Sinte, sure, ut av sommartid-søndag

 

Kånå si veggklokka. Kjekke å sjå på, men vanskeleg å finna ut kva klokka er.

Kånå seier eg er sure. Eg er berre alvorlege svarar eg. Slik har det vore i over 50 år. Men på dei søndagane når klokka skal stillast frå eller til sommartid, har kånå rett. Eg er både sure, forbanna og føler meg hjepaslause og håplaust gammale.

I min ungdom var det ingen som hadde høyrt om digitale ting og andre galne gjenstandar som du måtte vera barnebarn for å forstå deg på. Når du skulle stilla klokka haust og vår, var det berre å ta tak i storevisaren og føra den fram eller tilbake. Det var berre det med å hugsa at klokka skulle stillast fram mot sommaren om våren og tilbake til sommaren om hausten. Så enkelt var det.

Eg er ikkje gått heilt ut på dato. Korttidsminnet er slikt passeligt på plass. På laurdagane, før me skal skifta tid, set eg klokka som eg har på nattbordet ut i vinduskarmen. Då stiller den seg sjøl. Den er sånn digitale, du veit, mobilen også. Den og går automatisk over.

Kånå går til sengs på laurdagskvelden og seier ho er trøtt og vil sova så lenge som råd. Eg ligg meir eller mindre halvvaken og lurer på koss mykje klokkå er blitt. Slik var det denne natta også. Eg lista meg inn i stovå og fann ut koss langt me var komne på natta.

Typisk! Billige bensin. Eg hadde full tank.

Då eg om sider snakka til kånå, var klokka anten halv elleve eller halv ti. Eg var ikkje heilt sikker.

Apropos hu eg er gift med. For to-tre år sidan kjøpte ho ei veggklokka. Den er nesten umulig å sjå på viss du skal finna ut ka klokkå er. Men hu blir i så godt humør av sjå på denne klokkå. I dag måtte eg klyva opp på ein stol for å stilla denne greiå. Ein mann på 75 år utan verdens beste balanse. Eg kunne slått meg i hel, viss eg hadde ramla ned.

Etter at eg hadde gjort det, irriterte eg  meg over alt. Ikkje minst galen blei eg då kånå reiste seg etter frokosten, som eg hadde laga, og sa: -Ska du ikkje stilla mi klokka?

Så blei eg sur for all slags andre ting også:

Så høyrte me på Erika Fatland i nitimen i radioen. Suksessforfattaren som har skrive om sine fantastiske reiser i all slags løgne land. Ho presterte å seia at ho var i frå den litle plassen Ølen. Går det an?  Etter mine Ryfylke-mål er Ølen ganske stor. Forresten låg Fatland-slakteriet i nabobygda Sandeid, like til Vindafjord-politikarane slapp til bondekooperasjonen og Gilde på same plassen. Då blei gamle Fatland forbanna og flytta til Ølen. Der, i litla Sandeid, hadde Erika vokse opp viss det ikkje var for at gamlingane flytta heila greiå til Ølen.

Eg var så sein med å skrua av radioen då klokka var 11 at eg oppdaga at NRK har kutta ut gudstjenesten på NRK1. Då må du over på gammelmannskanalen P1 +. Var det ikkje for å spreia gudsordet og vermeldingar at NRK blei oppretta?

Så gjekk eg ein liten tur i det ganske fina vêret. Då blei eg sur igjen. Det kosta 18,79 for bensinen på denne søndagsføremiddagen. Typisk. Eg hadde full tank på bilen min.

Dagen begynte å gå. Var det meir gale? Jo. I stova har eg ei lita klokka. Den er også digitale, men stiller seg ikkje sjølv, som andre digitalistar.

Siste utfordring. Greidde å stilla denne klokka utan hjelp av eit
einaste barnebarn. 

Ein utfordring. Fekk det ikkje til. Det var rett før eg sa stygge ord.

Men så gjekk eg på nettet og fann ein bruksanvisning. Trur du ikkje at eg greidde å få denne velsigna klokka til å visa rett tid.

Takk og pris. God søndag.

Forresten: Min tidlegare nabo, Sigvart Østrem, ringte. Han forsto ikkje at eg kava meg opp med å stilla klokker. Hjå han sviv klokkene som dei vil sjøl. Dei går på sommar eller vintertid heile året. Enkelte tek livet lett. 

Skipsklokka på ferja "Sand" held stand etter 51 år!

                                 

 

Skipsklokka frå "Sand" er stadig på same plass sjøl om ferja 
har skifta navn. Foto frå Magne Gunnar Andersen.

Skipsklokka var sjølsagt på plass då den nybygde ferja «Sand» blei levert frå Skaalurens Skipsbyggeri i Rosendal i august 1973. Denne klokka heng på same plassen på styrehusveggen den dag i dag.

Sjølv om ferja blei for liten for Ropeid-sambandet og seldt til Austlandet i 1993 og mista navnet sitt, står det «Sand 1973» på klokka ennå. Siste året som Stavangerske-ferje var  navnet «Ropeid».

Stor stas då ferja "Sand" blei sett inn i Rppeid-sambandet i 1973. Du kan skimta 
skipsklokka ved døra inn til styrehuset. Foto: Aftenbladet.

Dei nye eigarane, Ferjeselskapet Drøbak – Hurum -Svelvik, gav den tidlegare Ropeid-ferja navnet «Hurum-ferja». Ferja skal stadig vera i bruk som reserve-ferja i ulike ferjesamband i fjordane austpå, blant anna over Svelvikstrømmen mellom Svelvik og Verket. Rederiet Bastø Fosen er nå eigar av ferja.

"Hurum-ferja" skal stadig vera i bruk som reserveferje. Foto: Svelvikposten.

«Sand» var ei av dei fyrste pendelferjene i Ryfylke. Den var rask og funksjonell i ruta og hadde ein fart på 11 knop. Ferja var bygd etter Vegdirektoratet sine standard-teikningar og blei ikkje oppfatta som vakker som ny. Ferja hadde ein Wichmann hovedmotor på 625 HK.

I 1973 representerte «Sand» eit stort framskritt i Ropeid-sambandet. Forgjengaren «Ropeid» som var ny i 1965, tok berre 12 bilar og blei raskt for liten etter at Ryfylkevegen var åpna. Trafikken auka i åra som kom med Ulla Førre-utbygginga og då Suldalsvegen blei åpna for trafikk, blei «Sand» etterkvart i minste laget.

Mange hugsar Carstein Mortensen som blid
billettør på "Sand".

Ferja var i god stand då den blei seldt. Maskineri og teknisk utstyr fungerte godt. I tillegg hadde mannskapet malt, pussa og vaska slik at ferja var like fin som ny etter 20 år i Ropeid-sambandet. Dette gjaldt nok skipsklokka om bord, også.

I boka mi, «Fjordabåtene», som kom i 2005, kan du lesa ein fyldig omtale av «Sand». Eg er sjølsagt interessert i alle innspel frå lesarar av denne bloggen.

«Solbakk»-klokka blei ikkje med til Sameland!

 

"Solbakk"-klokka er stua vekk på eit Norled-kontor i dag.

Før den tidlegare Tau-ferja «Solbakk» blei sendt nordover til  Bjørklids Ferjerederi på Lyngseidet i 2000, blei skipsklokka fjerna. Seinare blei den hengjande til pynt i ein korridor på rederikontoret i Stavanger. Då ferja var ny i 1978, var rederinavnet Stavangerske, seinare Rogaland Trafikkselskap og nå Norled.

Viss ferja gjekk nordover utan skipsklokke, har dette strengt tatt vore eit brot på sjøvegsreglane. Det er påbode også på dagens nye ferjer. Sjølv om dei sjeldan eller aldri er i bruk,

Dei gamle skipsklokkene blir ikkje brukt som "dekorasjon" på korridorveggene lenger. Dei er stua vekk på eit tomt kontor for tida.

"Solbakk" i full fart i Ryfylke. Som ny i 1978 var det tre raude ringar i skorsteinane.
 Foto: Johannes Østvold.

-Denne klokka hang ved døra inn til styrehuset på «Solbakk». Det var berre dør på eine sida av styrehuset  på denne ferja, seier Malvin Langvik som var styrmann og vikar-kaptein på denne ferja frå den var ny i 1978.

I kraftig sidevind begynte klokka, som ikkje var i dagleg bruk, å slå på eiga hand. - Då blei det sett opp ein tau for å halda klokka i ro, seier Langvik.

Sjølv om «Solbakk» var ei moderne pendelferje, fekk den ikkje noko langt liv i Tau-sambandet der trafikken auka kraftig frå år til år. I 1982 blei den flytta over til Rennesøy-sambandet. Seinare gjekk den i Midtsambandet mellom Stavanger og Nedstrand.

"Stallovarre" tilbake i Stavanger som reserve-ferje.

Bjørklids ferjerederi gav ferja navnet «Stallovarre». Dette er det samiske navnet på ein fjelltopp i Lyngen.

Ferja med det "løgna" navnet kom tilbake til Ryfylke-fjordane i 2010. Då hadde Bjørklids ferjerederi mista anbudet sitt. «Stallovarre» var arbeidsledig og blei leigd ut til Norled i Stavanger som reserve-ferje. Mange av oss ferje-interesserte kjende sjølvsagt ferja igjen.

Eg har laga fleire bloggar om den tidlegare Tau-ferja som er den einaste ferja som har hatt navnet «Solbakk» og så seinare blei kalla opp etter ein fjelltopp i Sameland. Ferja eksisterer ennå. Nå med navnet «Jotunheim».

Melkespannet til minne om Rennesøy-ruta

 

Melkespannet frå Vestre Åmøy er rosemalt av Robyn Garrat.

Midt i samlingen av skipsklokker frå tidlegare Ryfylke-ferjer på Norled-kontoret i Stavanger ligg det eit melkespann frå Vestre Åmøy. Kva skal dette bety? Rosemalt, til og med.

«Folket på Vestre Åmøy takker RT og DSD for god innsats . Fra 1909 til 1992», står det på spannet.

Ove Vareberg var formann i velforeninga på Åmøy og primus motor i 
ferjemarkeringa.

Rennfast er stikkordet. Byfjordtunnelen og Mastrafjordtunnelen var ferdige og ei ny bru mellom Åmøy og Sokn hadde gjort fjordabåtar og ferjer arbeidslause frå mandag 30. november. Heile Rennesøy kommune, med unntak av Brimse, var nå blitt "landfast" med Nord-Jæren.

Då ferja kom til Vestre Åmøy for siste gong i historia denne november-dagen i 1992, hadde Ove Vareberg sørga for at det blei stor ståhei ved ferjeleiet. Han var formann i velforeninga i bygda. Skulekorpset og dei fleste i bygda hadde møtt fram for å markera storhendinga med både ny bru og Rennfast-tunnellar.

Ove Vareberg var ikkje berre formann i velforeninga. Han var også bonde og melkeprodusent nummer 743 i Frue Meieri.  Han spanderte eit av sine gamle spann. Dette var rosemalt av Robyn Garrat.

Ferjeskipper Erling Olsen.

- Viss eg hugsar rett var det Erling Olsen, mangeårig ferjeskipper og kommunepolitiker, som tok mot gåva frå bygdefolket, seier Ove Vareberg i dag. På dei andre øyane blei dei litt missunelege då dei høyrde om den store festivitasen på Åmøy.

Den festlege markeringa på Åmøy tok si tid. Det gjekk ei stund før ferja sette kursen mot byen. Mange av bygdefolket var med på denne siste turen med ferja som hadde navnet «Rennesøy». Ferja blei omdøypt til «Lysefjord» i 1992. Den var ny i 1969 og gjekk i Rennesøy-ruta til Rennfast gjorde den arbeidslaus her.

"Øybuen" var Rennesøy.dampen frå 1913 til 1959.

Den gamle fjordabåten «Øybuen» var Rennesøy-dampen framfor alle andre. Frå 1913 til 1959 gjekk den i Rennesøy-ruta.

I denne ruta var det mange kaiar med mykje last av alle slag. Og farvatnet var ureint med mange holmar og skjer. Dette krevde sitt både av dei i styrehuset og folka på dekk.

Historia frå spalten «Folk e løgne» i Aftenbladet er klassisk. Ein mann som møtte i retten i Stavanger, blei spurt om han var tidlegare straffa. Nei, bortsett frå eit år som matros i Rennesøy-ruta, svara han.

Skipsklokka som blei kyrkjeklokke

 

Skipsklokka til "Sanct Svithun" heng i Ervik kapell. Foto: Johan Kråkenes.

Skipsklokka om bord i hurtigruteskipet «Sanct Svithun» som blei senka av britiske bombefly utanfor Stadlandet i september 1943, heng i dag som kyrkjeklokke i tårnet på Ervik kapell på Stadlandet.

Klokka var ein av få gjenstandar som blei redda i land før vraket av «Sanct Svithun» gleid ut på djupt vatn og forsvann. Over 40 nordmenn, 22 passasjerar, 19 av mannskapet og 10-15 tyskarar mista livet i dette krigsforliset.

DS "Sanct Svithun " var flaggskipet til Stavangerske. Det gjekk i Hurtigruta frå 
1927 til krigsforliset i 1943.

Folk i Ervik gjorde ein heltemodig innsats i redningsarbeidet. Stavangerske ville gjerne ha skipsklokka frå flaggskipet sitt. Den blei sendt til Stavanger, men kom etter kort tid tilbake til Erevik. Då hadde den fått innskripsjonen: "Til Ervikfolket, for redning av menneskeliv ved DS «Sanct Svithun»s krigsforlis 30. september 1943".

Klokka hang fyrst i tårnet ved gravplassen i bygda. Då det blei bygd kapell i 1970, blei klokka hengt opp i tårnet. Eit anker frå "Sanct Svithun" er plassert utanfor kapellet.

Skipsklokka på "Sanct Svithun" heng nå i tårnet på Ervik kapell på Stadtlandet. Eit
anker frå skipet står til venstre på bildet.

I følge kaptein Samuel Alshager på «Sanct Svithun», var dette den flottaste skipsklokka på heile norskekysten. Den hadde ein sterk klang og dei slo dobbeltslag på den.

Dampskipet «Sanct Svithun» blei bygd i 1927 i Danzig (Gdansk) i det nåverande Polen. Den gjekk i hurtigruta Bergen - Kirkenes i alle år. Dette var flaggskipet til Stavangerske.

Etter krigen bygde Stavangerske eit nytt hurtigruteskip som også fekk navnet «Sanct Svithun». Dette skipet forliste hausten 1962 på havstykket Folda vest for Rørvik. 41 personar omkom.

(Eg har henta det meste av fakta-opplysningane om DS «Sanct Svithun»-forliset frå ein artikkel i Aftenbladet 6. desember 1975.)

Annette har 20 års fartstid. Ho har aldri brukt skipsklokka

 

Annette Røberg er driftsledar for Norled-ferjene i Rogaland.

Alle dei nye ferjene har skipsklokker. Det er stadig påbudt utstyr ombord, seier Annette Røberg. Ho er driftsledar for Norled-ferjene i Rogaland.

• Ho er 57 år og har 20 års fartstid på ferjene i Ryfylke som matros, styrmann og skipsførar før ho begynte på Norled-kontoret. Skipsklokkene om bord har ho aldri brukt. Ho har heller ikkje nokon klar meining om kvifor det stadig er påbudt med ei slik klokke om bord.

Skipsklokkene på ferjer og fjordabåter blei alltid brukt før avgang på fjordabåter og ferjer for eit par mannsaldrar sidan. Men på 1970-talet stilna ringelyden langs kaiane i Stavanger. På dei fyrste Tau-ferjene, «Tau» frå 1961 og «Strand» frå 1966, blei det ringt ved kvar einaste avgang. På nattruteskipa blei det også ringt i alle år.

Annette Røberg var grei og tok meg med til rommet der dei avlagde skipsklokkene er plassert i dag. Dei har ikkje lenger nokon hedersplass i kontor-korridorane.

"Stavanger" frå 1973 er den vakraste ferja som har gått
 i Tau-sambandet. Foto: Johannes Østvold.

Klokka til «Stavanger», den vakraste ferja som har gått i Tau-sambandet, er også plassert på dette rommet på Norled-kontoret i Børevigå. Denne ferja kom i 1973 og blei svært godt likt av dei reisande. Folk planla ferjeturane sine slik at dei fekk reisa med denne ferja.

Som passasjerbåt var ferja fabelaktig, men trailersjåførane fekk den i vrangstrupen. Det var trangt på bildekket og fleire bilar fekk skadar ved inn- og utkjøring.

Malvin Langvik har vore matros, styrmann og kaptein
på Tauferjene. Her som styrmann i 1977.

«Stavanger» blei seldt til Finnmark fylkesrederi i 1982. Der fekk den navnet «Porsangerfjord». 10 år seinare blei den seldt vidare til Danmark og enda til slutt i Italia.

Men skipsklokka forlet aldri Stavanger. Den blei skrudd ned og plassert på rederikontoret.

- Den klokka blei aldri utsleten. Den var plassert på styrehus-veggen på styrbord side. Det var slutt med klokke-ringing ved avgang i 1973. Den blei heller ikkje brukt til andre formål, seier Malvin Langvik som var styrmann om bord då ferja var ny. Som matros var han i si tid "klokkar" både på dei fyrste Tau-ferjene og på nattruteskipet «Stavanger».

Skipsklokka i mitt liv!

 

Skipsklokka i mitt liv. Den blei flittig brukt i Tau-sambandet i gamle dar.

Ein ekta Tau-ferjematros hadde eit nært forhold til skipsklokka om bord. Før kvar einaste avgang frå byen skulle ein ringja med klokka. To slag fem minutt før avgang og tri når ferja skulle gå.

For dei som ikkje er inne i skipsklokke-kunsten. To slag var slik: Fyrst Dong – dong. Deretter: Dingelingeling-ling. Så: Dong – dong. Forsto du den? Då veit du koss tri slag var også.

På eit bakrom inne på kontora til ferjeselskapet Norled i Stavanger, møtte eg igjen skipsklokka frå gamle «Strand». Einaste skipsklokka som eg har eit emosjonelt forhold til. 

"Strand" i full fart i Lindøysundet på veg mot byen i 1976. Du ser klokka over kabelkveilen i 
akterkant av overbygget.

Det var i den tiå at Rasmus Kyvik var mannskapssjef i Stavangerske og Per Samuelsen hans assistent. Då levde eg sjømannslivet på Tau-ferjå somrane 1967, 1968, 1969 og 1970. Resten av året gjekk eg på skule og gleda meg til sommarferien og matroslivet om bord i Tau-ferja «Strand». Skipsklokka hang heilt akter på overbygningen. Blank og fin. «Strand 1966» sto det inngravert på klokka.

Det var tre matrosar på «Strand» på den tida. Den eldste eller mest betrudde var rormann. Han styrte til og frå kai og hjelpte skipperen med å dra i maskinhendlane i styrehuset. Dessutan styrte han til Tau. Dei to andre matrosane styrte kvar sin gong frå lykta på Tau til lykta på Grasholmen i Stavanger. Slik var det. Kvar dag i mi tid.

Jan Eie som rormann på "Strand". Dei fleste hugsar best han som 
ferje-ekspeditør på Tau.

Matros nummer to hadde oppsyn med fordekket. Han åpna lemmane på baugen før ankomsten i byen. Og han sto framme breibeint oppå ein pollert klar med kastelina. Sigarett i kjeften og god utsikt til alle ventande damer på kaien. Kaimannen tok mot lina og sette fast på kaien.

Tredjemann sto midtskips og drog gangveien om bord når ferja låg trygt ved kai. Deretter gjekk han bak og fekk ut akterfortøyningen slik at ferja var fast og maskinene kunne stoppast. 

Då kunne bilane kjøra i land på Jorenholmskaien og ikkje lenge etterpå var det klart for å stua bilar til Tau. Den fyrste bilen måtte vera liten og snedden. Ei folkevogn eller ein Mini var passande. Den skulle under klokkå, som dei sa. Den kjørte heilt bak på dekket. Bileigaren som trudde han hadde fått orkesterplass om bord, blei skuffa. Han måtte rygga bilen heilt ut i sida og inn under klokka. Og når me kom til Tau, var det slett ikkje han som kom fyrst i land. Så dei som hadde opplevd dette tidlegare, var lite begeistra viss dei havna på denne plassen igjen.

Når ferja var full og klokka kvart på, hadde me på dekk ringt av og heve fortøyningane laust. Ferja bakka ut og varsla andre på sjøen med tri støyt i fløyta. Tau neste.

På Tau var det ofte travelt med folk og bilar av og på. Berre fem-seks minutt i ferjestøa. Men der var det styrmannen som ringte i klokka og varsla avgang. Det var alltid ein nedtur. Styrmennene var ikkje musikalske. Dei dunka i klokka i hytt og vêr. Og så drog dei opp ei slags dommarfløyta frå lommen og bles som om det var eit straffespark på gang. Dette var signalet til skipperen oppe på bruvingen. Me var klar til avgang. Og me gjekk.

Ein viktige ting til slutt. Mandag, onsdag og fredag var det mannskapsskifte. Før avløysning måtte klokka pussast. Matrosen på akterdekket ordna dette på siste turen til byen. Denne jobben hadde eg som regel. Eg fekk ikkje stå framme på baugen med kastelina og gjera meg til for jentene på kaien.

Slik var det i gamle dar!