Ikkje kødd med testiklane!

 

Det tidlegare tabu-ordet er visst blitt heilt "stove-reint".

- Klart du kan skrive kødde i Aftenbladet! Tvilte du på det?

Eg gløymer aldri den dagen i 1991 då dåverande medlem av redaktør-kollegiet i Aftenbladet, Odd Hatløy, stakk hovudet inn kontordøra til journalist-kontoret og gav grønt lys for kødde-ordet i Aftenbladet.

Min kollega, Tor Dagfinn Dommersnes, som på den tida var bestyrar av By-siå, hadde lagt fram kødde-spørsmålet for sjefane i avisa etter at eg hadde sagt at han var spinngalen viss han sette dette ordet på trykk. Men trur du han høyrte på meg. Han gjekk til høgaste hold med dette spørsmået. Og fekk ja!

Eg fekk hakeslepp. Etter ein oppvekst i enkle kår i Ryfylke der ein tidleg lærte seg skilnaden på ord som var brukande både til kvardags og på søndagane, visste eg at kødd var eit tabu-ord. Dette var eit folkeleg ord for testikkel. På same vis som med ei rekkje andre ord med folkeleg navn på organ i underlivet, var det ubrukeleg i skriftspråket, trudde eg.

Presten forsto vel ikkje kva ordet betydde, var konklusjonen i Vikebladet i 2018

I 1991 hadde eg vore 15 år i Aftenbladet. På den tida var dette ei avis som ikkje var direkte dristig i språkbruken. Ein klassikar i så måte var historia om då ein journalist i Aftenbladet hadde vore på kvalfangst og laga ein medrivande artikkel om ein fortvila kvalskytter som hadde bomma på den store kvalen. - Å faen, ropte skyttaren. Dette meinte journalisten at han burde få skriva i artikkelen og sjefredaktøren hadde velsigna dette. Men korrektur-avdelinga i avisa var ikkje varsla.

Å gid, ropte hvalfangeren, sto det på trykk i avisa.

Eg vil ikkje ha det på meg at eg har vore prippen i mi tid, men etter å ha jobba i ei avis der ein skulle ha eit anstendig språk i mange år, trudde eg at eg visste litt om kor grensene gjekk. Det var til dømes uhøyrt i Aftenbladet å bruka ordet fortelja i eit vanleg nyhetsintervju. For sjefredaktør Per Thomsen hadde gitt beskjed på eit redaksjonsmøte om at ordet fortelja berre skulle brukast i eventyr-samanhang. Når ein intervjua folk skulle ein bruka ord som seier, opplyser, påpeikar, kommenterer o.s.v. Slik var det!

- Tenk at i Aftenbladet nå til dags har dei redaktørar som ikkje anar kva ein kødd er, fastslo eg til min unge kollega Dommersnes som ville flira seg i hel av meg som ikkje hadde meir greia på kor grensene gjekk i Aftenbladet i 1991.

Grunnen til at eg skriv dette nå? For ei snau veke sidan les eg bokomtalen som tidlegare sjefredaktør i Aftenbladet, Tom Hetland, hadde på trykk der det sto følgjande: Og Mimir Kristjanson har ikkje kødda det til for seg.

Slik har det gått. Til nå i år har eg funne ut at det tidlegare tabu-ordet har blitt brukt 13 gonger i Aftenbladet. Før 1990 var det berre brukt ein gong. Det var på Ten-Penn, Aftenbladet i ungdomsside, i 1983. Frå 1990 til 2000 blei det brukt 48 gonger.

Etter å ha googla litt har eg funne at språkfolk meiner at årsaka til at dette ordet har blitt meir "stovereint" er at det blir oppfatta som den norske varianten av det engelske "kidding" som betyr tulla og tøysa. Og engelsken styrer norsken, må vita.

Til mi trøyst er det stadig folk som reagerer på kødde-ordet. Så seint som i 2018 blei det reaksjonar på Sunnmmøre etter at ein prest på preikestolen hadde sagt: Ikkje kødd med konfirmantane våre. Konklusjonen blei at presten nok ikkje hadde peiling på den gamle folkelege tydinga av ordet.

Eit anna muntert minne frå gamle Aftenbladet: I denne avisa som var stifta av presten Lars Oftedal var det strengt forbudt med kondom-annonser. Avisa uten underliv, sa frisinna kritikarar. Dette forbodet sto stadig ved lag då eg begynte i avisa i 1976.

I 1977 slutta fotograf Leif Berge i Aftenbladet etter mange år i avisa. Han hadde fått ny jobb i Statoil. Han blei takka av med eit møte i biblioteket med godt frammøte. Då han fekk ordet, takka han sjølvsagt for seg, men han fann også tida inne for å gi eit godt råd til redaktørane. Det er på høg tid å fjerna forbudet mot kondom-annonser i Aftenbadet, sa han. Og fekk straks sterk støtte av Alfred Hauge, forfattaren og journalisten, som også var medlem av redaksjonen på den tida.

Sjefredaktør Jon Arnøy var skikkeleg irritert og han fastslo at dette forbudet blei ståande. Kva tid dette blei oppheva, veit eg ikkje.