Ikkje kødd med testiklane!

 

Det tidlegare tabu-ordet er visst blitt heilt "stove-reint".

- Klart du kan skrive kødde i Aftenbladet! Tvilte du på det?

Eg gløymer aldri den dagen i 1991 då dåverande medlem av redaktør-kollegiet i Aftenbladet, Odd Hatløy, stakk hovudet inn kontordøra til journalist-kontoret og gav grønt lys for kødde-ordet i Aftenbladet.

Min kollega, Tor Dagfinn Dommersnes, som på den tida var bestyrar av By-siå, hadde lagt fram kødde-spørsmålet for sjefane i avisa etter at eg hadde sagt at han var spinngalen viss han sette dette ordet på trykk. Men trur du han høyrte på meg. Han gjekk til høgaste hold med dette spørsmået. Og fekk ja!

Eg fekk hakeslepp. Etter ein oppvekst i enkle kår i Ryfylke der ein tidleg lærte seg skilnaden på ord som var brukande både til kvardags og på søndagane, visste eg at kødd var eit tabu-ord. Dette var eit folkeleg ord for testikkel. På same vis som med ei rekkje andre ord med folkeleg navn på organ i underlivet, var det ubrukeleg i skriftspråket, trudde eg.

Presten forsto vel ikkje kva ordet betydde, var konklusjonen i Vikebladet i 2018

I 1991 hadde eg vore 15 år i Aftenbladet. På den tida var dette ei avis som ikkje var direkte dristig i språkbruken. Ein klassikar i så måte var historia om då ein journalist i Aftenbladet hadde vore på kvalfangst og laga ein medrivande artikkel om ein fortvila kvalskytter som hadde bomma på den store kvalen. - Å faen, ropte skyttaren. Dette meinte journalisten at han burde få skriva i artikkelen og sjefredaktøren hadde velsigna dette. Men korrektur-avdelinga i avisa var ikkje varsla.

Å gid, ropte hvalfangeren, sto det på trykk i avisa.

Eg vil ikkje ha det på meg at eg har vore prippen i mi tid, men etter å ha jobba i ei avis der ein skulle ha eit anstendig språk i mange år, trudde eg at eg visste litt om kor grensene gjekk. Det var til dømes uhøyrt i Aftenbladet å bruka ordet fortelja i eit vanleg nyhetsintervju. For sjefredaktør Per Thomsen hadde gitt beskjed på eit redaksjonsmøte om at ordet fortelja berre skulle brukast i eventyr-samanhang. Når ein intervjua folk skulle ein bruka ord som seier, opplyser, påpeikar, kommenterer o.s.v. Slik var det!

- Tenk at i Aftenbladet nå til dags har dei redaktørar som ikkje anar kva ein kødd er, fastslo eg til min unge kollega Dommersnes som ville flira seg i hel av meg som ikkje hadde meir greia på kor grensene gjekk i Aftenbladet i 1991.

Grunnen til at eg skriv dette nå? For ei snau veke sidan les eg bokomtalen som tidlegare sjefredaktør i Aftenbladet, Tom Hetland, hadde på trykk der det sto følgjande: Og Mimir Kristjanson har ikkje kødda det til for seg.

Slik har det gått. Til nå i år har eg funne ut at det tidlegare tabu-ordet har blitt brukt 13 gonger i Aftenbladet. Før 1990 var det berre brukt ein gong. Det var på Ten-Penn, Aftenbladet i ungdomsside, i 1983. Frå 1990 til 2000 blei det brukt 48 gonger.

Etter å ha googla litt har eg funne at språkfolk meiner at årsaka til at dette ordet har blitt meir "stovereint" er at det blir oppfatta som den norske varianten av det engelske "kidding" som betyr tulla og tøysa. Og engelsken styrer norsken, må vita.

Til mi trøyst er det stadig folk som reagerer på kødde-ordet. Så seint som i 2018 blei det reaksjonar på Sunnmmøre etter at ein prest på preikestolen hadde sagt: Ikkje kødd med konfirmantane våre. Konklusjonen blei at presten nok ikkje hadde peiling på den gamle folkelege tydinga av ordet.

Eit anna muntert minne frå gamle Aftenbladet: I denne avisa som var stifta av presten Lars Oftedal var det strengt forbudt med kondom-annonser. Avisa uten underliv, sa frisinna kritikarar. Dette forbodet sto stadig ved lag då eg begynte i avisa i 1976.

I 1977 slutta fotograf Leif Berge i Aftenbladet etter mange år i avisa. Han hadde fått ny jobb i Statoil. Han blei takka av med eit møte i biblioteket med godt frammøte. Då han fekk ordet, takka han sjølvsagt for seg, men han fann også tida inne for å gi eit godt råd til redaktørane. Det er på høg tid å fjerna forbudet mot kondom-annonser i Aftenbadet, sa han. Og fekk straks sterk støtte av Alfred Hauge, forfattaren og journalisten, som også var medlem av redaksjonen på den tida.

Sjefredaktør Jon Arnøy var skikkeleg irritert og han fastslo at dette forbudet blei ståande. Kva tid dette blei oppheva, veit eg ikkje.

Ryfylke-slitaren «Rennesøy» og «Hidle» viktig for øybuarar i Canada

 

Kjenningen frå Ryfylke er høgt verdsett i Canada med navnet «Frances Barkley».
Legg merke til rederiflagget til Stavangerske i baugen. 

Øybuane sukka letta i august i år då det blei klart at den gamle, trufaste rutebåten skulle halda fram i ruta si med nye eigarar. Det gamle rederiet hadde då kasta inn håndkledet etter å ha blitt hardt ramma av pandemien.

Desse øybuane held til på småøyane vest for Vancouver i Canada, men båten dei var redde for å mista har me vaksne ryfylkingar godt kjennskap til. Dette er den gamle «Rennesøy» frå 1958 som seinare blei omdøypt til «Hidle».

I 32 år gjekk den trufast i dei fleste Ryfylke-ruter. Men i 1990 var det slutt. Stavangerske hadde ikkje bruk for denne båten lenger. Den blei seld til Canada der den blei sett inn i rute på øyhavet vest for Vancouver. Der har den gått i 31 år og er eit viktig bindeledd mellom by og land med navnet «Frances Barkley». Stavangerske-flagget prydar stadig baugen på skipet etter alle desse åra.

Den gamle fjordabåten kan nå ta 144 passasjerar, les eg på nettsida til Times Colonist, dagsavis i byen Victoria i British Columbia.

«Frances Barkley» er bindeleddet mellom fastlandet og kystbygdene Bamfield og Anacia. Båten leverer byggematerial, matvarer, post og medisiner til desse stoppestadene. I tillegg har dei reisande som studentar til marine forskningssenter og turistar som nyta ferien i dette kystlandskapet.

Herleg å lesa at ein gammal fjorda-slitar frå Ryfylke er "still going strong". Kan det vera så mange andre av båtane som me hugsar frå vår ungdom som stadig blir brukt omtrent i same slags drift som dei hadde her hjå oss i forrige århundre?

Her er den norske historien til «Rennesøy» og seinare «Hidle»: 

«Hidle» på veg til kai på Østhusvik i 1986. Foto: Jon Ingemundsen

Fredag 7. november 1958 var ein stor dag på Rennesøy. Då blei den flunkande nye rutebåten "Rennesøy" til 1,5 millionar kroner sett inn i ruta si. Dermed var den gamle, trufaste dampbåten "Øybuen" endeleg erstatta etter over 30 år i ruta.

"Rennesøy" fekk lite fred i ruta si. Fleire somrar blei den teken ut av Rennesøy-ruta og sett inn i turistruta på Kvitsøy og Skudeshavn. Systerskipet "Skudenes" hadde innebygd akterdekk og dermed var det ikkje plass til bilar. 

Styrmann Alf Hatleskog hjelper reisande i land på Østhusvik. Foto: Jon Ingemundsen.

I 1966 overtok rutebåten "Sand" i Rennesøy-ruta. Den var større og hadde meir plass både til last og bilar. "Sand" var sein og hadde store problem med å halda ruta til Rennesøy, men den blei gåande der fram til den nye ferja "Rennesøy" kom i 1969. Då hadde den 11 år gamle rutebåten skifta navn til "Hidle".

"Hidle" blei send rundt i alle slags ruter i fjordane i dei 20 år som nå kom. Det var "Hidle" som overtok hjelmelandsruta då "Hjelmelandsfjord" gjekk i opplag 1978. Seinar gjekk den i lasteruta på Sauda utover i 1980-åra etter at den nye og moderne lastebåten "Fjordlast" blei for dyr i drift.

Nå gjekk turen over Atlanterhavet gjennom Panama-kanalen til British Columbia i Canada. Der er den som me forstår stadig høgt verdsett. Dei pensjonerer ikkje 62-åringar i Canada, må vita.

Korleis kan Sigvart bli kvitt katten?

 

Sigvart Østrem tykkjer det er leit å kvitta seg med Pus. Denne spesielle katten er interessert i 
litt av kvart. Ikkje minst grammafon-musikk.

Kattepine er vel det rette ordet på situasjonen. Sigvart Østrem er på flyttefot. Etter 32 år skal han flytta frå eit stort hus på Byhaugen i Stavanger til eit leilighetskompleks nærare sentrum.

78-åringen gledar seg til å flytta, men er særs bekymra for katten. Den kan han ikkje ta med seg til sitt nye husvære.

Han håpar på at ein eller annan kattevenn kunne tenkja seg å overta den åtte år gamle husvennen hans som er av rein rase: Norsk skogkatt, må vita. Sjølv overtok han Pus av ein slektning i Etne som ikkje kunne ha den lenger.

Den var berre eit år gammal då den flytta frå Etne til Stavanger. Her har Pus funne seg godt til rette. Han bur i sitt eige hus på terassen ut mot hagen og blir teken inn i husvarmen kvar morgon og grundig børsta og stelt av herren sin kvar morgon.

Pus er oppteken av både middagsmaten og datamaskinen til Sigvart.

Slik startar dagane. Pus er godt dressert. Han får sitja på sin eigen jærstol og delta både når Sigvart et middag og når han studerer viktige samfunnsspørsmål på PC-maskinen.

Av og til blir katten skræmd. Det er når Sigvart hissar seg opp etter å ha funne feil i ein artikkel i datamaskinen eller høyrt dei seia noko spinngale i NRK-Dagsnytt. Jørpeland på Jæren, sa dei i Dagsnytt sist søndag. Då fekk den gamle distriktssjefen i NRK Rogaland kaffien i vranga og laga skræmande lyder. Men når Sigvart forstår at han har uroa katten, slepp han den ut i frisk luft.

Pus er heilt ufarleg for andre kattar i nabolaget. Dette er ein forhenværande hannkatt.

- Du forstår at eg måtte kosta kastrering på dyret ei tid etter at eg fekk den. Naboen blei så galen då han vakna midt på natta av kåte kattar som støya i hagen. Den vakre katten som var kommen direkte frå landsbygda i Hordaland, virka ekstremt tiltrekkande på allslags lause katte-eksistensar i storbyen. Etter dyrlege-besøket gjekk kattatrafikken på Byhaugen dramatisk ned, fortel katte-eigaren.

Sidan hus-eigaren nå er på flyttefot, er det tid for å rydda og sortera. Litt av kvart har dukka opp. Mellom anna ein fullt oppegåande platespelar som går både på batteri og direkte nett-elektrisitet. Ei grammafon-plate med to oppbyggjelege songar på kvar side låg klar til å bli spelt. Den eine songen har tittelen: "Det er solskinn i min sjel i dag". Dette er ein song som friskar opp på ein regnversdag, både for far og katten.

Dei siste dagane har Sigvart teke Pus inn på ettermiddagen og så har dei høyrt på songane på platespelaren mens dei saman har tenkt over alvorlege sider ved dette jordelivet.

- Eventuelle kattavenner som vil overta katten og stella godt med han, skal få med platespelaren viss dei er interesserte. Forresten har eg flott klesrulle i kjellaren også. Den er eg heller ikkje redd for, legg Sigvart til.

Katta-venner kan få med seg denne rulla også, viss dei er 
interesserte.

Nå blir det spennande. Kan det bli kamp om den musikalske katten som skjønar begge målføre og let seg klappa av både Sigvart og alle andre på Byhaugen?

Sju barn. Fem var døve. Korleis kunne det skje med høyrande foreldre?

 

Tore og Kjersti Breiland med tre av dei døve barna og ein amerikansk gjest. Frå venstre:
Karen (1916), Tore (1892), Kjersti (1890), Margrethe Heggland USA, Bertha (1921)
 og Trygve (1918).

Kjersti og Tore Breiland, besteforeldra til Harry Breiland, fekk sju barn. Fem av dei var døve. Koss kunne dette skje? Dei hadde begge normal høyrsel og ingen av dei visste om at det hadde vore andre døve i slekta. Dei fekk fire barnebarn som alle hadde normal høyrsel. Heller ikkje i neste ledd er det døve.

- Eg har aldri høyrt ei skikkeleg forklaring på kvifor dei fekk døve barn. Men det må vel hatt noko å gjera med kromosom og arvestoff som ikke passa så godt saman, seier Harry som meiner at to av syskena, mor hans og onkel Trygve ville ha vore høyrande i dag. Dei andre tre hadde truleg vore døve nå også.

Dei fem døve barna, tre jenter og to guttar, blei sende på døveskule der dei gjekk i sju år. - Mor mi og Bertha gjekk på døveskule i Oslo. Dei andre i Holmestrand. Det var langt frå Gåsdalen til Austlandet i den tida. Dermed var dei berre heime i juleferien og om sommaren. Dei var glade for å komma heim.

Karen og Trygve fotografert då dei gjekk på
døveskulen i Holmestrand.

Men på døveskulen knytta dei kontakter og fekk eit nettverk som dei hadde resten av livet. Dei døve i Stavanger hadde eit miljø i Døves hus.  Også dei døve frå Gåsdalen reiste dit av og til.

Yngstemann i syskenflokken, Egil, blei utdanna skreddar og jobba i mange år på Consul konfeksjonsfabrikk i Stavanger. Han var aktiv i miljøet i Døves hus og var medlem i husstyret.

- Døvepresten kom på besøk til Gåsdalen to gonger i året. Då blei det høgtid sjølv om dette som oftast var midt i veka. Ingen arbeidde då.

Eg, bestemor og bestefar fekk vera med på andakten og middagen etterpå. Resten av tida brukte presten på dei tre døve i familien. Han formidla nytt frå døvemiljøet og hadde ofte med helsingar frå folk som folka i Gåsdalen var blitt kjende med opp gjennom åra.

Døvepresten hadde ansvar for å halda kontakt med dei døve i Vestenfjeldske distrikt frå Rogaland til Møre og Romsdal.

Harry hugsar spesielt godt døveprest Ragnvald Hammer. Dette var mannen som laga teksten til den klassiske Medaas-visa "Dar kjem dampen".

Til kvardags var dei to høyrande brørne, Johan og Karl Teodor, gode hjelparar. Dei to busette seg på kvar sin gard på Breiland, litt lenger inne på Fjellet. Karl Teodor var gift med Olaug og dei hadde to barn som blei yngre søskenbarn til Harry.

Liva og Tore Nesland som budde eit par kilometer lenger inne på Fjellet, var dei næraste hjelparane for dei døve syskena når dei skulle ha kontakt med Harry eller andre. Trygve og systrene fekk mykje hjelp av av Liva og Tore, spesielt etter at dei gamle foreldra døde.

Forandringane var store i dei åra dei døve budde i Gåsdalen. Dei var for lengst vaksne då dei fekk straum på Fjellet til jul i 1963.

Eit par år seinare kom det ein varebil frå ein radio- og TV-forretning i byen til Gåsdalen. Det blei eit styr med å finna sterke nok TV-signal for antennen oppe i lia bak huset. Men det ordna seg. Dei fekk kontakt med Bokn-sendaren og fjernsynsapparatet kom på plass i stova.

Fjernsynet var eit fantastisk framsteg for dei døve. Nå fekk dei med seg det meste av nyhetene i Dagsrevyen og dei fekk sjå filmar og andre program som var teksta. Ikkje rart dei sat klistra framføre fjernsynet om kveldane, seier Harry.

I sommar fylte Harry Breiland 72 år. Besteforeldra, mora og syskena hennar er alle borte. Nå brukar han og kona Johanna Gåsdalen som ferieplass og dei er der mykje. Dei har to sønner, Kai Tore og Stig Morten som begge er gifte og har to barn kvar.

Jenny Breiland, mor til Harry, fekk det tøft som einsleg mor til Harry i 1949. Etter det Harry fortel var det ikkje hennar ynskje at han skulle veksa opp i Gåsdalen saman med besteforeldre og døve onklar og tanter. Jenny gifta seg seinare og fekk ei dotter, Solveig. Det blei aldri aktuelt for Harry å flytta til byen til mora og hennar nye familie. Nå høyrte han til i Gåsdalen.

Då Harry fylte 40 år, fekk han telefon frå ei kvinne som presenterte seg som Anna Kyllingstad Bjotveit. Ho visste alt om Harry. Ho hadde eit utklippsbok om han. Alt som hadde stått om han i avisene hadde ho klipt ut og tatt vare på. Dette var kvinna som hadde hatt ansvaret for Harry Breiland då han var på Waisenhuset. Han var blitt høyrt og sett der også.

Dette var fjerde og siste bloggen om Harry Breiland og hans oppvekst i Gåsdalen i Hjelmeland. Takk til alle som har lese dette og takk for alle tilbakemeldingar. Ikkje minst takk til Harry som har fortalt om sitt liv!

Bestefar kjempe-stolt då Harry kom med studenthua

 

Ein stor dag for bestefar i 
Gåsdalen då Harry kom heim med
studenthua i 1968.

Kan du sjå det for deg? Harry reiste med toget frå Bryne til Stavanger. Vidare med "Hjelmelandsfjord" til Hjelmelandskaien. Derifrå bar det med Laugalandsbussen opp den bratte Fossane-brekka. Bussen slapp av Harry ved den lyseblå postkassen ned på riksvegen. Så begynte han å gå opp mot husa i Gåsdalen. Men han stoppa og rota i bagasjen. Han fant den svarte student-hua og sette den på hovudet og gjekk heim.

- Bestefar var kjempestolt då han såg meg med studenthua. Eg var den fyrste frå den då nedlagte Fjellet skulekrins som hadde tatt artium, fortel Harry Breiland som aldri brukte studenthua etterpå.

Harry på trehjulsykkelen og hunden  som var næraste leikekamerat.

Tenk deg ein guttunge som veks opp saman med besteforeldre, ein onkel og to tanter som kappast om å leggja alt til rette for poden. Han kunne jo ha blitt aldeles bort-skjemde.

- Han var ikkje akkurat lært opp til å ta hensyn til andre enn seg sjølv då eg møtte han, seier kona Johanna frå Vigrestad som vaks opp saman med seks sysken.

- Harry var ikkje vant med å ta hensyn til andre enn seg sjølv då eg møtte han, seier kona
Johanna. 

Harry viste tidleg at han var for seg og ambisiøs. I Gåsdalen gjorde han som oftast som han ville. Det fanst ikkje nabo-grenser der han kom frå.

Han hadde ikkje gått lenge på Solvang skule på Hjelmeland før han oppdaga at det var opptil fleire frodige frukthagar i nabolaget. Sju-åringen fekk lyst på eple og klatra opp i eit tre og forsynte seg. Han blei observert av kona på nabo-eigedommen. Ho kom springande og var ganske opphissa. - Du må ikkje ta eple, ropte ho. Harry blei overraska over den slags. - Er dei ikkje monte, spurte han.

For fyrste gong havna Harry i Aftenbladet. "Folk e løgne" heitte den usedvanleg populære spalten i avisa.

Unotene blei borte og Harry blei ein ivrig elev ved Solvang skule på Hjelmeland. Verken besteforeldra eller dei andre vaksne var opptekne av skulearbeidet hans, men Harry var glad i å lesa. Både bøker og aviser.

Det blei sju år med skule annankvar dag. Ein sommar og haust for presten og konfirmasjon i 1963. Ferdig med framhaldsskulen drog han til Bryne på opptaksprøve på statsrealskulen i 1964. Han kom sjølvsagt inn. Etter fire år tok han real-artium på Bryne i 1968.

Si sjømannskarriere gjorde han unna i skuleferiane: Då var han billettør på Jøsenfjord-ferja mellom Tøtlandsvik og Vindsvik. Der trong dei ein språkmektig ferie-avløysar til å snakka med turistane. Harry beherska norsk, tysk, engelsk, fransk og teiknspråk!

Nå var Harry klar for å dra ut i verda. Planen var å bli ingeniør. Han kom inn på maskinlinja på NTH i Trondheim. Men blei aldri sivilingeniør.

- Eg kunne ikkje reisa til Trondheim. Det var for langt vekke frå Gåsdalen. Nå var det min tur til å ansvaret for familien i Gåsdalen. Bestefar døde i 1969 mens eg var i militæret. Onkel Trygve fekk problem med jærstolproduksjonen. Som døv kunne han ikkje halda telefonkontakt med kundene. I tillegg hadde han problem med "kontorarbeidet". Dermed blei eg buande heime eit år for å hjelpa Trygve, fortel Harry som seinare fungerte som Trygve sin næraste hjelpar både med jærstolproduksjon og arbeidet på småbruket.

I åra etterpå tok Harry ingeniør-utdanning i Stavanger. Han gifta seg med Johanna frå Vigrestad i 1973. Dei busette seg på Ålgård i 1976. Harry var ofte i Gåsdalen, både i helger og feriar, for å hjelpa til.

Det blei laga jærstolar i Gåsdalen til utpå 1990-talet. Dei to tantene, Karen og Bertha, døde begge i 1991. Trygve døde på sjukeheimen på Hjelmeland i 2001.

Dette er tredje bloggen om Harry Breiland og familien hans i Gåsdalen. Eg kjem med ein fjerde og siste blogg om folket i Gåsdalen ganske snart.

Døve onkel Trygve – Harry sin helt

Onkel Trygve blei Harry sin helt i barndommen. Her er han i full sving med 
jærstol-produksjon.

- Onkel Trygve var ein atlet. Sterk og sprek. Han drog meg med ut i skog og mark frå eg kom til Gåsdalen. Eg fekk eit spesielt nært forhold til han, fortel Harry Breiland.

Som fire-åring kom han til den avsidesliggjande garden i Gåsdalen i Hjelmeland og vaks opp der saman med besteforeldra og tantene Karen og Bertha og så onkel Trygve som var 35 år då Harry kom.

Til kvardags dreiv dei gard og eigen jærstol-fabrikk. Dei hadde sauer og mjølkekyr som krevde sitt. Når gardsarbeidet var gjort, produserte dei stolar. Bestefar og onkel Trygve sto med maskinane og fekk stolane ferdige. Bestemor og tantene fletta stolar. Harry fekk vera med på alle deler av jærstol-produksjonen etter kvart som han vaks til. Så i dag er han stadig kompetent både til å få skikk på rikkalause jærstolar og fletta nye sete i gamle stolar.

Onkel Trygve med Forden frå 1933. Han kjøpte bilen i 1957. Ser du steinen under
bakhjulet?

Men når det blei helg, stakk Trygve ut i skog og mark, ofte med Harry på slep.

- I sin ungdom dreiv han som sportsmann i døvemiljøet og tok mange premiar. Han var ein hardhaus. Eg kan ikkje hugsa at han var sjuk nokon gong, seier Harry.

Trygve sette ut snarer etter hare og orrfugl i skogs- og heietraktene rundt Gåsdalen. Revesaks hadde han også. I den tida var det høg skotpremie på reven.

- Eg var med ein gong han fekk ein rev i saksa. Ein annan gong var han meir uheldig. Rev, ropte han ut då me nærma oss saksa. Men det var ikkje rev. Ein spraglete katt hadde gått i saksa, seier Harry.

Dei to Gåsdal-kameratane tok ut på lengre fjellturar utpå somrane. Sterke Trygve pakka ein svintung sekk med proviant, telt og fiskeutstyr og så gjekk dei til Myklagardsvatnet ved Skorva i Hjelmeland. Dette vatnet var kjent i det vida og breia i den tida for flott, blank fjellaure.

Harry var ikkje store karen på dei fyrste turane. Då hende det at han måtte leggja seg åleine i teltet medan Trygve tok seg ein ekstra sving på kvelden for å prøva fiskelukka i andre vatn i nærleiken.

Neste morgon og bar dei seg nesten skakke på flott fisk heim til Gåsdalen.

Trygve var døv og høyrte lite og ingenting. Det var lite anna han ikkje meistra. Han var sjåføren i familien. Gåsdalen ligg ein halv mils veg frå Hjelmeland. Når ein dreiv både med gard og jærstol-produksjon var det mange slags transport-behov.

I 1957 kjøpte Trygve ein 24 år gammal Ford lastebil. Det einaste som då mangla var førarkortet.

Han reiste til Stavanger for å ta den teoretiske delen. Dette foregjekk på Døves hus på Storhaug. Så kom bilsakkyndig Jakobsen til Hjelmelandsvågen for å ta seg av den praktiske delen. Der fekk Trygve kjøra opp.

- Eg var mykje med onkel Trygve med lastebilen. Me kjørte jærstolar til kaien på Hjelmeland, henta betongblokker til nytt fjøs på Kleivaland og jærstol-material på sagbruka på Laugaland, seier Harry som legg til at dei henta støypesand til det nye fjøset nede i Hjelmelandsbygda og kjørte dette lasset opp den stupbratte, smale Fossane-brekka med den nesten 30 år gamle lastebilen.

Gåsdalen var ein skikkeleg gard. Klart dei hadde hest. Her er Trygve klar for tromling. 

Hest hadde dei også i Gåsdalen. Harry gjekk berre annankvar dag på skulen slik alle gjorde på landsbygda på den tida. På fridagane var han med Trygve på å kjøra fram tømmer med hesten i skogen på Breiland. Der hadde ein av dei andre onklane, Karl Teodor, gard med tilhøyrande skog. I kveldinga fekk Harry beskjed om å setja seg i hestekjerra og kjøra heim til Gåsdalen.

- Eg var vel litt trøtt etter dagens dont. Det gjekk ikkje betre enn at eg sovna på vegen. Men hesten var godt tilvand og visste vegen. Då bussen til Laugaland kom mot oss, svinga hesten tid sides og venta til bussen hadde passert. Sjåføren såg at eg sov i kjerra. Heldigvis vakna eg på veg ned Gåsakleiva og var lys vaken då eg var heime. Ingen av dei vaksne visste at eg hadde sove. Det var det berre sjåføren på bussen som såg, seier Harry og ler.

Dette var andre bloggen om Harry Breiland sin oppvekst i Gåsdalen i Hjelmeland saman med besteforeldra, to døve tanter, Bertha og Karen pluss tøffe Trygve. Det kjem snart fleire Harry-bloggar. 

Endre Kvæstad frå Suldal skreiv denne kommentaren på Facebook etter å ha lese bloggen:

Kjekt å lesa om Trygve - dét fekk minna frå ein vinterdag i 1985 fram. Eg hadde vore til Bryne og kjøpt meg ny bil, ein Audi 80, 1981-modell. På veg heim fann eg fort ut at vinterhjula var ikkje av beste sort, an tedde seg meir som ein «dragslede» viste det seg…

 Så, i Gåsakleivo (meiner det var namnet på svingane ved Gåsvatnet?), då var det stopp. Ikkje tale om å komma seg opp. Vel, eg svinga av mot Gåsdalen i vón om å få tak i whitesprit for å vaska dekka. Banka på døra og ut kom ei dame som formidla at ho ikkje kunne høyre. «Korleis skal eg nå få fram ærendet mitt?» tenkte eg, men såg straks at det kom ein person til ut i døra og tenkte at nå løyser det seg.

 Men nei, det var nett likt stelt med høyrsla på den karen, «Å jøye meg!» tenkte eg. Men det enda med papir og blyant saman med gestikulering og peiking på så mang slags vis og utfordringa mi var formidla. Og whitesprit fekk eg, dekka fekk seg ein skikkeleg omgang. I tillegg baud Trygve seg å vera med for å hjelpa meg opp og eg takka sjølvsagt ja. På veg mot kleivo begynte han å peika framover og bakover i bilen, samstundes som han svinga eine armen i sirkel om sin eigen akse.

 Sjølvsagt var spørsmålet om bilen var bakhjuls- eller framhjulstrekt. Eg peika fram, og Trygve la seg så langt fram på dashbordet, inn under frontruta det gjekk an å koma, eg gav passeleg gass og forsynemeg kom me opp av Gåsakleivo. Eg var så nøgd at eg, utan å tenkja særleg, baud Trygve å køyra han attende til garden… då såg han på meg med eit granskande blikk, smilte lunt og fekk fram at då ville eg vera like langt… 

Han steig or bilen, gjekk heimover i snøen medan eg sette kursen mot Tytlandsvik lasta med ei interessant oppleving, letta og glad for god hjelp… Ja, den kvelden vart Trygve ein av mine heltar og!

Bestemor la ned veto: Harry skulle ikkje bu på Waisenhuset!

 

Til Gåsdalen kom Harry Breiland som fire-åring i 1953. Her voks han opp hjå besteforeldra saman
ein onkel og to tanter.

- Harry skal ikkje tilbake til Waisenhuset! Han skal bu her. I Gåsdalen!

Det fire år gamle barnebarnet sette følelsane i sving hjå den elles fredelege Kjersti Breiland. Harry hadde vore på sommarferie hjå besteforeldra og bestemora i Hjelmeland. Kjersti orka ikkje tanken på at barnebarnet skulle veksa opp på barneheim i Stavanger. Og slik blei det.

17. juli 1949 blei 26-årige Jenny Breiland mor til ein velskapt gutt. Det sto ingen stolt far klar til å ta seg av mor og barn. Jenny som var døv og arbeidde som syerske på Consul konfeksjonsfabrikk, blei nå einsleg mor.

Det blei ei vanskeleg tid. Ingen ville ta på seg farskapet. Etter ei bitter rettssak blei ein mann dømt til å betala bidrag for gutten og dermed var han ute av soga.

Ein blid Harry hjå fotografen.

Kor skulle Jenny nå gjera av seg? Ho var frå Hjelmeland og nummer fire av sju sysken. Fem av syskena var døve. Det kan henda at Jenny ikkje følte at ho hadde fått god støtte frå familien i denne vanskelege situasjonen. Det er det ingen som veit sikkert i dag.

Ho reiste ikkje heim til foreldra i Hjelmeland.

Men ho hadde andre venner. For både Jenny og dei andre døve syskena hadde som sju-åringar blitt sende vekk på døveskule i Oslo i sju år. Dei var berre heime i Gåsdalen på jule- og sommarferie. I dette skulemiljøet fekk både Jenny og dei andre syskena venner for livet.

Jenny tok med seg vesle Harry og reiste til Oslo.

?Eg har aldri greidd å finna ut nokon ting om kor me budde i Oslo eller korleis mor greidde å skaffa pengar til å overleva her. Sjølv hugsar eg naturleg nok ingenting av opphaldet i hovudstaden.

Men Harry har dåpsattesten. Der står det at han blei døypt i Vestre Aker kirke i 1951.

Seinare samme året kom mor og barn tilbake til Stavanger. Jenny fekk jobb igjen på Consul konfeksjonsfabrikk.

Ein sein kveld i 1951 oppsøkte Jenny Breiland barneheimen Waisenhuset i Stavanger. Ho spurte om dei hadde plass til Harry. Der fekk to-åringen plass.

Sommaren 1953 kom Harry til Gåsdalen på sommarferie. Der blei han verande.

Besteforeldra til Harry, Kjersti og Tore Breiland, med sine sju barn. Framme frå
venstre: Karen, Kjersti, Bertha, Tore og Jenny. Bak frå venstre: Johan, Karl Teodor,
Trygve og Egil.

Fire-åringen fekk rikeleg med vaksne folk rundt seg. Bestemor Kjersti (1890), bestefar Tore 1892, tante Karen (1916), onkel Trygve (1918) og tante Bertha (1921). Onkel og tantene var døve.

- Eg hugsar ingenting frå Oslo-tida eller Waisenhuset. Mitt fyrste minne er at eg sat på hesteryggen då me kjørte inn høyet i Gåsdalen, fortel Harry.

Guttungen lærte ikkje berre å snakka. Teiknspråket blei også ein naturleg del av læringsprosessen. Det muntlege språket til dei døve var ikkje akkurat heilt korrekt hjelmelandsdialekt. Fyrsteklassingen måtte "rydda opp" i talespråket sitt. Harry sleit med norsken dei fyrste åra då på skulen.

Dette er fyrste avsnittet i historien om Harry og oppveksten hans. Eg bloggar vidare i dagane som kjem.