Mikal røyker laksen, men Astrid er sjefen!

Mikal O. Viga starta med å røyka laks på hobbybasis. Då dette blei så stort at han måtte etablere firma, var det kona,
Astrid Fossaa Viga, som blei sjef. På jobben også.

Nordsjø-arbeidaren begynte å røyka laks på fritida. Laksen selde Mikal O. Viga til naboar og kjenningar. Dette balla på seg. I dag er dette blitt ei røykeri-bedrift med fem-seks arbeidsplasser og ein omsetning på 12-15 millionar kroner årleg. Men det er kona, Astrid Fossaa Viga, som er sjefen, På jobben også. Mannen, derimot, får tøffa seg på varemerket King Mikal Salmon.

Ei vekes tid går det frå fersk laks til røykelaksen er ferdig
til levering.

Det blir produsert mykje oppdrettslaks i Ryfylke, men det er lite av laksen som blir vidareforedla her i landet. Mesteparten blir eksport etter at den er slakta og sløya. Mikals Laks er av dei få her i landet som har laga seg ein levemåte med å selja røykelaks både i Norge og utlandet. Totalproduksjonen er på 100 tonn. 15 prosent av dette blir eksportert til Tyskland, Austerrike, Luxembourg, Sveits og Frankrike.

Interessa frå utlandet kom heilt uventa på laksarøykaren medan han stadig dreiv på hobbybasis heime på Hundsnes i Hjelmeland. Han hadde selt laks til ein turist som jobba i ei norsk bedrift i Sveits. Der fall røykelaksen i smak. Kort tid etterpå kom det bestilling på 300 kilo laks frå direktøren i bedrifta i Sveits. Men hobbyrøykaren hadde ikke eksport-lisens.

Han smugla laksen til Sveits. Året etterpå var bestillinga dobla og laksen blei levert til kunden på same uoffisielle måte. Så ville dei ha eit tonn røykelaks. Men då blei laksen stoppa av tollarane på grensa til Sveits, forsto hjelmelandsbuen at det var på tide å satsa seriøst. 

Ruta Vaiciene er ein av tre litauarar som
arbeider på lakserøykeriet.

- Dette var ikkje nokon hobby lenger, seier Mikal O. Viga som akkurat i desse dagar har besøk av sveitsiske kunder på røykeriet på Jøseneset i Hjelmeland.

Familiebedrifta Mikals Laks blei etablert i 2000. Dei kjøpte eit industribygg på Jøsneset der det blei etablerte eit topp moderne røykeri som i dag gir arbeid til seks-sju personar. Ekteparet Viga og dottera Maren jobbar her saman med tre litauarar og norske ekstrahjelparar. Sonen Odd er ikkje med i familiebedrifta. Han er i oljå.

Stavanger-området er aller viktigaste marknaden. Omtrent halvparten av produksjonen på 100 tonn røykt laks, blir omsett blir omsett på Nord-Jæren.  I ein del butikkar i Kristiansand og Oslo har også King Mikal røykelaks.

Dei store kjedane dominerer i daglegvare-bransjen. Dei har vist interesse for røykelaksen frå Hjelmeland, men Viga-familien vil vera uavhengige og halda på sitt eige varemerke. Dermed er nok volumet mindre, men kontrollen for eigarane er betydeleg større.

Røykt ål har Mikal O. Viga også akkurat nå.

- Me er stadig ute på messer og marknader for å møta nye kunder. På Gladmat i Stavanger har me vore faste gjester i mange år. Dessutan tek me mot både enkeltkunder og grupper på fabrikken vår på Jøsneset, seier Astrid og Mikal.

Toppkvalitet er sjølvsagt for produkta som blir levert frå Viga-røykeriet. Dei har fått haugevis med prisar og diplomar. Laksen er heilt fersk når den kjem til produksjonslokalet der den blir salta, tørka, røykt og modna. Ei veke seinare er fisken ferdig til levering.

Laksen dominerer, men dei røyker også aure hjå Mikals laks. I den seinare tid har dei også røykt ål som er levert frå ein lokal fiskar som har fått dispensasjon til å driva prøvefiske etter ålen som står på raudlista for utrydningstruga arter.  

Forresten kom eg på ein ting. Du kan ikkje selja røykt ål i pakningar der det står King Mikal Salmon. Kva i all verda heiter ål på engelsk? Vett an Mikal det, monn tru?

  

- Hummaren nesten utrydda i Jøsenfjorden, seier yrkesfiskar

Hummarfiskaren Eileiv Kloster med sjarken «Tordenskjold» har vore ein fast gjest i Jøsenfjorden i mange år.
Men dette trur han var hans siste tur til fjorden. 

- Hummaren er nesten borte i Jøsenfjorden nå. Åtte humrar har eg fått etter å ha hatt 73 teiner i sjøen tre netter denne veka etter at fisket starta 1. oktober. Tidlegare har eg fått opptil 125 humrar på ei natt i Jøsenfjorden, seier Eileiv Kloster frå Sørbø på Rennesøy.

I snart 40 år har fiskaren med den raude sjarken «Tordenskjold» vore fast gjest i Jøsenfjorden. Dei flotte haustdagane der inne har han alltid sett på som eit høgdepunkt når vêret  har vore fint. Vêret har det ikkje vore noko gale med i år heller, men hummaren ser ut til å vera omtrent borte.

- Eg hadde teinene på det som eg har rekna som dei beste plassene der inne. Men resultatet var skuffande. Sjøstjernene såg eg heller ikkje noko til. Dei har det alltid vore altfor mykje av før, seier Eileiv Kloster som trur det har skjedd noko med sjøen som gjer det lite leveleg for hummaren.

- Kan det vera all dette giftige midlet mot lakselusa som har skada hummarbestanden, spør Eiliv Kloster.

- Målet mitt i år er å få 25 humrar. Då har eg nok til å dela
med familien, seier Eileiv Kloster. Foto: Knut S. Vindfallet.

I tidlegare tider gjorde Eileiv Kloster og dei andre yrkesfiskarane bra med pengar på hummarfisket. Nå er det ikkje så viktig lenger. 

- Mitt mål er å fanga 25 humrar i år. Då har eg nok til å dela med familien til jul, seier Rennesøy-fiskaren. 

Men det er stadig mange hobbyfiskarar som satsar på hummarfisket. 

- Eg hadde tenkt å setja nokre teiner ved Vignesholmane utanfor Finnøy då eg var på veg heim til Rennesøy, men der sto teinene så tett at eg gav opp, seier Eileiv Kloster som trøystar seg med at han er pensjonist og ikkje skal leva av hummarfisket.

- Sidan fangsten var så elendig og helsa mi heller ikkje er som før, reknar eg med at dette var min siste tur til Jøsenfjorden, seier Eileiv Kloster.

Eple-pressaren har full sjau med frukt, villsauer og skuleungar

Ein full kasse med Aroma-eple klar til pressing. Jostein Hjorteland
har med seg Jakob Hjorteland Gbada på jobb fleire dagar i veka.

Du kan ikkje leva av å pressa eple. Den slags arbeid må du kombinera med allslags løye for å få ein levemåte ut av det.

Jostein Hjorteland (61) frå Jøsneset i Hjelmeland, er ikkje berre eplepressar. I tillegg driv han makrell-mottak, er fruktdyrkar, sauebonde og sjåfør på skulebussen.

Eplesesongen varer frå midten av august til ut i oktober. På denne tida er dagsproduksjonen på 1000 liter eplesaft. Ein reknar at 65 prosent av kvart eple blir til saft. Vel 20 tonn med eple blir presssa til most hjå Jostein Hjorteland. Kunde-pågangen har vore kraftig aukande dei siste åra.

Lokala der fruktpressinga føregår, ligg ved den gamle rutebåt-kaien på Skiftun. Før i tida var det dagleg rutebåt-anløp her og det var både landhandel og postkontor.

Frost-stripene på desse Rubenstep-epla gjer dei ubrukeleg til salgsvare. Dei blir pressa til most. 

Jøsnes-presseriet tek mot frukt frå heile distriktet. Mange fruktdyrkarar frå Hjelmeland og Suldal kjem til Skiftun for å utnytta epla som ikkje kan leverast og får med seg eplemost heim igjen.

- Desse epla er det froststriper på. Dei kan ikkje seljast til grossist. Dermed er løysinga å pressa safta ut av dei, seier Hjorteland og held fram ein neve med Rubenstep-eple der stripene er lette å sjå.

Buhagen er varemerket frå Jøsneset.

Fleire fruktdyrkarar har nå planar om å produsera sin eigen eplecider som dei så skal selja vidare frå eigne gardsutsalg.

Då me var innom på Skifttun på fredag blei det pressa Aroma-eple som skulle brukast til forsøksproduksjon av ein lokal fruktdyrkar. På Skiftun-kaien er dei heller ikkje framande for å driva med cider-produksjon.

Jostein Hjorteland har laga eige firma med navnet Buhagen saman med naboen Silje Sværen. Dei sel eplemost både på flasker og i kartongar.

Dei hyrer ikkje inn aust-europeisk arbeidskraft på Skiftun. Der klarer dei seg med jøsnesbuar både i presseriet og i frukthagen. Til og med den 86 år gamle Olga, mor til Jostein Hjorteland, er i full sving med å plukka eple nå om dagen. Nevøen, Jakob Hjorteland Gbada, hjelper til i fruktpresseriet eit par dagar i veka.

Så får me venta å sjå om det blir cider å få.

Den fyrste hummar og dei siste plommer

Lite hummar å få, men mykje frukt å få kjøpt i Hjelmeland. 

Ganske deprimerande å ringja rundt og samla inn fiskerimeldingar etter at folk trekte hummarteinene for fyrste gong i går. Fem humrar på ti teiner fekk ein fremmande mann på Fister. Det same gjorde ein som eg ikkje kjenner på Rennesøy. Og ein yrkesfiskar hadde fått 17 humrar på 90 teiner.

Ikkje berre å få  hummar i teina. Den skal vera fri for
rogn og  halda målet også. Foto: Fredrik Refvem,
Aftenbladet.

Sjølv fekk me ein av dei svarte i går. Det same gjorde ein som eg kjenner på Nedstrand. Men eg har og snakka med folk som ikkje fekk hummar i det heila tatt.

Men kaffor skal ein hengja med håvet i det fina haustvêret. På Hjelmeland kunne me gassa oss med nyplukka plommer, eple og pærer på sjølvforsyningsdisken til Sigurd og Ola Dale i Askvik. 

- Nå er me nesten ferdige med frukthaustinga, men viss det ikkje blir frost, kjem me til å selja frukt ved vegkanten fram til desember, seier Sigurd Dale.

Sviskeplommer, pluss eple og pærer frå Hjelmeland.

I går baud dei fram Valor-plommer (sviskeplommer) og eplesortane Summerred, Aroma og Åkerrød. Pærene heitte Grev Molkte, Klara Friis og Dobbel Filip.

Sigurd Dale har for lengst levert garden vidare til sonen Ola. Han har også overteke som torghandlar i byen. Når frukthausten er på det mest hektiske, står Ola på Torget kvar dag, men nå er det begrensa til fredag og laurdag.

Sjølv om fruktsesongen snart er slutt, har dei arbeid nok på garden med vedaskog, sauer og høns.

I fruktsesongen har dei to litauarar i arbeid. Resten av året er det Ola og kona Anne Kari og seniorane Sigrunn og Sigurd som tek seg av arbeidet på garden.

2019 har vore eit godt fruktår, betre enn i fjor.

- Det kunne godt regna litt mindre i september, men elles har det vore bra, seier pensjonert kommunegartner Terje Pundsnes som fortel at det vil komma mykje meir frukt frå Ryfylke i åra som kjem. Volumet vil bli dobla i løpet av få år.

For hummaren sin del ser det ikkje så lovande ut. Men me gjer ikkje opp fordi om det er rennesøybuar som har fått fem humrar på ti teiner.

Ka fekk du i dag? Eg fekk småsei og digitalt førarkort!

Ikkje nok med at du skal få hummar om bord. Du må
sjekka om dei held minstemålet også. Bildet er minst
to år gammalt.

I DAG har alle snakka om hummar. Men ingen har fått sorten ennå. Teinene gjekk i sjøen i dag. Nå skal me sova på saka. I morgon, derimot, kan det kanskje stå både ein og fleire skalldyr-stakkarar fanga når teinene blir sjekka. Ikkje for mange, for all del. Dette er jo berre ein hobby!

Og for all del. Viss styresmaktene vil freda hummaren i tre-fire år, er det heilt i orden for oss. Det sa til og med hummarfiskaren frå Sørlandet som var på Dagsrevyen i kveld.

Eg har fått småsei i dag. Det var straffa for å gå rundt med hummarspenning i kroppen. I går var eg nede i naustet og såg over teiner, tauer og blåser. Då kom innfallet. Ka med å hiva ut eit garn? Det kunne me trekkja etter at teinene var sette. Som sagt, så gjort.

Utsjånaden er uviktig. Det er det indre som tel,
blei det sagt før. Viss det er eit trøyst.

Du kan ikkje berre hiva småseien du har fått. Det er berre å ta straffa. Fram med kniven og laga filetar. Eg hadde vondt i ryggen før eg var ferdig med fangsten som ikkje var større enn at det blei to eller tre middagar.

Var det ikkje på Karmøy dei laga vin av småseien?

Digitalt førarkort har eg også fått i dag. Det har kånå skaffa meg. Ho finn all slags fine appar i telefonapparatet sitt. Dermed blei det nymotens sertifikat på meg også. 

Viss eg nå blir blir stoppa av politiet når eg kjører bil, kan eg berre dra opp mobilen og visa dei det eg har på appen. Tenkja seg til. Eg fekk førarkort med grønt omslag og skikkeleg bilde i si tid. Var jo nesten pene på den tida. Nå har åra gått. Gamle mannfolk er ikkje fotogene lenger.  

I morgon blir det spennande! Kva blir det då å få? Ikkje snø vel?

«Jøsenfjord» var ei plaga for DSD i Tau-ruta!

Stappfullt av folk om bord i «Jøsenfjord» ved kaien på Tau. Dei som skal vidare med buss, står i kø for å få plass der. Båten
er tydelegvis på veg til Årdal. Bildet er vel tatt før krigen. Bussane tilhøyrer Østerhus bilruter. Bildet er henta frå
boka «Bussen og bygda av bygda» av Jon Bergsåker. 

«Jøsenfjord» blei ei plaga for Stavangerske i 1930-åra. Trur du ikkje oppkomlingane frå Ryfylke som hadde gått saman og laga Jøsenfjord Ruteselskap, kjøpte den gamle dampbåten «Lindesnæs» og sette den inn i Årdalsruta, Tau inkludert, med navnet «Jøsenfjord». Men ikkje som dampbåt. Dei reiv ut dampmaskinen og sette inn ein Wichmann semidiesel på 390 hk. Brått var dette den raskaste båten på Hidlefjorden. Nesten 11 knop som marsjfart.

Stavangerske mista mange av sine trufaste passasjerar på Tau. Dei likte betre å reisa med den raskaste båten, som ventande var.

 «Jøsenfjord» slik den såg ut i mellomkrigstida. Den laga mykje sjø når den gjekk full fart.
 Foto: Stavanger Maritime Museum.

For by-rederiet var dette eit dilemma. Tau-ruta var ikkje så viktig før krigen. «Ekspress 1» kom i 1937 og var raskare og kjekkare på alle vis, men den kunne ikkje brukast til å ta knekken på «Jøsenfjord». Stavangerske fekk tre moderne fjordbussar før krigen, men brukte ikkje dei på rutene til Strandalandet. Tau-ruta var ikkje så viktig. Rutene på Sauda, Haugesund og Vindafjorden var høgare prioritert.

Trafikken over Tau var langt frå så omfattande i mellomkrigstida som den blei i nyare tider då alle vegar etterkvar enda på Tau. På den tida ante folk på Jørpeland knapt kor Tau var. Jørpelandsbuane tok DSD-båtane til byen.

Men på Tau konkurrerte Stavangerske og Jøsenfjord-selskapet på kniven. Dei opererte med dei same rutetidene både frå byen og frå Tau og kappkjørte på Hidlefjorden. Den som var fyrst framme på Tau, tok plassen på kaien. Taparen måtte fint venta til fyrstemann hadde gjort seg ferdig og bakka ut frå kaien. Her var det mykje prestisje å tapa.

Kålslugaren «Haukelid» var Stavangerske sitt våpen i konkurransen på Tau. Foto: Wilse. 

«Haukelid», den gamle kålslugaren frå 1869, var Stavangerske sitt våpen mot «Jøsenfjord» etter krigen. Når den fekk dampen opp, kunne farten bli 12 knop. Men «Haukelid» tok for seg av kålet. Det gjekk 40 tønner kål på ein tur frå byen til Sand.

Bjarne Nylund kom om bord i «Haukelid»
som 18-åring i 1944.

- Det blei ei intens kappkjøring mellom Stavanger og Tau. Alle om bord var krye når vi kom fyrst til Taukaien. Viss det var passasjerar til Lindøy, måtte «Haukelid» stoppa i Lindøysundet for å setja folka over i ein ventande robåt. Men dersom det ikkje var passasjerar til Lindøy, gjekk me full fart mens me heiv post og aviser over bord for ikkje å tapa i konkurransen med «Jøsenfjord», fortalde Bjarne Nylund til meg i 2006. Han begynte om bord i «Haukelid» som 18-åring i 1944.

Den kappkjøringa som Nylund fortalde om, må ha foregått i tida etter krigen. I 1948 var det slutt på «Jøsenfjord»-æraen. Då sette Stavangerske inn den flunkande nye «Fjordbris» inn på Tau og Jørpeland. Den nye fjordbussen kunne gå opp til 15 knop. «Jøsenfjord» var akterutseilt.

Bussane på Tau-kaien tilhøyrer Østerhus bilruter. Ola Østerhus eller Ola Buss som folk sa, bygde opp buss-selskapet sitt i 1930-åra. Så tidleg som i 1935 begynte bussruta frå Fiskå med Sverre Nordbø som leigesjåfør. Ola Buss hadde både bussar, lastebilar og drosje. Etter at vegen langs Tysdalsvatnet var ferdig sommaren 1938, starta Ola Buss bussruter til Årdal.

I 1940 hadde Ola Buss ni vogner i drift: 1. Reo buss med 21 sete. 2. Reo kombinert buss - lastebil med 14 sete. 3. Chevrolet buss med 17 sete. 4. Chevrolet kombinert med 14 sete. 5. International buss med 13 sete. 8. og 9. Buick med sju seter.  

Dessutan hadde han to lastebilar. Ein Volvo og ein Ford.

Er dette det gamle DSD-flagget?

Er dette Stavangerske-flagget frå før 1903. Utsnitt av maleri av «Rogaland»
som var bygd i 1878.

Her har alle me fjordabåt-nerdar sove i timen! Me har snakka, lese og skreve om DSD-flagget frå 1903. Det som ligna på Puerto Rico-flagget og til og med forårsaka protestar til det norske utanriksdepartementet. Men dette flagget er berre 116 år. Stavangerske er 164 år. Det må ha vore eit kompani-flagget tidlegare! Koss såg det ut?

Frå Stavangerske si jubileumsbok frå 2005.

Den utflytta hjelmelandsbuen Hermund Kleppa reiste dette spørsmålet etter at eg, 7. september, blogga om DSD-flagget som forsvinn frå ferjer og hurtigbåtar etter at Stavangerske har seldt Norled til utanlandske eigarar. Kleppa var i si tid primus motor i den store aksjonen i Sogn og Fjordane for å hindra at det gamle kompani-flagget til Fylkesbaatane i Sogn og Fjordane forsvann då det gamle fylkesrederiet blei fusjonert inn i Fjord 1. Det blei eit opprør utan like i fjordafylket, men dei tapte kampen for flagget sitt. Men forvetenskapen har Hermund Kleppa stadig intakt.

- Ja, eg blei forveten: År 1829 vart tollstadene langs kysten tildelt eit bokstav-merke som skip skulle nytta som kjenningsmerke. Bergen fekk X, og det er denne X-en me har i Fylkesbaatane i Sogn og Fjordane sitt kompaniflagg, brukt frå starten i 1858: blå X i kvitt felt på raud botn. Stavanger fekk tildelt bokstaven V. Kan Stavangerske ha hatt noko liknande, spør Hermund Kleppa.

Heilt flat skal eg leggja meg. At Stavangerske har hatt eit anna kompani-flagg tidlegare, har eg aldri tenkt på.

Tidlegare fyrstekonservator og leiar av institusjonen som tidlegare hadde navnet Stavanger sjøfartsmuseum, Egil Harald Grude, kunne ikkje hjelpa meg vidare. Han har ikkje lese eller høyrt noko om eit tidlegare flagg, men oppmuntra meg til å gå vidare med dette. - Dette spørsmålet er mykje viktigare enn Brexit, sa han. Eg reknar med at han sa dette med eit smil, men eg såg det ikkje sidan me snakka i telefon.

Dampskipet «Rogaland» frå 1878. Omdøypt til «Kvitsøy» i 1929. Maleriet tilhøyrer Stavanger martime museum.

Dag Bakka, forfattar av Stavangerske si jubileumsbok frå 2005, hadde heller ingen opplysningar om eit eldre kompani-flagg enn det som blei teke i bruk i 1903. - Men det er jo grunn til å tru at dei hadde eit flagg heilt tilbake frå starten i 1855. I den tida identifiserte skipa seg ved å føra flagg, seier Dag Bakka som lovar å tenkja på dette spørsmålet i dagane som kjem.

Min facebook-venn og firmenning frå Sogn og Fjordane, Hermund Kleppa, hadde i sine kommentarar lagt ved eit bilde av eit maleri som viser dampskipet «Rogaland» som var bygd i 1878. Dette skipet fører eit flagg i formasta som kan vera det tidlegare kompaniflagget.

Er det nokon der ute som kan hjelpa oss dette viktige spørsmålet?

Flagget frå 1903 blei utforma etter eit forslag frå styrmann Ommund Thingbø. Dei ansatte i selskapet var blitt oppfordra til å komma med forslag til nytt flagg. Han henta basisen frå dei tre raude ringane i skorsteinen og dåtidas mote med stjerner i flagget.

I Aftenbladet står det 17. februar 1922 om ein Ommund Thingbø som er med i bestyrelsen av AS Kulimport. Blei styrmannen forretningsmann etter 1903?