"Skudenes"? Ka e gale med"Kvitsøy"?

Ein elska fjordabåt - "Kvitsøy" - blei takka av i Skudeneshavn 1. april 1957.
Foto: Stavanger sjøfartsmuseum.

Indignasjonen steig til uante høgder på Kvitsøy for 60 år sidan då det kom for dagen at Stavangerske hadde avgjort at den nye rutebåten mellom Stavanger, Kvitsøy og Skudeneshavn skulle døypast "Skudenes".  - Kva er gale med "Kvitsøy"? Kvitsøy-patriotane fekk eit slags plaster på såret då Stavangerske same året døypte ein ny kystlastebåt for "Kvitsøy".

Gamle "Kvitsøy" var høgt elska og hadde eit formidabelt ry som god sjøbåt. Den gode, gamle dampbåten seilte gjennom to verdenskrigar. Den hadde også kollidert og gått til botnar i Haugesund ein gong. Men den var snart i fart igjen.

Søndag 1. april 1957 var ein festdag i Skudeneshavn. Den nye rutebåten "Skudenes" var på presentasjonstur. Avløysaren til dampbåten "Kvitsøy" var endeleg på plass. Den nye båten hadde kosta Stavangerske 1,5 millionar kroner og DSD-direktør Erling Aanensen håpa at den den nye båten ville bli ein verdig avløysar for gamle "Kvitsøy".

Aftenbladet bruka mykje plass på hendinga i Skudeneshavn. Men det sto nesten like mykje om gamle "Kvitsøy" som om den nye "Skudenes" som var spesialbygd for den vêrharde ruta over Skudefjorden. Den nye båten blei nok heller aldri elska og omsnakka på same måten som den gamle dampen.

"Kvitsøy" på vei ut frå Skudeneshavn for siste gong. Foto: Stavanger sjøfartsmuseum. 

"Kvitsøy" blei bygd på Kockums mekaniske Verkstad i Malmø i 1878 for Stavangerske. Den seilte 79 år med tre raude ringar i den høge, slanke skorsteinen.. Berre gamle "Haukelid" hadde ei lengre karriere med sine 81 år.

"Rogaland" blei dampbåten døypt i 1878. Dette navnet hadde den i 51 år. Då Stavangerske skulle overta sin nye kystpassasjerbåt frå Stavanger Støberi & Dok i 1929, ville selskapet kalla nybygget for "Rogaland". 51-åringen skifta navn til "Kvitsøy".

I dei gamle protokollane blir "Rogaland" omtala som slepebåt. Den blei også mykje bruka som slepebåt då dei gamle seilskutene skulle til sjøs. I motvind måtte dei slepast ut Byfjorden heilt til dei var klar av Tungenes og kunne setja seil. Det hende ofte at rutebåten blei teken ut av ruta for å ta seg seilskuter som trong slepehjelp.

Under og etter den fyrste verdenskrig hadde "Rogaland" mange jobbar med havaristar. Av frykt for tyske ubåtar gjekk skipa ofte svært nær jærkysten. Då hende det at dei stranda. Ikkje minst var Børaunen ein frykta stad. "Rogaland" tok seg også av nybygga som blei sjøsette frå Stavanger Støberi & Dok.

Men det meste av tida gjekk "Rogaland" som rutebåt mellom Stavanger og Ryfylke. I den tida starta Stavangerske-båtane frå byen tidleg om morgonen og gjekk ein lang og innfløkt rute heile dag og enda opp i byen igjen langt på kveld. Det var uråd for fjordafolk å reisa fra og tilbake til byen på dagen.

Fest for gammal og ny båt i Skudeneshavn 1. april 1957. Foto: Stavanger sjøfartsmuseum.

Tyskerne rekvirerte "Kvitsøy" i 1940 og brukte den heile krigen. Det skal ha vore "Kvitsøy" som frakta tyske soldatar til Oltedal i aprildagane. Etter krigen blei båten sett i stand og gjekk inn i si gamle rute til Kvitsøy og Skudeneshavn fram til 1957 då den nye "Skudenes" overtok.

 "Kvitsøy" hadde skifta navn til "Haukelid" då Stavangerske i september same året selde båten til Brødrene Anda som skulle hogga båten opp.

Johannes Vatsvåg var ein av dei som sto lengst om bord i "Kvitsøy". Han var kaptein frå 1936 til 1953. Anders Elfarvik var den siste faste kapteinen om bord.

Sjølv om "Kvitsøy" hadde ord på seg for å vera ein god sjøbåt, hadde ikkje folka om bord i båten så veldig stor tillit til den over 70 år gamle rutebåten. I Skudenes blei det sagt at det var tjøra og malinga som heldt naglane på plass på "Kvitsøy".

I 2006 intervjua eg Josef Røgenes som var styrmann om bord frå 1949.

- I dårleg vêr på Skudefjorden heldt vi oss glashuset for å vera klar viss sjøen braut over båten og slo inn dørene. Då ville båten vera ferdig. Men heldigvis gjekk det godt, fastslo Josef Røgenes.

På slike turar var det berre mannskapet som var med. Det hende at passasjerane til Skudenes blei sett i land på Kvitsøy.

Motgåande straum gjorde sjøen ekstra grov ved Kalvanesråsa og på Kyrjereksteren utanfor Karmsundet.

Kapteinen sto klar ved maskintelegrafen og slo stopp i maskinen når dei grovaste sjøane kom rullande. Det var viktig å ha dagslys i dårleg vêr. Difor var avgangen frå Stavanger sett til klokka to i vinterruta for å ha dagslys over Skudefjorden.

Svenske museumsfolk kom til Brødrene Anda då "Kvitsøy" blei opphogd. Dei demonterte dampmaskinen og tok den med tilbake til Malmø. Den blei sett opp igjen på det museum i byen og kan kanskje stadig vera å sjå der

Eg har brukt Magnus Torgersens bok "Fjordabådane" for å fortelja historia om "Kvitsøy". Resten av opplysningane har eg frå min eigen artikkel i Aftenbladet 22. april 2006. På nettet kan du finna meir fakta-opplysningar om båten.