskvelden. Denne båten har eg opplevd som rutebåt ved kaien på Hjelmeland i min barndom, men den forsvant ut fjordafarten før eg blei stor nok til å oppleva å reisa med båten.

I «Lykkeland» er «Oscar II» ute med oljefolk som deltok på oljemessa i Stavanger i 1978. Men kor var «Oscar II» på den tid? Den eksisterte ikkje. Den tidlegare rutebåten var då blitt til fraktebåten «Havås» og gjekk i sandfart.

Slik ser «Oscar II» ut i dag. Foto: Erling Jensen.

I 1999 var den tidlegare dampbåten «Oscar II» klar for opphogging, men då greip pengesterke rogalendingar, med Daniel Øvstebø i spissen, inn og kjøpte båten. Nå blei båten restaurert og framsto til slutt omtrent slik den hadde sett ut rundt forrige århundreskifte. I 2004 kom den grønmalt og fin tilbake til sin gamle heimby Sandnes der den har hatt fast liggeplass i alle år etterpå.

Her er «Oscar II» i Gandsfjorden med dampen oppe.

«Oscar II» blei bygd ved Stavanger Støberi & Dok i Stavanger for Sandnæs, Stavanger Høgsfjords Dampskibsselskab. Dampbåten blei sett inn i rute mellom Sandnes og Stavanger, men den gjekk også i ruter p Høgsfjorden og Lysefjorden.

Her var det lasterom forut og salong akterut, og under dekk var det førsteplass med plysjsofa. På den tida var det klasseskilje på rutebåtane i Ryfylke.

Melding i Dagbladet Rogaland i 1947.

.

Sjølv om folk fann andre reisemåtar mellom Sandnes og Stavanger, gjekk «Oscar II» i ruta si heilt fram til 1952. Trafikken til og frå Dale sykehus var ein viktig del av inntektsgrunnlaget for at denne båtruta heldt det gåande så lenge.

Som ny hadde «Oscar II» ein dampmaskin som gav båten ein fart på ni knop. I 1946 blei dampmaskinen skifta ut med ein GM dieselmotor på 165 hk. I nyare tid blei det sett inn ein Mercedes motor på 280 hk. Den skal står i båten ennå.

Med unntak av krigsåra, var båten grønmalt i alle år heilt fram til 1952. Då overtok Jøsenfjord Rutelag båten og malte den svart. Dette selskapet mangla ein båt etter at «Ombofjord» hadde forlist. Selskapet hadde båten til 1955. Ingebrigt Hebnes kjøpte då båten og gav den navnet «Havås» som den hadde i alle åra etterpå sjølv om eigarane skifta.

Nå er «Oscar II» trygt tilbake på Sandnes og ligg for det meste i ro. Men den viste seg fram på fjernsynet på søndagskvelden. Fint syn!

Med Bil-Ola på den smale veg til Ulladalen

 

Olaug Park var fast passasjer på bilen til Ulladalen kvar sommar. Rett bak henne står Gjertrud
Meland, Dei andre er ukjente. 

- Få vekk fingrane frå karmen på lasteplanen. Her er vegen så smal at fingrane kan forsvinna, viss du ikkje gjer som eg seier.

Bil-Ola snakka strengt til sine unge passasjerar før bilturen med den raude Morris-lastebil starta frå Vadla-kaien. Han kunne nok vera alvorleg, men som regel hadde han smilet på lur. Ola O.Hauge var hans korrekte navn, men til dagleg i Jøsenfjorden var han Bil-Ola.

Andre påskdag måtte turistane gå frå Ulladalen. Lastebilen var søkklasta med ryggsekker og
skiutstyr. Her er Morrisen framme på Vadla-kaien. Rutebåten er klar til avgang. Bildet 
tilhøyrer Terje Hauge. 
 

Det var stor stas då den nye, raude lastebilen kom til Jøsenfjorden i 1952. Endeleg sto den på kaien på Vadla. Ein Morris Commercial av same typen som Mr. Greengrass har kjørt rundt med i TV-serien «Hjartet på rette staden». Serien rullar stadig på NRK 2 både tidleg og seint.

I etterkrigsåra var bilsalget strengt regulert. For privatfolk var det utenkeleg med eigen bil. For næringsdrivande var det heller ikkje enkelt å skaffa seg nye kjøregreier.

Bilgaarden var Morris-forhandlar i Stavanger. 

- Sjølv om han hadde fått løyve til å kjøpa ny bil, gjekk det ei heil tid før han fekk tak i passande bil. Til slutt blei det Morrisen.  Den blei levert av Bilgaarden som heldt til i Niels Juels gate i Stavanger, fortel Terje Hauge, sonen til Ola.

Denne bilen hadde bensinmotor på 70 hestekrefter og ein usynkronisert girkasse med fire gir. Du måtte beherska kunsten med både mellomgass og dobbeltklutsjing viss du skulle ut å kjøra med den bilen. På den smale vegen til Ulladalen var det uaktuelt med tvillinghjul bak. Då ville det bli altfor mykje uønska kontakt med stabbesteinane langs vegen. Med enkle bakhjul var det visstnok også greiare å komma fram på snøføre.

Avskjed i Ulladalen. Ottar Laugaland, med frakke og hatt, skal ut og reisa. Bil-Ola er klar med
bilen og kjører mannen til Vadla. 

I dag høyrest det utruleg ut at det var lovleg å frakta betalande passasjerar bak på ein åpen lasteplan. Dei sat på harde trebenker berre beskytta av tre-grindar rundt heile lasteplanen. Men Morrisen var godtkjent for passasjer-transport. Og bileigaren hadde løyve både til passasjertransport og vanleg lastebiltransport.

Turisthytta på Sandsa var ein viktig del av inntektsgrunnlaget for bileigaren i Jøsenfjorden både sommar og vinter. I dei hektiske påskedagane var det trangt om plassen bak på lasteplanen. Påsketuristane måtte vera glad for å få transportert ski og ryggsekker på bilen. Sjølv måtte dei nøya seg med å gå langs vegen.

Morrisen i Kariholet på veg mot Vadla. Fullt med folk på lasteplanen. Bildet tilhøyrer
Terje Hauge.

Mange var sikkert glad til. Det kunne vera nifst nok å stå bak på lastebilen og kikka rett ned i den strie Ulla-elva. Ikkje så mange centimeters klaring rundt svingane mellom fjellveggen på innsida og stabbesteinane på utsida.

Mange av oss som definitivt må kallast gamle folk i dag, hugsar søndagsturar eller skuleturar til Jøsenfjorden med tilhøyrande biltur til Ulladalen med den raude lastebilen.

Fjordbuar på veg til Sandsa på påskeafta. På lasteplanet: Endre Gjil og Grete Kvalvåg. Framfor
bilen står Terje Hauge, Kåre Hjorteland og Joar Vadla med ryggen til. Foto: Olav R. Hauge.

Dei fastbuande i Ulladalen, på Hjorteland og Fjellberg brukte også Bil-Ola både når dei skulle ut og reisa og når dei skulle frakta varer. 

Eg la ut eit bilde av Bil-Ola og lastebilen hans på Facebook og fekk ein god del kommentarer på det. Her er litt av reaksjonane.

Liv Tone Kristensen

Har vært på en sånn tur i barndommen. Sittende på benk på lasteplan fra Vadla til Ulladalen. Spennende opplevelse, som aldri kunne ha blitt gjennomført i våre dager.

Oddvar Kåre Lura

Huska han i fra èin skuletur til Ulladalen,vi fikk beskjed om å holda fingrane borte fra karmane på lasteplan for vi passerte noen store steinblokker langs veien.

Hogne Fjellanger

Slutten på 50- tidleg 60 talet gjekk Hjelmelandsfjord turistruta frå Stavanger på søndagane trur eg. Me gjekk ombord i Tøtlandsvik på føremiddagen - reiste til Vadla og så kjørte me med lastebilen til Ola Hauge til Ulladalen og retur på ettermiddag. Bilen hadde karmar og pressing over. Bedehusbenker utgjorde setene. Ytre tvillinghjulet var demontert fordi vegen var for smal. Kikka du over karmen, såg du rett i elva. Bilen hadde også med seg vare/forsyninger til Turisthytta på Sandsa. I Ulladalen blei varene lasta over på taubanen som gjekk til neste nivå mot Sandsavatnet.

Øyvind Aske

Har også kjørt fra Vadla til Ulladalen i flere år i påsken. Skummel tur. Sjåføren stoppet flere ganger på turen, gikk ut og stakk gjennom snøen med en stokk for å sjekke om veien fremdeles var der i veikanten.

OBS! OBS!

Har du eit kjekt bilde frå ein skuletur til Ulladalen med Morrisen, må du ta kontakt med meg. Då skal eg sporenstreks lima det inn i denne bloggen. 

Jøsenfjord-karar med Reodor Felgen-ånd fekk Sandsa-hytta til fjells

 

85 tonn med byggjematerialar blei frakta frå Vadla-kaien til Sandsa. På lastebil til Ulladalen, 
med taubane til fjells og til slutt med motorbåt over Sandsavatnet. Foto: Johs. Gill.

Fylkesmann Norem og andre by-prominensar kunne ikkje dradd til fjells for å åpna Sandsa-hytta i juli 1936 viss ikkje Bil-Ola og sambygdingane hans hadde teke seg av all transport av byggematerial og anna utstyr frå Vadla i Jøsenfjorden til Sandsa.

85 tonn blei frakta med «Fisterfjord» til Vadla. Her blei alt av material og anna utstyr lasta på ein liten lastebil og kjørt på den smale vegen til Rabbane i Ulladalen. Eg har ingen opplysningar om kven som var eigar av denne lastebilen. Bil-Ola kjøpte ikkje lastebil før i 1938.

Rasmus Hauge, bror til Bil-Ola, konstruerte og bygde taubane frå Ulladalen slik at
Sandsa-materialane kunne fraktast til fjells. Her står han med vassrenna og 
vasshjulet som dreiv taubanen. Foto: Johs. Gill.

På Rabbane i Ulladalen hadde den lokale «Reodor Felgen», Rasmus Hauge, konstruert og bygd ein taubane som skulle frakta all denne Sandsa-lasta til fjells. Denne taubanen var 1400 meter lang og hadde ein stigning på 500 meter. Taubanen blei driven med rå vass-kraft. Eit vasshjul blei kopla til taubanen og dermed kunne transporten starta.

Rasmus var ein eldre bror av Bil-Ola. Han var sentral i det lokale arbeidslaget som tok seg av transport-oppdraget. Knut Gjil var også med på denne jobben.

Jobben var ikkje gjort sjølv om heile denne utstyrslasta var frakta opp med taubanen. Hytta skulle byggjast i den andre enden av Sandsavatnet som var ei halv mil langt. Ein motorisert gavlabåt var også frakta til fjells for den vidare transporten. Rasmus Eiane var skipper på denne båten.

Sandsa-hytta blei bygd av H. Øgreid og Sønner. Denne annonsa sto i årboka
til Stavanger Turistforening for 1937.

Det var Stavanger-firmaet H. Øgreid og Sønner som sto for byggjearbeidet på Sandsa.

Tomta, på fem-seks mål, hadde dåverande inspektør i turistforeningen, Johs. Gill, kjøpt av Anna og Ola Stråpa i Suldal.

Stavanger Turistforening satsa stort på dette prosjektet som visstnok kom på 29 000 kroner.

Eg er ikkje i mål med denne blogge-serien ennå. Etter mitt syn måtte eg skriva litt om dette Sandsa-prosjektet som førte til at Sandsa-hytta, Ulladalen og Jøsenfjorden i mange år var mellom dei viktige turistattraksjonane i Ryfylke. Eg kjem med minst ein epistel til.

Fleire enn Bil-Ola ville kjøra til Ulladalen

 

Bil-Ola og Forden har henta heia-turistar i Ulladalen. Legg merke til ryggsekkene på 
styrehus-taket. Bildet tilhøyrer Terje Hauge.

Då pengesterke byfolk kom til Jøsenfjorden for å feriera, var det fleire enn Ola O. Hauge som såg for seg at det kunne vera pengar å tjena på turistane. Sandsa-hytta sto ferdig i 1936 og Stavanger-folk ville dit, både i påskehelga og i sommarferien.

Bøndene i Ulladalen, på Hjorteland og Fjellberg hadde leigd ut husrom til ferierande byfolk i ein god del år og rekna at desse inntektene kunne aukast monaleg når byfolk og bagasje skulle kjørast til Ulladalen med hest og kjerre på vegen som sto ferdig i 1924.

Men det var nye tider i Jøsenfjorden også. Bilane kom durande rett inn i den fredelege fjorden og dei jomfruelege fjellbygdene. Det var nok ein strek i rekningen for enkelte, ser det ut til viss ein les i gamle og gulna aviser. Bygdefolket var ikkje berre redde for at bilane stakk av med ein del av turist-inntektene. Dei frykta også at bil-trafikken skulle skada vegen til Ulladalen. Dette var ikkje akkurat nokon autostrada.

Føremelding frå Ulladalen i Aftenbladet
11. desember 1952.

Jøsenford-selskapet dreiv ikkje berre med båtruter i desse åra før krigen. Dei hadde både bussar og drosjebilar i sving lenger ute i Ryfylke. Før nokon andre hadde fått sukk for seg, var dei i sving med opptil tre drosjebilar i trafikk mellom Vadla og Ulladalen.

Denne meldinga sto i Aftenbladet 2. mars 1939.

Bilkøyring i Ulladalen.

Fylkesvegstyret har gjeve Jøsenfjord Ruteselskap løyve til å køyre med opptil 3 bilar på Ulladalsvegen i tida frå 15. juni til 30. september i år. Selskapet kan og køyre bil der i påskehelga, om føret er til det.

Men biltrafikken var ikkje noko nytt. Året før blei det driven åpenlys tekstreklame både for Sandsa-hytta og bil-tilbodet til Ulladalen:

Turistforeningens pinsetur til Sandsa.

Turistforeningen meddeler at verten på Sandsahytten, hr. Krogh, igår reiste til Sandsa for å åpne hytten for sommeren.

Tilslutningen til pinseturen er meget god, og man venter at turen blir fulltegnet. Det er enda noen få billetter igjen hos Floor, som man bør sikre seg snarest, hvis man vil være med på turen. Det er ordnet med bil i Ulladalen til transport av bagasjen, og av de som måtte foretrekke å kjøre fremfor å gå.

Det var ikkje berre fjellbøndene som var uroa og skeptiske på grunn av bilkjøringa. Politikarane  var også urolege og uenige. Vadla og Ulladalen låg i to ulike kommunar, og det er lite truleg at suldøler og hjelmelandsbuar var samkjørte.

I 1938 søkte Lars Hjorteland Suldal herredstyre om løyve til å kjøra lastebil på Ulladalsvegen. Det blei ein heil debatt i herredstyret i samband med denne søknaden. Eg fann eit grundig referat i Aftenladet frå 7. februar 1938.

Bilkøyring på Ulladalsvegen.

Lars Hjorteland søkte um løyve til å køyre lastebil heile året.

Ordføraren var i mot å gi slikt løyve.

Johan Veka vilde ein skulde stetta søknaden.

Ola Sukka og Albert Bråtveit tala i same leid.

Nils Bakka meinte det var til bate for ulladølene å få lastebil – når ein har personbilen til Jøsenfjordselskapet.

Josef Fisketjøn trudde ikkje det vart til framhjelp for nokon å køyre lastebil på Ulladalsvegen.

Lensmann Vasshus var ikkje imot ein liten lastebil.

Etter endå meir radl um den smale farlege Ulladalsvegen, øydeleggjing på bruer og stabbesteinar, Jøsenfjordselskapet og suldøler kontra Hjelmelandsbuar, vart det vedteke å visa til heradstyrevedtaket frå 20. mars i fjor – til so lenge.

Både Karl Hjorteland og Knut Gjil søkte om lastebil-løyve i desse åra. Kor langt desse søknadene gjekk, har eg ikkje funne ut. Men begge desse navna fann eg i Aftenbladet. Bil-Ola (Ola O. Hauge) sine søknader fann eg ikkje referert i avisa. Det var nok litt tifeldig kva som kom på trykk i avisa.

27 april 1937 sto det eit lesarbrev i Aftenbladet som er underteikna "Mange bygdefolk".

Vegen er bygt med tilskot frå staten til ein kjørbar ridevei til hjelp for Suldals-fjellgardane. Ikkje til bilveg.

- Kjør ikke fort denne veien, for det er jo ingen traverbane, sa overingeniør Bassøe som var ansvarleg for bygginga av vegen. - Kjør forsiktig, det er mange steder så ringt underlag, man kan jo ikke vite når det svikter, sa assistent Andersen. Sume har fått sanna desse orda. Det har minst to gonger hendt at hestar har trødt gjennom vegen og endereist og den eine gongen brote sund kjerra.

Vert vegen kosta i god stand her, har sjølvsagt ingen i mot bilkjøring her, står det til slutt.

Eit par år seinare blei det krig og folk fekk meir enn Ulladalsvegen å bekymra seg for. Då gjekk det mange lastebil-lass på "rideveien" frå Ulladalen.

Ved frå Ulladalen blei drivstoff for Stavanger-bussane

Bil-Ola og Forden hans sørga for drivstoff til bybussane i Stavanger. Ola frakta veden frå
Rabbane i Ulladalen til kaien på Vadla i Jøsenfjorden. Bildet tilhøyrer Terje Hauge.

Denne svære vedhaugen på Rabbane i Ulladalen skulle leverast til Stavanger Busselskap. Sjølv om dette er svartaste delen av den andre verdenskrigen, er Bil-Ola eit einaste stort smil der han står midt opp i veden med Forden sin.

All denne veden skulle kjørast ned til kaien på Vadla. Derifrå blei den frakta med vedaskøyter ut Jøsenfjorden til Kalhammaren i Stavanger. Ein kjempejobb for Bil-Ola og lastebilen hans.

Bensin blei mangelvare i krigsåra. For å bøta på dette blei veden frå Ryfylke ei dyrebare vare. Det blei teke ut ved overalt innover i fjordane.

I byen blei vedaskiene kutta opp til knott. Denne såkalte knotten blei så putta i ein generator som sto montert på alle bussar, lastebilar og drosjebiler i krigsåra. Ut av generatoren kom det vedgass som erstatta bensin som drivstoff på motorane.

Vedgassen blei ei viktig, men ikkje fullgod erstatning for bensin og diesel, står det å lesa på Wikipedia.

Svensk lastebil med vedgenerator. Illustrasjon til artikkel i Aftenbladet.

Men det var forresten ein bil som aldri kjørte ein meter på vedgass. Det var Forden til 'an Bil-Ola. Koss kunne det ha seg? Eg skal gjera greie for det i slutten av denne bloggen.

Bensinmangelen melde seg alt i 1940. Og den blei meir og meir merkbar etterkvart utover i krigsåra.

Lastebilane kan drivast med vedgenerator er overskrifta på ein artikkel i Aftenbladet 17. juni 1940.

"Det er nå så knapt om bensin at det mange stader blir vanskeleg å få kjørt veden fram. Skulle ein ikkje her hjå oss også kunna bruka ved til bildrifta?

I Sverige finst det nå over 1000 lastebilar som blir drivne med ved eller trekol. Dei har så smått teke til å nytta slike driftsmidlar til traktorar og.

Til ei hestekraft i ein time trengst det 0,3 kg petroleum eller 0,5 kilo trekôl eller 1 kilo ved. Men er motoren laga for petroleum eller bensin, får ein ikkje gagn av meir enn 60 prosent av krafta når ein brukar ved eller trekol. Med dei rette greiene kan ein likevel nå opp i 85 pst. "

Avisartikkelen var jo ganske nøytral i tonen. Men knotten og vedgassen blei ikkje nokon stor suksess. Så snart krigen var over og bensinen på plass, blei generatorane skrota.

Aftenblad-tittel frå 25. oktober 1941.

"Bare generator-biler i Stavanger fra i morgen av" melder Aftenbladet 25. oktober 1941. Dermed gjekk drosjetrafikken i Stavanger på vedgass frå dette tidspunktet. Men bussane skulle kjøra som før, opplyste driftsbestyrar Rosengren i Stavanger Busselskap. Men han opplyser at selskapet har altfor liten bensinkvote til den store trafikken. Og dette vil bli verre i tida som kom på grunn av tyngre føre. Ein månad seinare melder Aftenbladet at det blir lengre mellom buss-holdeplassane. Dette var nok eit tiltak for å spara drivstoff.

Per Rosengren var sjef i buss-
skapet frå 1937 til 1973.

Men i 1942 blei det knotta-drift for busselskapet også. I årsberetninga blir det gjort grundig greie for dette:

I januar 1942 gjekk det to bussar på vedgass på Hillevågsruta. Ved utgangen av dette året var dei resterande åtte bussane ombygd til vedgass-generatordrift.

For å sikra seg store nok mengder tørr og god knott sikra busselskapet seg rett til hogst i to skogsteigar i Vadla, i Jøsenfjorden, står det vidare i årsbetninga. Denne kubbeveden har selskapet sjølv sørga for å driva fram. Veden blei så skoren opp og tørka ved selskapet sitt knottanlegg på Kalhammaren i Stavanger.

Veden frå Ulladalen var sikkert god nok, men bussdrifta måtte innskrenkast i resten av krigstida. Bussane slutta å gå klokka 20 på kvelden og på søndagane blei alle bussruter innstilt i oktober 1942.

Men koss klarte Bil-Ola å sleppa vedgass og generator? Svaret er truleg at lastebileigaren i Jøsenfjorden blei ein så viktig mann for Stavanger Busselskap at dei forsynte han med nok bensin frå sitt eige kriselager for å halda den viktige vedatransporten frå Ulladalen i gang.

Terje Hauge, sonen til Bil-Ola, fortel at busselskapet også hjelpte til med deler og reparasjonar på lastebilen i Jøsenfjorden.

- Far min og driftstyrar Rosengren fekk til eit godt samarbeid og dei hadde også ein viss kontakt i åra etter krigen. Då Andreas Hauge, nevøen til Bil-Ola, trong sjåfør-jobb i byen, tok Ola kontakt med bussdisponenten og då ordna det seg raskt med jobb i byen. Unge Hauge kjørte bybuss-rute 3 mellom Tasta og Midjord i fleire år.

- Farbror sa alltid Rosenkvist når han snakka om Rosengren, fortel Andreas Hauge i dag.

Per Rosengren var frå Odda. Han var ingeniør-utdanna og kom til Stavanger busselskap som sjef i 1937. Den jobben hadde han fram til sin død i 1973.

Dette var blogg nummer 2 om Bil-Ola i Jøsenfjorden. Det kjem meir i neste veke. Eg er interessert både i tips og bilde frå lesarane.

Takk til Jørn Malde i Rutebilhistorisk Forening, avdeling Rogaland. Han skaffa meg kopi av årsbetninga for Stavanger Busselskap for 1942.

Bil-Ola og gubbane i Ulladalen var gode bussar

 

Foto: Bastian Bærheim.

Dette herlege bildet av Bil-Ola, som han blei kalla, og dei to gamle karane frå Ulladalen berga dagen for meg. Bildet er tatt ein gong på 1960-talet av heiatravaren Bastian Bærheim som var ein fast gjest i Jøsenfjorden, Ulladalen, Sandsa og heiatraktane i Suldal.

Alle i Jøsenfjorden kalla han for Bil-Ola. Det offisielle navnet var Ola O. Hauge, men det var vel helst på papiret det blei brukt. I daglegtalen var det Bil-Ola. Det var praktisk. For det var jo sjølvsagt ein jamaldrande Ola Hauge også. Han skreiv seg for Ola J. Hauge.

Bil-Ola og sonen Terje klar til avgang. By-turistane fekk plass på lasteplanen. 
Bildet er tatt i 1951. Terje er fødd i 1943. Bak på bildet er det helsing frå 
E. Christiansen i Stavanger.

Bil-Ola var frå Hauge eller Haua om du vil. Han voks opp som ein av fem brør i ein syskenflokk på ni. Fem guttar og fire jenter. Brørne var store og grovbygde med godt synlege nasar. Fellesbetegnelsen på dei var Haua-gudane. Dei sa ikkje gutane på den ekta og originale fjordadialekten med blaut konsonant. Her var dei gudar.

Haua-gudane var arbeidskarar som passa på det dei hadde. Pengane også. Gamle-Ola, far til gudane, fortalde om koss dei ordna seg: - Dei fer av garde og tek seg arbeid på eigen kost. Så kjeme dei him og ete godt, sa han og lo. Gamlingen var blid og full av lått, han også.

Som 35-åring blei Ola til Bil-Ola. I 1939 kjøpte han seg sin fyrste lastebil, ein brukt Ford frå 1932. Nå tok han alle slags kjøreoppdrag i Jøsenfjorden og på den smale vegen til Ulladalen. Ikkje berre last. Lastebilen gjorde jobben som bygdadrosje også.

Bil-Ola selde merkelappar til turistane. 

Bil-Ola og Forden sto alltid klar når rutebåten kom til Vadla for å kjøra dei som trong skyss. Høgsesongen var påskadagane når by-turistane kom med båten og skulle til Ulladalen og vidare til Sandsa. Då blei det mange turar opp med folk og bagasje. For å halda orden på alt utstyret til turistane, hadde Bil-Ola skaffa merkelappar til bagasjen. 

Ulladalsvegen gjekk inn under Hesthidler. Den blei sprengt vekk i 1975. Bildet er 
frå Aftenbladet.

I sommarsesongen sette Jøsenfjord rutelag opp turist-ruta mellom Stavanger og Vadla fleire dagar i veka. Då kunne byfolk ta båten frå byen til Tau for så å reisa vidare med buss til Tøtlandsvik. Der gjekk dei om bord i båten igjen og på Vadla venta Bil-Ola med bilen. Denne bilturen der ein fekk sitteplass på harde trebenker bak på lasteplanet, var høgdepunktet på turen.

Eg trudde at det var laga avisreportasjar om Bil-Ola og den spesielle turistruta med lastebil mellom Vadla og Ulladalen. Det har eg ikkje funne, men han er omtala i andre avis-artiklar frå distriktet.

Dette er fyrste Bil-Ola-bloggen. Eg skal greia å få til fleire i dagane som kjem. 

Gamling i data-helvetet

Kvardagsidyll frå min arbeidsbenk. Frå venstre: Nye kablar som eg ikkje hadde bruk for, ein 
dvd-spelar som er utgått på dato pluss eit bilde av barnebarn Åsne som hjelpte oss. I 
midten den nye ruteren med grønne lys og til høgre dekoderen som viste seg å virka. Bak ruteren står
det ein kvit løgnas og lyser. Anar ikkje kva nytte den har. 

 

Alt det me stakkars gamlingar skal utsetjast for i dette landet berre fordi om me vil sjå litt fjernsyn og prøva å følgja med på det som skjer rundt oss. Digitalt, seier dei unge. Galskap, seier eg som er blitt utsett for store prøvelsar dei siste dagane.

Etter tre dagars arbeid, svette, stygge ord, telefonar til vår nettleverandør og hjelp av ei gilde jenta som tilfeldigvis er vårt barnebarn, kan me igjen sjå på tv og bruka nettet som me gjorde før me havna i dette data-marakkelet. Nå skal du høyra kva eg og kånå  opplevde:

Plutseleg sto eg der med to kartongar, ein med ny tv-dekoder og ein med ny data-ruter. I begge kartongane var det ein bråte med kablar. Av alle desse kablane var tre-fire som passa til det utstyret eg nå skulle få til å virka i min eigen heim. Resten kunne eg  kasta.

Alt dette starta heilt uskuldig sist søndag mens eg sat og såg slalåm på tv. Brått blei det forstyrrelsar i sendinga. Dette er ikkje uvanleg når ein ser fjernsyn frå eit eller anna utland. Etter at dette hadde pågått ein halvtimes tid, begynte eg å lura. Det kom ingen meldingar om at det var problem med sendinga. Eg kikka ut stoveglaset og oppdaga at den same sendinga sto på hos ein av naboane. Altså var det ikkje sendinga, men ein personleg feil hjå oss, for å seia det på idrettsspråk.

Den nye tv-dekoderen i stova tek ikkje stor plass, ser du.

I vår beskjedne leilighet har me to dekodarar. Ein ekstra på eit siderom der eg kan sjå på fotballkampar og anna lauslivnad når kona har besøk av kultiverte menneske. Denne dekoderen flytta eg inn i stova og då virka fjernsynet heilt perfekt igjen. Altså var dette ein dekoder-feil, fann eg ut.

På mandagen drog eg av garde til vår dataleverandør for å skifta dekoder. Den gamle var ingenting å bry seg om. Den kunne eg ha kasta før eg drog for å få ny. Slikt utstyr blir ikkje reparert lenger. Det blir kasta.

Servicen hjå data-leverandøren var god. Ei kjekk dame som kikka på dataskjermen sin og fann ut at me hadde ein gammal data-ruter også. Me kunne få ein ny med oss. Då ville me få mykje raskare nett, og det var ikkje å forakta. Eit slikt tilbod kunne me ikkje seia nei til. Dermed sørga dama for at nettet vårt blei innstilt for ein ny ruter. Den gamle kunne me kasta i bosset. Nå var det berre å plugga inn nye remedier for å sjå fjernsyn og driva med datatrafikk.

Stresset starta då me kom heim. Me pakka opp all slags moderne utstyr og ein haug med kablar som skulle sørga for signal ut og inn av remediene.

Eg starta med å få oss på nettet. Leita etter passande kablar og les litt i bruksanvisningen. Sette på straumen og fekk det til å blinka i grønne lys på ruteren. Men i manualen meinte dei at ruteren ikkje virka før dei grønne lysa slutta å blinka. Etterkvart var det fleire lys som slutta å blinka.

Var det trådlausa nettet i full sving nå? Slett ikkje. Eg fekk ikkje tilgang til mailen min eller nett-utgåvene av Aftenbla og VG. Dette var ulovleg og tvilsomme forbindelsar, sto det på skjermen hjå meg.

I mi naud ringde eg til barnebarn Åsne. Ho lova å komma klokka åtte om kvelden. Men nå var klokka seks!! Eg var både sur og forvirra eller stressa som ein seier i dag. Eg trykte på knappar og drog i kablar. Og under over alle under: Plutseleg var eg på nettet!

- Koss fekk du det til, spurte kånå.

- Har ikkje peiling, svara eg som sant var. Forresten trur eg at det er slik dei unge også ordnar seg. Dei trykkjer i hytt og vêr til alle problem er løyst.

Den nye dekoderen var ikkje rare greiene. Den tok ikkje stort meir plass enn ein Paracet-pakke, som du ser av bildet. Men den representerte store utfordringar for ein gammal mann. For dette var ikkje berre ein boks med ein ledning med tv-signal frå veggen og ein ny ledning vidare med tv-signal til fjernsynet.

Nei, denne dekoderen kunne også formidla data-signal frå den nye ruteren til fjernsynet vårt. Men før den var i stand til det, måtte den trimmast og justerast etter alle kunstens regler. Dette let eg barnebarnet bala med.

Nå er kan me altså både sjå fjernsyn via kabelen frå veggen og via signal frå ruteren. Dette styrer me frå den nye fjernkontrollen. For å vera heilt ærleg: Eg er livredd for trykka på ein knapp slik at ruteren vil levera fjernsyn til oss. Her i huset er det meir enn nok med gammaldags NRK. Berre me får me oss "Hjartet på rette staden" med siste nytt frå Aidensfield, er me fornødde.  Alt det andra rolset kan dei ha for oss!

Då me tok kvelden, virka både nettet og den nye dekoderen.

Neste dag gjensto det berre å setja på plass dekoderen på siderommet. Ein lett jobb, trudde eg. Men det virka kult umulig å få fjernsynet til å virka. Null signal, sto det på tv-skjermen. Det var rett før eg gjekk laust på tv-apparatet som er fastskrudd på veggen for å sjekka kablane på baksida. Men eg har så mange tommeltottar at det endar som regel med større reparasjonar etterpå når eg har prøvd å ordna noko sjøl.

Før eg reiv ned fjernsynet frå veggen, henta eg difor pc'en og kobla den til ledningen som skulle gå frå dekoderen til fjernsynet. Då fekk eg opp skjermbildet frå PC'en på TV. Altså var kabelen iorden. Så ringte eg til nett-leverandøren. Der forsikra dei at dei ikkje hadde kødda med tv-signalet slik at denne dekoderen ikkje var brukande lenger.

På ny kobla eg dekoderen til fjernsynet og kraup så på kne og albogar på golvet og trykte inn kabelen i veggen for tiande gong. Der var det plutseleg liv i tv'en igjen. Eg forstår ikkje koss dette plutseleg ordna seg, men det er stadig i orden.

Konklusjon: Det var mykje lettare å vera gammal før i tida. Då trong ein berre ein antenne-ledning med tv-signal og så måtte du putta støpslet på tv-ledningen i kontakten i veggen. Då rann slalåm-kjørarane i fjernsynet utan eit einaste problem.

Frå flaggskip i Ryfylke til skamplett på Bahamas!

• 
  

Frå flaggskip til skamplett. Tidlegare «Hjelmelandsfjord» som vrak på Bahamas. Foto:
Dwan Duun.

«Hjelmelandsfjord» enda ikkje på Nilen etter at den var ferdig som rutebåt i Ryfylke, slik rykta fortalde før den gjekk ut av ruta. Den populære rutebåten blei seld til eit firma i Bergen i august 1978. Dette firmaet hadde spesialisert på kjøp og salg av skip, men den blei liggjande ei tid i Bergen.

I mars 1979 blei så båten seldt til Exuma Marine Transportation Service Ltd som hadde sin base på øya Exuma i Bahamas. Båten fekk nå navnet «Exuma Pride», skreiv Magnus Torgersen i boka «Fjordabådane» i 1981.

I juni 1979 gjekk «Exuma Pride» frå Bergen for eigen maskin. Turen over Atlanteren blei ikkje problemfri. Båten blei liggjande å driva i fleire døgn utanfor Bermuda. I august 1979 blei båten taua inn til Nassau, hovedstaden på Bahamas der den blei reparert.

«Exuma Pride» blei sett inn i ei nattrute mellom Nassau og Georgetown , hovedstaden på Exuma. I denne farten kunne båten ta med seg 60 passasjerar. Båten frakta post og stykkgods i denne ruta som fekk støtta av staten. Frå Exuma frakta båten mest friske grønnsaker til marknaden i Nassau.

- I mange år seilte båten langs blomstrande frukttre i Ryfylke. Nå er den havna mellom palmer og koralløyar i Vestindia, skreiv Magnus Torgersen.

Kaptein Johan Warland fekk skipsklokka frå «Hjelmelandsfjord». Nå er det sonen 
Steinar som eig klokka. 

Men akk, livet i det solfylte Vestindia enda med forferdelse. I løpet av 1990-åra kom det stygge bilde frå Bahamas. Den tidlegare «Hjelmelandsfjord» låg som eit rusta vrak på ein stad med navnet Crab Cay på Exuma-øyane. Frå tid til anna har det komme nye bilde som har visst eit stadig verre forfall.

På folkemunnen var det tidlegare så flotte flaggskipet frå Ryfylke blitt omdøypt frå «Exuma Pride» til «Exuma Shame». Kor vidt det stadig er litt å sjå av det rusta vraket, har eg ikkje undersøkt. Det må vera grenser for kva ein gammal «Hjelmelandsfjord»-elskar skal utsetja seg for.

Men det finst eit handfast minne om «Hjelmelandsfjord» her i vårt distrikt. Før Stavangerske selde båten, blei skipsklokka teken ned. Den fekk kaptein Johan Warland i avskjedsgave frå rederiet. I dag er det sonen, Steinar, som har skipsklokka frå båten.

Eg starta matros-karrieren på «Hjelmelandsfjord» i 1966. Hyra var 1067 kroner pr.
månad.

Nå set eg punktum for denne blogg-serien om «Hjelmelandsfjord». Viss nokon lurer på koss det har seg at eg har vist så stor interesse for dette emnet er det følgjande forklaring: «Hjelmelandsfjord» var rutebåten i mitt liv frå eg var bitteliten. Som 17-åring var eg så heldig å få vera matros på den gromme båten sommaren 1966. Ei uforgløymeleg tid!

Takk til alle lesarar og bidragsytarar! Ei spesiell takk til Steinar Warland for hjelp med både opplysningar og bilder!