Fundingsland – reine eventyrbygda for Wyller-familien!

 

For ferierande byfolk framsto Fundingsland-bygda og folka der som reine eventyret. Her
er folka på Stuarhaugen fotografert. Foto: Digitalt Museum.

Wyller-familien følte at dei befant seg på sivilisasjonens yttergrense på hytta si ved Djupadalsvatnet i dei indre deler av Hjelmeland kommune. Dei hadde reist i timavis med ein gammal dampbåt frå Stavanger og inn til Tøtlandsvik. Allslags rare folk og dyr hadde dei sett både om bord i båten og på bryggjene der båten stoppa før den endeleg kom til Tøtlandsvik som låg der omkransa av stupbratte fjell.

Byfolka sleit seg opp den stupbratte Vormelandsbrekka. På Vormeland måtte dei overnatta før dei tok siste etappe fram til den nye hytta si ved vatnet.

Dette var skikkeleg gamledagar. Stadsfysikus Wyller og familien tok i bruk hytta før Norge hadde kvitta seg med svenskane i 1905. Kong Haakon den sjuande var ikkje oppfunnen ein gong.

Vegen frå Hjelmeland til Tøtlandsvik var ikkje bygd på den tida. Det var heller ikkje veg frå Vormedalen opp til Djupadalsvatnet. Folk måtte nøya seg med ein sti langs Tøtlandselva. - Den var interessant, men besværlig for bør og bærende mann, skriv sonen til stadsfysikusen, Trygve Wyller.

At det ein dag skulle komma veg inn til Fundingslandsvatnet og gardane inne i enden av vatnet, var det ingen som hadde tenkt på ein gong,

For Wyller-familien ved Djupadalsvatnet fortonte gardane ved Fundingslandsvannets indre seg som ei fjern eventyr-bygd. Av og til la dei ut på vel førebudde turar til dette eventyrlandet.

Trygve Wyller var ingen pudding. Han lika seg godt i Fundingslandsheiane.

Men Trygve Wyller var ingen pudding! Det varte ikkje lenge før han tok seg vidare enn Fundingsland. I 1909 kunne han slå rundt seg med navn høgare oppe i heiane. Snart hadde han vore både på Stakstøl og i Kvanndalen. Saman med jamaldringar overnatta han i stølsbuer og uteløer. Den unge mannen var student og hadde flotte år i heiane i 1913 og 1914. Trygve Wyller tok juridisk embetseksamen den sommaren då fyrste verdenskrig braut ut.

Nå kom det år med store forandringar også i meir avsidesliggjande deler av landsdelen vår. Folk med penger gjorde sitt inntog i Fundingslandsheiane. Dei bygde store, flotte hytter på setervollen på Stakstøl.

- Sammen med husene kom større behov og flottere vaner. Mang en kasse med proviant og spirituosa gik i disse dager opover. Jeg saa lidt til det, skriv Trygve Wyller.

Men mista den unge Stavanger-advokaten interessa for Fundingslandsheiane nå? I neste blogg får du svaret.

Ka i all verda ville stadsfysikus Wyller på Vormeland?

 

På dette gardsbruket på Vormeland fekk dei besøk av stadsfysikus Wyller som ville byggja 
hytte ved Djupadalsvatnet. I dag er det ikkje fastbuande her. 

Ein bymann, austlending til og med, sto i tunet. Kan tru dei lurte på fjellgarden Vormeland i Hjelmeland då denne karen var kommen til gards. Det er godt og vel 100 år sidan han dukka ubeden opp. Me kan fantasera litt. Ingen av dei som opplevde dette, lever i dag og kan faktasjekka oss.

Her ser du Tøtlandsvik, Vormeland og
Djupadalsvatnet.

Vett du kor Vormeland er? Har du vore i Tøtlandsvik? Vormelandsbrekkå startar der, heilt nede ved sjøen. Det går ikkje rett opp, men det er ikkje langt i frå. Vormeland ligge høgt oppe på åskanten opp i der ein plass. Nummeret før høgdeskrekk når du kikkar ned mot Tøtlandsvik.

Ein stadsfysikus, ka er det for någe? Thomas Christian Fredrik Wyller (1858 - 1921) var lege eller dokter som dei seier i Ryfylke. I dag ville dei kalla ein slik mann for helsesjef. Han var ein betydelege mann i Stavanger. I dag er ei gata i byen oppkalla etter han.

Det var Per og Johanna Vormeland, begge fødd i 1853,
fekk besøk av stadsfysikus Wyller. Foto:
Ryfylkemuseet.

Tenk det du. Denne betydelege mannen, med flotte jobb, kåna og åtte ungar i byen, farta rundt i Ryfylke på leiting etter ein plass der han kunne byggja seg ei hytta der han kunne slappa av og nyta naturen.

Sonen, den kjende Stavanger-advokaten Trygve Wyller (1888 - 1960), fortel:

Far drog i adskillige år rundt omkring i de lavere heier for å finne tomt til ett hus som kunne egne seg til hans daværende store barneflokk. I 1903 kom vi første gang til Vormeland (far, jeg og endel andre). Vi bodde på Laugaland og far tok sig en avstikker til Djupadalsvatnet, hvor han bestemte sig til å legge sin hytte på Per Vormelands grunn.

Veien fra Hjelmeland til Vormedalen rakk den gang kun til Hetlandsvatnet.¹ Det var en hel vandring å gå «over fjeldet» som det da het, og som folket i Vormedalen endnu uttrykker sig, tiltross for at «fjeldet» nu, efter at vei er lagt, mer fortoner seg som runde bakker.

Stadsfysikus Wyller med familie. Foto:
Stavanger byarkiv.

Stadsfysikusen brukte ikkje

lang tid på å få seg ein avtale

med Per Vormeland.

I 1904 blei hytta ved Djupadalsvatnet teken i bruk. Den blei flittig brukt, både av Wyller sjølv, men endå meir av av ungane som såg på dette som ein fjellgard i øydemarka.

Det var ei heil reise frå byen til Djupadal. Når Wyller-familien kom med dampbåten til Tøtlandsvik, tok dei seg opp Vormelandsbrekkå og overnatta på Vormeland. Fyrst neste dag kom dei fram til hytta ved Djupadalsvatnet.

Koss går denne historia vidare? Eg kjem med ein ny blogg om Wyller-familien si hyttehistorie ein av dei fyrste dagane.

Då byfolka blei hyttefolk

 

Seima-hytta tilhøyrer stadig same familien. 

Byfolka kom som eit friskt pust frå den store verda i påskaferien og sommarferien inn i våre enkle Ryfylke-bygder kvart einaste år då eg var guttunge.

Me såg på dei med store auer og dei kikka vel litt meir nedlatande på oss. Men feriane var lange, varme og solfylte i gamle dagar då me voks opp. Dermed fann med utav det med kvarandre og kontakten blei god. Byguttane var med på fisking i elva, fotballkampar på kveldane og allslags ukjureskap av den uskuldige sorten som gutelarvar kunne finna på i den tida.

Byfolka hadde jenter også. Me enkle landsens småguttar hadde eit distansert forhold til dei. Men løye nok. Dette endra seg med åra. Som halvstyvingar blei jente-innslaget i byhyttene det einaste interessante med ferierande byfolk.

Her har eg liten personleg erfaring å byggja på, men eg kan opplysa at eg har søskenbarn som er ein krysning av hytte-jenta og bondegutt. Der er heilt sikkert haugevis av den slags døme rundt forbi.

I løpet av denne månaden har eg laga fem bloggar om veletablerte byfolk som rusta seg ut og drog på påskatur til Fundingsland i Hjelmeland for over 100 år sidan. I 1918 drog fem ektepar frå Stavanger til Fundingsland. Tre av desse ektepara blei så sjarmerte og interesserte i området at dei i åra etterpå bygde seg hytter på Laugaland.

Dette var hytta til Waline og Wilhelm Bøe. Den ligg ved Bedehuset.

Det var komplisert å komma seg frå Stavanger til Fungdingsland for over 100 år sidan. Frå rutebåtkaien i Tøtlandsvik til den veglause fjellgarden der dei skulle bu, trong dei transport. På skjærtorsdag sto Tore Laugaland og Mandius Mæland frå Vormedalen klar i Tøtlandsvik med hestar og sledar. Dei sørga for at bydamene og alle typar nødvendige pakkenellikar blei frakta trygt opp til Fundingslandsvatnet. Mennene måtte fint gå.

Wilhelm og Waline Bøe.

På andre påskedag venta dei same bøndene på byfolka då dei skulle returnera heim til byen. Då sørga Tore Laugaland og Mandius Mæland også for kost og losji for dei reisande den kommande natt. Fyrst på tredje påskedag tok byfolka seg ut til Hjelmelandsvågen for å ta dampbåten heim til Stavanger.

Påsketuristane kom godt ut av det med dei innfødde på Laugaland og Mæland. Seinare – eg trur det var i 1920-åra – bygde Ellen og Julius Seim, Waline og Wilhelm Bøe og Ida og John Bøe hytter på garden til Tore Laugaland.

Folka frå by og land fann tonen.  Etterkvart ville byfolka kjøpa grunnen der hyttene sto. Men det var ikkje enkelt. Tore Laugaland ville ikkje selja vekk noko av slektsgarden.

Dette førte til at alle desse tre hyttene blei flytta ein eller annan gong i løpet av 1930-åra. To av hyttene blei flytta heile. Dei blei rulla på stokkar til sine nye tomter. Mens den tredje blei riven og bygd opp igjen på den nye eigedommen. Eg har ikkje sett bilde av desse hytte-flytte-operasjonane. Det hadde vore interessant. Akkurat kva tid hyttene blei flytta, har eg heller ikkje funne ut.

Oddatun. Denne hytta blei flytta då John Bøe fekk kjøpa denne eigedommen.

Men det som er klart er at hytta til Ellen og Julius Seim blei flytta ut i fellesteigen til Laugaland rett ved elva på Laugaland. Denne eigedommen fekk navnet Skogbryn.

Ida og John Bøe.

Brørne Bøe kjøpte sine eigedommar av Kristian Hauge som overtok det eine gardsbruket på Laugaland i 1931. Hyttene står på kvar si side av vegen nede ved Bedehuset. 

Wilhelm Bøe kalla sin eigedom for Motun og John Bøe gav sin eigedom navnet Oddahaug.

 Denne siste eigedommen var på tre dekar. Då dei skulle byggja ny skule i Vormedalen, måtte dei kjøpa 1,5 dekar av hytte-eigaren.

Seima-hytta er stadig i same familien. Det er nå tredje og fjerde generasjon som ferierer der.

 Bøa-hyttene er nå på andre hender.  Sveinung Sørensen eig Oddahaug i dag.

Ka kosta påska-turen i 1918?

 

Oppgjørets time. Turdeltakarane samla hos familien Lunde. Waline og Wilhelm Bøe, Ellen og Julius Seim, Margit og Erik Lunde, Ida og Jon Bøe og Harriet og Arthur Bøe. Eg er ikkje i stand til å seia kven som er kven her. 

Ikkje kem som helst som kunne rusta seg ut og reisa frå Stavanger til villmarka i Hjelmelandsheiane på påskeferie i 1918. Skal me drista oss til å seia at dei fem ektepara kom frå småborgarskapet i byen? Dei var godt etablerte og hadde råd til å kosta på seg ein tur ut i villmarka frå skjærtorsdag til tredje påskedag.

Ellen og Julius Seim. 

Då turdeltakarane samla seg til regnskapets time heime hjå familien Erik Lunde laurdag etter påske, kom det fram at turen kom på 48 kroner og 95 øre pr. par. Eg rundar opp til 50 kroner pr. par og då blir dette 250 kroner som tilsvarar 6294 kroner i 2020.

I dette beløpet var ikkje utgiftene til film og albumar rekna med. Det kom på 24 kroner i 1918. Dette blir 604 kroner med dagens kroneverdi.

Sjølv om ein reknar det om til dagens kronverdi, virkar det som ein rimeleg tur. Men ein må hugsa på at det ikkje var så mykje pengar blant folk på den tida og dermed skulle det heller ikkje så mykje til før ein kunne unna seg det som fortonte seg som ein luksuriøs tur i samtida.

Lørdag den 6. april samledes deltagerne hos Erik Lunde for at gjøre op og drøfte resultaterne av turen. Det blev pr par kr. 48,95 for 5 dages tur (film o.s.v ikke medregnet, det skrives paa kontoen albums og beløper sig til ca kr. 24,00), det var – trods dyrtiden – billigere end i 1917, de sportslige resultater var likeledes, trods det mindre gode føre, bedre iaar og morskapen fuldt paa samme høide.

- Det overmaade gode resultat resulterte i at Lunde og frue spenderte en ekstra Vørterøl paa de tilstedeværende, man hadde da allerede nydt forskjellige gode saker, chokolate og to kaker saa store som et ondt aar. -  Klokken blev mange inden man tænkte paa at gaa hver til sit, flere av deltagerne var sovnet ind da fotografen traadte i virksomhet, navnlig fru Lunde gjorde sig de bedste anstrengelser for at holde øinene aapne.

- - Paasketuren 1918 blev definitivt avsluttet lørdag 27. april hos Wilh. Bøe hvor dette album blev utlevert.

Med dette skulle den store påsketuren i 1918, vera ferdig omtalt. Men det som gjenstår er minst like interessant. I løpet av 1920-åra bygde tre av desse ektepara hytter på Laugaland. Dermed blei dei "Våre byfolk", kan du seia.  Barnebarn og oldebarn etter Ellen og Julius Seim held det stadig gåande som hyttefolk i Vormedalen.

Knut Jonas Espedal sendte meg ein mail med kommentar til desse påskebloggane. Eg limer dette inn her: 

Like før du svinger ned til Stuarhaug, ligger der en rød hytte, Heiakrå. Den ble bygget av min morfar, Rasmus Haaland. Etter hva min mor har fortalt, lurte han først på å bygge hytte i Ulladalen, og konfererte med sin venn Johannes Gill, som han hadde gått sammen med på lærerskolen. Da sa Johannes Gill at Fundingsland var et mye penere sted, og dermed ble hytta bygget der.

Det var imidlertid nytt for meg at Johannes Gill hadde vært på svermetur i Fundingslandsheiene, og visste hva han snakket om. Eller gjorde han virkelig det? Når man er forelsket er alle steder nydelige! Jo, han hadde rett, Fundingsland er en flott plass.

Ut fra de papirene jeg eier, ble tomta skilt ut i 1922, så jeg har alltid trodd at hytta ble 100 år i 2022. Men nå i vinterferien leste jeg mors intro-dikt i den første hytteboka fra påsken 1935, og der skriver hun at «dette (altså å få en hyttebok) har vi ventet på i 14 år». Og dette betyr i så fall at hytta er 100 år om 14 dager!!

Da er det jo litt spennende om det var Wyller eller Haaland som var først ute med hytte i Fundingslandsheiene. Mor ble født i 1919 og er død nå, så henne kan jeg ikke spørre, og egentlig er det ikke særlig viktig hvem som var først.

Mor har fortalt meg en del om Inger og Tjerand. Selv husker jeg godt Lars Sandvik, og Tor-Kjell var for meg det nærmeste jeg noen gang kom en storebror. Da jeg var liten bodde storesøsteren Kari et år hjemme hos oss i Stavanger. Gikk på skole og var min barnevakt, og noen år seinere hadde søster Tordis samme rolle. Fikk også lyst til å nevne at Toni og Thoralf Gjesdal bodde på Heiakrå før de fikk bygget seg en hytte selv på Blåbærhaugen. 

Retur til byen med hesteskyss, hamstring og overnatting

 

Deltakarane på påsketuren til Fundingsland i 1918, minus fotografen.

Den strabasiøse påskereisa frå byen til Fundingsland på skjærtorsdag var for blåbær å rekna samanlikna med returen til byen då ferien var slutt andre påskedag.

Ein eller fleire av dei åtte turdeltakarane frå Stavanger må ha hatt ein god del kunnskap både om lokale forhold og hadde kjente både på Fundingsland og i Vormedalen. Det var ikkje berre provianteringa som krevde planlegging. Sjølve reisa med båtruter og hestetransport kravde sitt.

Wilhelm og Waline Bøe.

Andre påskedag tok dei avskil med folka på Stuarhaugen. Ved to-tida la dei ut over Fundingslandsvatnet. Ein time seinare var dei ved vegen ned til Vormedalen. Eg reknar med at der venta skysskarane Tore Laugaland og Mandius Mæland med hestar og sledar. Dei lasta opp alle pakkenellikar og utstyr. Dessutane fekk damene lov å sitja på nedover mot bygda.

Heimturen var delt opp i to etapper. Turfølgjet delte seg den kommande natta. Dei overnatta heime hjå skysskarane på Meland og Laugaland. I tillegg blei dei trakterte etter alle kunstens regler med ulike matretter som ein ikkje fekk tak i byen i denne rasjoneringstida.

Neste dag er skildra slik i minneboka:

3die paaskedags morgen gik turen efter en herlig tilbragt nat, hvor man riktigt hadde uthvilt sig, paa apostlenes heste (damerne kjørte) i det herligste solskinsveir til Hjelmeland, hvortil man ankom efter 2 1/2 times ilmarsch.

Efter det traditionelle besøk på meieriet gik man ombord i fjordkrydseren "Robert", som ankom til Stavanger ved 7-tiden om kvelden, hvor man takket hinanden for turen.

Dermed var den minnerike påsketuren over. Minneboka har sett oss i stand til å forstå koss det var å reise frå byen til påskefjellet for over 100 år sidan. Ikkje mange i byen kunne kosta på seg ein slik tur til Ryfylkeheiane. Det var fyrst i etterkrigstida påskeutfarten omfatta ein større del av befolkninga. Og då kom Sirdal inn som det viktigaste reisemålet då vegane blei utbygde og folk flest fekk privatbil.

Då turfølgjet reiste frå Fundingsland var foto-apparatet pakka ned. Synd at det ikkje finst bildet av hestar, skysskarar og mennene som måtte bruka "apostlenes heste" for å komma seg til Hjelmeland. Viss det finst lesarar med interessante bilder av skysskarar, hestar eller andre motiv som hadde egna seg her, er det berre å ta kontakt med bloggaren. 

I 1918 var dette "fjordkrydseren Robert". Seinare blei navnet "Aardalsfjord". Her er den 
fotografert på Helgøy.

Stavanger-fiffen på skitur for å se og bli sett!

 

Skituristane frå Stavanger på veg frå Fundingsland til Stakstøl i 1918.

Se og bli sett, heiter det. Dette var nok ein del av motivet for byfolka som drog på ein krevande påsketur og leva primitivt i dagavis i fjellbygda Fundingsland. I dag, i den tredje bloggen om dei fire Stavanger-para på tur, tek eg utgangspunkt i det som står fortalt om skituren på påskeafta 30. mars 1918.

Lørdag morgen tok hele selskapet til Stakstøl, hvor man spiste den medbragte mat og drak kaffe. Man traf nogle gode bekjendte fra påsketuren 1917, frk. Christiansen og frk. Valentinsen, samt som ny bekjendt frk. Vedø (senere på dagen tillige frk. Isachsen og hr. Gill) og man avtalte at møtes paaskedags formiddag for igjen at ta til Stakstøl (den nærmeste plads hvor det var godt skiføre).

OBS! Kva les me her? Hr. Gill! Var Jøsenfjordens store sønn, den seinare kjente inspektøren i Stavanger Turistforening og profilerte læraren i Stavanger, Johannes Gill, på påskaferie på Fundingsland. Dette var nesten som å gå over til fienden. Og han var ute på tur med ei frk. Isachsen.

Dette har eg granska og her er svaret som var litt søtt. Frk. Isachsen og hr. Gill var på før-bryllupsreise til Fundingsland i 1918. Dei gifta seg 12. april 1918 i Stavanger og levde lukkeleg til døden skilte dei ad i 1961. Både den seinare fru Gill og hr. Gill sette begge spor etter seg i byen og resten av Rogaland.

Bryllupsnotisen i Aftenbladet.

Andre prominentet Stavanger-folk har også sett spor etter seg i Fundingslandsheia. Den profilerte Stavanger-advokaten Trygve Wyller var tidleg ute i desse heietraktene. Han bygde fyrste hytta ved Djupadalsvatnet. Dette vatnet ligg der bilvegane til Vormeland og Fundingsland skiljer lag. Murane etter hytta er stadig å sjå ved vatnet.

Men Wyller slo seg ikkje til ro der. Han flytta hytta til Stakstøl i 1921. Der står den ennå. Nå er det Christian Wyller, tidlegare sorenskrivar i Ryfylke, som eig hytta og han har vore der omtrent kvar einaste påske i heile sitt liv. Han har også indoktrinert etterkommarane så kraftig at dei ikkje overlever utan å vera på Stakstøl kvar einaste vinter.

Wyller-familien gjekk ikkje til Stakstøl på sommaren. Då heldt dei seg på hytta på Jøsneset. Den blir stadig mykje brukt av Wyller-familien.

Ein annan kjent Stavanger-mann, kunstmalaren Thoralf Gjesdal hadde hytta på Fundingsland i alle år og Gjesdal-familien blei ein integrert del av befolkninga i fjellbygda.

Lærdal-familien, ikkje ukjente folk i Stavanger, har også hatt hytta i Fundingslandsheia i alle år. 

Stadig nye opplevingar på påskaturen. Kva skjer i neste kapittel?

Hesten på garden åt opp såpa til påskaturistane

 

Hesten Bruno blei kjæledeggen til byturistane etter at den åt opp såpa deira. Eg veit ikkje
kven av turdeltakarane som poserer med hesten. 

Hesten Bruno på Stuarhaugen kjende lukta av ferskt brød frå gardshuset der byturistane hadde installert seg. Då blei den nærgåande og snusa både her og der utan resultat. Men der oppdaga han såpa så lett tilgjengeleg i vindfanget. Før nokon fekk sukk for seg, var såpa i hestemagen.

Å du så synd byasane tykte det var for hesten. Dei gav han både brød og vatn for å kvikka han opp. Og kvikk blei gampen igjen. Resten av påskaferien blei den reine kjæledeggen for gjestene på garden på Fundingsland.

Såpe-saka er med i minne-albumen som blei laga etter at fire Stavanger-par drog på påskatur til Fundingsland i Hjelmeland i 1918. Deltarane på turen: Waline og Wilhelm Bøe, Ellen og Julius Seim, Margit og Erik Lunde, Ida og Jon Bøe og Harriet og Arthur Bøe. Fyrste del av reiseskildringa blei publisert på denne bloggen for tre-fire dagar sidan.

Det var ikkje kven som helst i Stavanger som hadde forbindelsar og pengar til å kunna rusta seg ut til ein skikkeleg, fleire dagars påskaferie i 1918. Fyrste verdenskrig rasa i Europa. Det var jobbetid, dyrtid og rasjonering på mange slags matvarer.

Ut frå det eg les i minneboka, var brørne John og Wilhelm Bøe krumtappane i opplegget.

Brørne Bøe dreiv 
Corona Canning

Eg siterer direkte frå minneboka: John Bøe var utrættelig i sin virken for at skaffe proviant, og der lykkedes ham – foruten kaffe, svedsker og aprikoser m. m. - at tilveiebringe 30 (tredive) landsbrød, og, man tør nesten ikke uttale det, altsammen uten kort. Det var derfor med beklagelse at man ved de forskjellige maaltider måtte konstaterte at han ikke spiste sig mæt, og vor deltagelse kulminerte da han senere fortalte, at han først var blit mæt 3 dage efter hjemkomsten.

Om broren Wilhelm og kona Waline står det følgande: Wilh og Waline Bøe lurte sig til at reise ind 8 dage forut og fik samtidig tilladelse til at sørge for proviantens rigtige framkomst . - Parret gjorde omegnen uskikket til handel med smør i de 3 kommende maaneder ved deres store indkjøp.

Kva slags jobbar brørne Bøe hadde i 1918, står det ingen ting om i reiseskildringa. Men dei markerte seg seinare som hermetikkfabrikantar i Stavanger. I 1922 starta dei Corona Canning som etterkvart fekk eit stort fabrikkbygg i Hillevåg. Dette aksjeselskapet blei fyrst avvikla i 1967.

For vertsfolket på Stuarhaugen i Fundingsland var det gull verdt å få påskegjester i hus. Som nevnt var dette ei tid med pengemangel og matmangel. Dei pengane dei fekk for å innlosjera byfolka var viktige i ei tid då korkje alderstrygd eller landbrukssubsidier var oppfunne.

Slik eg forstår det, var det to hus på Stuarhaugen: Gardshuset pluss eit ekstra hus. Dei leigde vekk både huset og det meste av gardshuset. Sjølv trykte vertsfolket seg saman så godt dei kunne desse dagane. Dei kunne ha overnatta i høyet i løa for det eg veit. Dei hadde god timeløn for det, kan du skjøna.

Tjerand Stuarhaug fekk fin omtale i 
Aftenbladet då han var 75 år i mai 1954.

Ekteparet Anna og Albert Stuarhaug, dottera Inger og sonen Kjerand budde på Stuarhaugen. Foreldra døydde i løpet 1920-åra. Anna og Kjerand selde garden sin til Lars Sandvik frå Suldal i 1932.Barnebarnet hans, Lars Strøm, bur på Stuarhaugen i dag.

Inger og Kjerand flytta til Kleppa rett utanfor Hjelmeland sentrum.

Tjerand var ein spesiell type. Hundrevis av hermer har levd etter han. Han tok avskjed med naboane i fjellbygda for å flytta til den frodige fjordbygda på Kleppa med orda: Dokke må komma og sjå om oss pinsti. Då er plommå monte!

Inger Stuarhaug døydde i 1943, 60 år gammal. Tjerand døydde i 1954. Han blei 75 år.

Frå møblert Stavanger-hjem til villmarka i Hjelmeland

 

Turdeltakarane samla til planlegging heime hjå Ida og John Bøe i Niels Juels gate i Stavanger.

Matvarene var rasjonert. Vegane var ikkje bygde. Skiferdighetene var mangelfulle. Berre dei modigaste byfolka kunne drista seg til å leggja ut på ein slik påsketur for over 100 år sidan.

Ellen Julie Lycke Bodal har tatt vare på
tur-albumen frå påske 1918.

Skildringa av den omstendelege fjellturen i påskehelga 1918 er henta frå ein album som ligg i familiehytta til Ellen Julie Lycke Bodal på Laugaland. Ho er barnebarnet til turdeltakarane  Ellen og Julius Seim.

  Ikkje nok med at dei fem Stavanger-para planla og rusta seg ut til påsketur til det veglause Fundingsland der dei styrte på med skiturar og all slags fornøyelsar. I tillegg blei det laga ein flott album med tekst og bilder frå turen.

Deltakarane på turen: Waline og Wilhelm Bøe, Ellen og Julius Seim, Margit og Erik Lunde, Ida og Jon Bøe og Harriet og Arthur Bøe.

For over 100 år sidan var det ikkje kven som helst som kunne ha laga ein slik album med så gode bilde og trykt skrift. Enten måtte du ha vore usedvanlig velståande eller så kunne det vera ein i dette selskapet som hadde kontakter og kunne sørga for dette. Eg trur at eg har funne ut kven som har laga albumen.

Fundingslandsvandet.

Arthur Bøe er mannen vil eg påstå etter å ha søkt i Aftenblad-arkivet. I 1949 var ein ansatt i avisa på studietur til Berlingske Tidende i København. Der blei han presentert for Stavanger-mannen Arthur Bøe som hadde vore tilsett i Dreyer Trykkeri i Stavanger. Han hadde slutta der 25 år tidlegare og reist til København. På arbeidsplassen sin på Dreyer kunne han heilt sikkert hatt muligheter for å kunna laga ein så fin album og gitt den til turdeltakarane etterpå.

Påskeferien før i tida starta tidlegast onsdag før skjærtorsdag. Deltakarane våre  reiste med den fullstappa dampbåten "Hjelmeland" frå Stavanger klokka 7 om morgonen og dei var framme i Tøtlandsvik klokka ett. Der blei dei møtt av Mandius Mæland og Tore Laugaland med hest og vogn som skulle hjelpa dei med å transportera damene og bagasjen til Fundingsland. Mennene måtte gå. Klokka sju på kvelden var dei framme.

Turdeltakarane var mellom 30 og 40 år og fleire av para var småbarnsforeldre. Ungane fekk ikkje vera med på den strabasiøse påsketuren. Dei blei nok plassert hjå andre i familien heime i Stavanger.

Eg har laga ei rein avskrift at skildringa av planleggingsmøtet. Om språket her er gjeldande rettskriving i 1918 er eg ikkje sikker på. Det er mulig at det er lagt inn ein litt gammaldags schwung for å få fram smilet hjå turdeltakarane når dei skulle lesa om påske-strabasane sine.

Eg kjem med meir frå påsketuren 1918 så snart eg får tid!

Paasketuren 1918

Deltagere: Waline og Wilhelm Bøe, Ellen og Julius Seim, Margit og Erik Lunde, Ida og John Bøe og Harriet og Arthur Bøe.

Ellen og Julius Seim mødte som sedvanlig med smilende aasyn ved avreisen – Fruen aabenbarede ( som sedvanlig) sit hjertensgode sindelag og var ( som sedvanlig) altid i godt humør; var i aar særlig flink på ski og passede sine huslige pligter til vistnok alles tilfredshet. Seim befandt sig sikkert udmerket og skaanede sig ikke, han hadde fordreiet den gode leveregel "tidlig til køis og tidlig op" til "først til køis og sidst op", men det kunde der heldigvis rådes bod for. Hadde god greie paa de forskjellige med mer eller mindre velklingende navne beliggende tinder ( som vi ikke her skal nævne) og kunde aldrig komme høit nok tilveirs og lufte sine officersmustacher. Var utrættelig i sin virken for at skaffe damerne og bagagen hjem på en pen måte.

Harriet og Arthur Bøe hadde deres force i at underholde selskapet. Fruen utviste iaar en færdighet paa ski som virkede forbausende, og der konstatertes ingen huller i isen eller knekkede skistokke, behøvede iaar ikke bakken alene og gjorde seg bemerket ved opfindelsen av en ny maate at sagtne farten paa ( onde tunger paastaar at farten forøkedes).

Fruen holdt sig iøvrig, ikke meget indendørs og satte vistnok stor pris paa frisk luft, - Manden hendes, som forøvrig ikke gir fruen meget efter i godt humør, blev dekorert med en merskumspipe. Han hadde likesom sidste aar tendenser som gaar i retning av det huslige og gjorde sig bemerket ved sine gymnastiske øvelser paa ski (jfr. "sommerveien")

John og Ida Bøe udmerkede sig likesom sidste aar paa forskjellig maate. --- John Bøe var utrættelig i sin virken for at skaffe proviant, og der lykkedes ham – foruten kaffe, svedsker og aprikoser m. m. - at tilveiebringe 30 (tredive) landsbrød, og, man tør nesten ikke uttale det, altsammen uten kort. Det var derfor med beklagelse at man ved de forskjellige maaltider måtte konstaterte at han ikke spiste sig mæt, og vor deltagelse kulminerte han senere fortalte, at han først var blit mæt 3 dage efter hjemkomsten. - Fruen spiste vist heller ikke meget, det bemerkedes flere gange ved opvasken ( kun den ene tallerken var brukt). Fruen hadde bevart sin kendte holdning og stod iaar udmærket på ski(stok).

Margit og Erik Lunde sluttede sig til selskapet i saagodtsom 11te time, naar der skal tas hensyn til den tid der medgik som fruen ødslede bort

(ifølge paalidelig kilde) foran speilet for at vænne seg til den nye sportsdres (der taltes om kropsvridninger m. m. flere timer om dagen). De var begge overordentlig elskelige og utviste forbløffende færdighet paa ski, aabenbarede mange gode egenskaper som dog ikke alle kan nedskrives, men den fornemste var den lyst og villighet hvormed de utførte sine pligter (vist nok til den største glæde for de resp. Lidelsesfæller), vi haaper det holder sig gjennem aarene. - Fruen hadde den stygge vane at være vaat om føtterne ....... hvorfra det end stammede. Lunde derimot var altid tørskoet.

Wilh og Waline Bøe lurte sig til at reise ind 8 dage forut og fik samtidig tilladelse til at sørge for proviantens rigtige framkomst . - Parret gjorde omegnen uskikket til handel med smør i de 3 kommende maaneder ved deres store indkjøp. Det var de øvrige deltagere en trøst at avreisen skede med saa stort forsprang, man hadde erfaringer fra proviantpakningen (1 1/2 time forsent for ca. 10 min. gang), man skulde jo helst være samlede naar man kom frem – og de var virkelig kommet. Paa ski utviste parret samme færdighet som sidste aar, for fruens vedkommende helst mere. Var ikke bange for at gaa paa glatis, hvilket ikke kan sies om alle.