Gaute Kvestad, fattig fjellbonde som var heldig med kona

 

Gaute Kvestad, ein fattig fjellbonde frå
Ulladalen. 

Han blei fødd på ein liten husmannsplass, Holmatre i Ulladalen, men han vaks opp i Suldalsdalføret på plassen Bruna under Kvestad-garden. Som vaksen kom han attende til Ulladalen og blei leiglending på garden  Holmen. Gaute blei buande i Ulladalen til han døydde i 1964, 75 år gammal.

Eg fann eit godt bilde av Gaute Kvestad i samlinga etter Bastian Bærheim. Så rota eg i Aftenblad-arkivet og fekk fleire opplysningar i den nye bygdeboka for Suldal: Ernst Berge Drange: Gardar og folk. Nok til å laga ein epistel om ein slitar som snart alle har gløymt.

Eit liv med mykje slit og små kår etter dagens mål. Men han var heldig med kona. - God hjelp har han hatt av ei rask kone som har teke mange tunge tak, sto det i Aftenbladet då han fylte 70 år. Dei hefta seg ikkje vekk med å skriva navnet på kona i avisa på den tida.

Berta heitte kona som var ti år yngre og kom frå garden Østerhus i Jøsenfjorden. Dei gifta seg i 1924 og busette seg på garden Holmen i Ulladalen året etterpå.

Berta og Gaute Kvestad flytta inn på Holmen i 1925. Dei var leiglendingar fram
til 1950. Då fekk dei kjøpa garden av staten. Foto: Albret Vasshus.

Gaute måtte tidleg ut og gjera nytte for seg. Han blei ein dugande arbeidskar og dreiv mest med gards- og skogsarbeid, men han prøvde seg også som skyssgut mellom Sand og Suldalsosen. Då arbeidet på Ulladalsvegen starta, drog Gaute over heia og blei vegarbeidar. Det var nok då han møtte Berta frå Jøsenfjorden. Dei gifta seg i 1924.

- Gaude, sa Berta då ho omtala ektemannen. Ho var frå Jøsenfjorden der dei hadde blaude konsonantar og sa maden og kaga. Ho heldt på dialekten sin sjøl om flytta til Ulladalen som ligg på andre sida av denne viktige dialekt-grensa. Der bruka dei harde konsonantar. 

Men den sterke arbeidskaren blei sterkt plaga av gikt og blei etterkvart tvinga til å bruka to stavar. Då kom det nok godt med å ha ei rask kone som tok mange tunge tak.

Det unge ekteparet på Holmen levde ikkje i rikdom. I 1927 søkte dei to vegarbeidarane Gaute Kvestad, Ulladalen og Jørgen Årtun, Jøsneset, Hjelmeland heradstyre om å få ettergitt skattegjelda si, men dette blei ikkje innvilga. Men dei fekk gjelda si nedsette, den fyrste til 75 kroner og den andre til kr. 33,11.

I 25 år levde Berta og Gaute som leiglendinga på garden Holmen. Deretter var dei sjølveigande.

8 mai 1950 melder Aftenbladet at Ulladalsbøndene blir sjølveigarar igjen. Staten kjøpte dei fem småbruka i 1912 for å få hand om vassrettane i Ulla-elva.

Salgssummen for dei fem bruka blei i 1950 sett til 21 100 kroner. Det er fire kjøparar til fem bruk: Jakob Krumshagen, Svein Mæland, Nils K. Mæland og Gaute Kvestad.

Salgssummen for det dyraste bruket, Bøen, er på 9000 kroner og det billigaste, Holmen, går for 1500 kroner.

Då staten kjøpte gardane med vassrettar i 1912 var det fordi dei meinte ein trong jorda når det skulle byggjast ut, men seinare fann dei ut at ein skulle byggja ut Ulla og Førre-elva saman og då gjekk innmarka på gardane fri.

Fylkeslandbrukssjef Johan Askeland meinte at det var lite framsteg å merka både i sjølve gardsdrifta og for bygningane i Ulladalen. Grunnen var at brukarane var leiglendingar. Derfor meinte han dei måtte få bruka til ein rimeleg pris. Halve innmarksvidda var i høgda steinfylt natureng.

Berre fjellfolk kan finna seg til rette i Ulladalen og leva av desse små bruka. Den prisen staten betalte i 1912 og tilsvara omtrent omsetnadsprisen i 1940. Landbrukssjefen meinte at ein nå måtte selja for det halve. Slike bruk tålte ikkje høge kapitalutgifter.

- Bruket til Gaute Kvestad ligg ulageleg til og der må det gjevast ekstra avslag, var dommen frå landbrukssjefen.

Gaute skulle ha vore noko mismodig og misnøgd av seg, står det i den nye bygdeboka. - Eg likte meg aldri ein dag på Holmen, sa han. Det var elvesus og bråk på alle kantar, ikkje minst frå Kvednåno når den var på sitt største. Berta og Gaute fekk ikkje barn. Det blei sagt at Gaute ikkje ville ha ungar.

Til slutt flytta dei frå Holmen og budde på Garen i Ulladalen dei siste åra Gaute levde. Han var ein rettskoren og plikttru kar, sto det i avisa.

Ein mann som gjekk stilt på jorda, vil eg seia.

I 1971 gifta Berta seg med enkjemannen Diamander Skjerahaug frå Erfjord. Dei budde på Hauaneset på Erøy i Erfjord. Berta blei 100 år gammal.

Facebook-kommentar frå Velaug Innvær:

 Berta og Gaute krevde ikkje mykje. Radio hadde dei ikkje. Det blei søkt om å få radio frå radiogavefondet og radio fekk dei.

 Dei hadde ikkje hest, så det var Berta som drog plogen, men ho fekk hjelp av andre i dalen med tunge tak.

Det var ikkje lett for Gaute,så ufør han var. Berta var god, bar inn både vatn og ved. Ho sparte seg ikkje. 

Facebook-kommentar frå Wenche Liv Karlsen: Da jeg var liten jente leide mine foreldre hos Berta og Gaute på Holmen i Ulladalen om vinteren og påsken. De gikk på ski, først opp Brekkå og så innover mot Sandsa. Jeg var da ofte igjen i dalen med Berta. Det var krig, og jeg husker jeg fikk havregryn og sukker i kopp som snop av henne. Hun hadde en lang flette minnes. Gaute var engang på besøk hos oss i byen og gikk til Vistemannen siden han var så giktisk. Wenche Liv Karlsen: Da jeg var liten jente leide mine foreldre hos Berta og Gaute på Holmen i Ulledalen om vinteren og påsken. De gikk på ski, først opp Brekkå og så innover mot Sandsa. Jeg var da ofte igjen i dalen med Berta. Det var krig, og jeg husker jeg fikk havregryn og sukker i kopp som snop av henne. Hun hadde en lang flette minnes. Gaute var engang på besøk hos oss i byen og gikk til Vistemannen siden han var så giktisk.

Facebook-kommentar frå Annfrid Halsne: 

Eg minnest Berta i arbeid, var med henne og sandskura tømmrastova i Ulladalen. Ho var og aktiv i slått og anna onnearbeid hos bestemor. Ho stod i tunet på Holmen og vinka til oss då me gjekk opp Bakkalia på veg heim til Suldal