Hugsar du då "Aktiv" dampa av garde til Hjelmeland og Erfjord?

Dampbåten "Aktiv" frå Bergen gjekk i Jøsenfjord-rutene frå 1940 til 1944.
Foto: Bergen Sporveis historie.

Koss kan eg hugsa dampbåten "Aktiv" ? Eg var ikkje fødd den gongen bergenseren dampa mellom Hjelmeland og byen under krigen. Det var ikkje svart røyk frå svart steinkull frå skorsteinen på den båten. Det var vel helst ein lett, blå røyk frå bjørkeved som la seg over kjølstripa innover fjorden mot Hjelmeland og Erfjord i krigstida.

Den nesten 70 år gamle "Aktiv" kom seilande til Stavanger og Ryfylke då oljemangelen tvinga Jøsenfjord-båtane til å leggja opp i 1940. Nå trong ein farty som brukte alternativt drivstoff. Jøsenfjord Rutelag fekk leiga "Aktiv" av Dampskibsselskapet Sør-Askøy i Bergen. Denne båten var bygd i Hamburg i 1876 og levert til eit rederi i Kristiansand som dreiv passasjertrafikk mellom sørlandshovedstaden og Arendal. Den nye dampbåten hadde ein rutefart på vel ni knop.

"Aktiv" i Strusshamn på Askøy i 1935. Bildet er henta frå  jubileumsboka
til rutelaget Askøy - Bergen.

I 1920-åra var det ikkje lønnsamt lenger å driva passasjerbåt mellom Kristiansand og Arendal. Då blei "Aktiv" kjøpt av rederiet i Bergen som dreiv rutetrafikk mellom Askøy og Bergen.

På nettstaden www.sjohistorie.no står det å lesa at "Aktiv" var utleigd til Jøsenfjord Rutelag frå 1940 til 1944. På nettet blir denne båten kalla "Activ" med c. Men på bilda som eg har funne står det "Aktiv" både på skutesida og på livbøyane.

- Du må skriva om "Aktiv" og "Majoren". Dei gjekk her i Jøsenfjord-rutene under krigen, sa ein del eldre folk til meg då eg heldt på å samla stoff om dei gamle fjordabåtane våre i 2004. Eg prøvde litt, men det var ikkje så lett. Men det var eit hav av båtar å skriva om. Derfor kom dei heller ikkje med i boka "Fjordabåtene" som kom ut i 2005.

Søskenbarna Arne og Leif Vaage på båtdekket på "Aktiv"

Men nå for kort tid sidan dukka "Aktiv" og "Majoren" opp. Anders Vaage frå Erfjord festa begge båtane til filmen då han farta rundt med fotoapparatet i sine unge dagar. Då eg kom over hans etterlatne foto for ei si tid, fann eg ut at tida var inne for å skriva litt om bjørkedamparane.

Eit bilde frå båtdekket på "Aktiv" viser søskenbarna Olav Vaage og Arne Vaage. Olav, bror av Anders, blei sjømann og etterkvart kaptein i Smedvig-rederiet. Bygutten Arne jobba på Rosenberg i mange år.

Kaptein Trygve Hansen teikna av
 Henry Imsland.

- Eg hugsar godt både "Aktiv" og "Majoren". Eg reiste med begge. "Aktiv" var absolutt den beste av dei to båtane, fortel 90-årige Sverre Norheim. Han arbeidde på fjordabåter og ferjer i Ryfylke i heile sitt yrkesaktive liv.

Dei innleigde båtane blei bemanna med Jøsenfjord-folk. Trygve Hansen gjorde tjeneste både som kaptein og styrmann på "Aktiv". Torger Kalheim var også med her saman med matros Olav Kyle frå Jørstadvåg på Ombo, hugsar Sverre Norheim. Fritjof Folkvord frå Hjelmeland var maskinist og fyrbøtar på båten.


Erfjordbuane reiste ikkje så mange turar til byen under krigen. Berre når det var tvingande nødvendig, tok ein av garde.

Dampbåten "Aktiv" gjekk seint med bjørkeved som drivstoff. Og ruta var lang og omstendeleg. Frå Erfjord  gjekk båten om Foreneset i den nordra rutå til Jørstadvåg, Eidssund, Nesheim, Aubøsund og Hidle før den kom til byen.

 Det hende også at det var komme meldingar om drivande miner i leia. Då gjekk det ekstra seint.  Ein  av mannskapet måtte  halda utkikk på baugen. Ein gong blei det full stopp i Garsundet fordi det skulle vera ei mine i nærleiken. Det var spennande og uhyggeleg på ein gong.

- Tyskarane tok "Ombofjord". Den blei brukt til flytande tannlegekontor for dei tyske styrkane. Dei andre Jøsenfjord-båtande låg i opplag ved selskapet sin eigedom på Buøy. Av og til fekk selskapet olje nok til å setja inn "Fisterfjord" i rute nokre dagar, men det var sjeldan, seier Sverre Norheim

Sverre Norheim var kaptein og styrmann på "Hjelmelandsfjord"
i mange år. Her fotografert i 1976.

"Majoren" gjekk ein kveld på land på neset mellom Vik i Erfjord og Tyssefjorden. Det var mørkt og svart og lite lys å styra etter. Skadene var ikkje større enn at båten flaut etterpå.

- Det var så lågt under taket i byssa på "Majoren" at kokken måtte sitja på ein stol når han laga mat, seier Sverre Norheim.

Då freden kom i 1945, kom dei vanlege båtane i drift igjen. Ingen sakna reservemateriellet noko særleg.

Viss du vil lesa meir om "Aktiv" eller "Activ" om du vil, kan eg anbefala heftet "Bergenske fjordabåter" som blei utgitt av Bergens Tidende i 1974. Eg fann opplysningane om båten der.

Steinar Warland har notert seg følgjander navn på folk som skal vore mannskap på "Aktiv": Fører 

Torger Kalheim. Styrmann Trygve Hansen. Maskinist Vatne? Usikker. Stuert Oscar Andreassen. Fyrbøter Øystein 

Øye. Matros Osvald Holmen. Matros Edvard Ågesen. Åge Ågesen er usikker.

Er det andre som har innspel til "Aktiv"-historien i Ryfylke?