Shipping-milliardær opplært på Tau-ferja

Herbjørn Hansson hadde aldri blitt skipsredar i Sandefjord utan
den grundige opplæringa han fekk på «Tau».

Han gjekk på landsgymnaset på Bryne og handelshøgskulen i Bergen, men utan alle sine år som sommar-matros på «Tau» og andre DSD-båtar, hadde ikkje Herbjørn Hansson frå Hjelmeland vore shipping-milliardær i Sandefjord i dag.

70-åringen kom i si tid til Sandefjord for å bli finansdirektør i Kosmos-rederiet. Seinare starta han rederiet Nordic American Tanker Shipping (NAT) med hovedsete i Vestfold-byen med ferjeforbindelse til Strømstad i Sverige.

Styrmann Kristian Vervik

I juni 1967 gjekk den unge og uprøvde hjelmelandsbuen om bord i «Tau» som ferie-avløysar. Han hadde ikkje fartstid frå før. Nå fekk han sin ilddåp av garva sjøfolk som kaptein Scheldrup Johnsen, styrmann Kristian Vervik, maskinsjef Osvald Kvamsøe og matrosane Øystein Sandvik og Edvin Stava. 

Då skipsredar Hansson i ein oppheta debatt i Dagsnytt 18 på NRK  sa følgjande til den norske skattedirektøren: - Jeg fraktet olje før du var begynt på skolen, var dette ein argumentasjonsteknikk han hadde lært på Tau-ferja. - Eg kunne spleisa vaier før du var fødde, sa dei til Hansson-jyplingen  om bord i «Tau» viss han yppa seg.

Om bord i Tau fekk han straks navnet Stolemann av kaptein Scheldrup Johnsen. Forklaring: Faren, Aksel L. Hansson, hadde jærstolfabrikk på Hjelmeland. Lastebilen hans var eit kjent syn for ferjefolket og eigaren blei då sjølvsagt kalla Stolemann. Når sonen begynte om bord i ferja, var ikkje fantasien større. Han fekk same navnet. 

Tau-ferja var ein flott arbeidsplass for dei som likar å komma i kontakt med folk.  Her var det mange å ta av. 

Ferjefolka jobba to dagar og hadde fri to dagar. Viss du budde på Hjelmeland og jobba på Tau-ferja, blei det ein del reising. Den 18 år gamle skulegutten måtte skaffa seg ei kjøregreia for å komma seg raskt til og frå. 

Han peila seg inn på ein brukt Puch-moped som var til salgs for 1300 kroner. Unge Hansson hadde berre 990 kroner, men avtala likevel eit møte med moped-seljaren utanfor Hotel Atlantic ved Breiavatnet i Stavanger. Før møtet hadde han veksla om sparepengane sine i blå femkrone-sedlar og kronestykke. 

Matros Edvin Stava fotografert i
matroslugaren i baugen på «Tau».

Seljaren gjorde store auer då han såg alle pengesedlane. Han brydde seg ikkje om å telja dei ein gong. Dermed blei det handel. Sjølv om ein Puch-moped ikkje var nok til å bli kubikksjarmør i Hjelmelandsvågen på den tida, kom eigaren seg raskt til og frå jobben på Tau-ferja. 

Heilt frå den spede barndommen var Herbjørn Hansson for seg, utadvendt og sosial. Han kom lett i prat med folk. Desse eigenskapane blei vidareutvikla på Tau-ferja der han seilte saman med den legendariske matrosen, Edvin Stava frå Karmøy. Stava hadde eit ord til alle.

- Hei du, kan du løysa meg av i ferien, sa Stava til stålverksdirektør Osland som reiste dagleg med ferja. 

- Trur du eg vil jobba for å så dårleg betaling, svara direktøren. 

- Du kan ikkje venta å få  matroshyra fyrste sommaren, svara Edvin Stava. Karmøybuen var ein fiks mann. Ein gong pløyde han ein åker med lastebil. Plogen hadde han montert bak lasteplanen.

Det var tre matrosar på «Tau» på den tida. Den eldste blei kalla rormann og hadde eigen lugar. Dei to andre delte lugaren i baugen. Hansson hugsar spesielt ein episode frå tida i to-mannslugar. 

Matros Øystein Sandvik

- Lugarkamerat Øystein Sandvik låg og sov ein kveld då eg la meg i mi køy. Plutseleg begynte han å snakka i søvne:

- Der datt han, sa han.

- Slo han seg, spurte eg.

- Ja. Ikkje lite heller, svara den sovande.

Herbjørn Hansson heldt det gåande som sommarmatros i DSD heilt fram til 1973. Han fekk med seg fleire båtar enn «Tau»: «Bokn», «Haugesund» og kystskipet «Rogaland» .Matros-karrieren avslutta han  på «Tau» sommaren1973. Då havna «Tau» i Sand-Ropeid-sambandet. Storferja «Stavanger» skviste ut «Tau» i den gamle ruta.

 I 1973 kjørte ikkje matrosen Puch-moped lenger. Nå  hadde han skaffa seg bil. Ein Renault Dauphine frå 1964.

Kiosken om bord i «Tau» sto tom då ferja begynte å gå mellom Ropeid og Sand. Her såg kremmarsjela frå Hjelmeland sjansen til å tjena ekstra pengar. Saman med Sverre Underbakke frå Sand, også ein kremmar, starta han med kioskdrift om bord i «Tau».

- Det kan ikkje ha blitt nokon suksess. Då hadde eg hugsa dette, seier Herbjørn Hansson i dag.

DSD-direktøren sørga for at «Tau» fekk radar

Stavangerske-direktør Erling Aanensen var ein mektig mann. Han styrte
selskapet frå 1947 til 1972.

- Er det ikke radar om bord i denne flotte ferja?

Stavangerske-direktør Erling Aanensen var overraska då han blei klar over at «Tau» ikkje var utstyrt med radar. Han kom heilt uventa om bord som passasjer og gjekk opp på brua for å helsa på kaptein Johan Johnsen. Aanensen var direktøren med stor D og styrte selskapet frå 1947 til 1972. Han inntok sjefstolen rett før  flaggskipet «Haugesund» blei sett inn i rute og gjekk av med pensjon då westamaranen «Sauda» blei presentert.

«Tau» var eit spesielt prosjekt som Stavangerske-sjefen personleg  hadde engasjert seg i. Han hadde sørga for at dette var den største, flottaste og raskaste ferja i landet då den blei sett inn i ruta over Hidlefjorden.

På brua på «Tau» oppsto det ein diskusjon mellom direktør og kaptein om ruta over Hidlefjorden. Direktøren spurte om det ikkje hadde vore best for sikkerheten at «Tau» og dei andre rutebåtane gjekk på den eine sida av holmen Horje midt i Hidlefjorden på vei inn til Tau og på andre sida når dei gjekk til byen. Kaptein Johnsen påpeika at det ville ta litt lengre tid å gå på nordsida av Horje. For sikkerheten hadde det vore mykje betre med ein radar om bord. 

Aftenbladet 3. januar 1962.

På «Tau» navigerte dei i 1961 på den gammeldagse måten. Dei gjekk på klokke og kompass når det var skodd og snøtjukna. Full  fart, åpne dører og vindu for å kunna sjå og høyra best mulig. Kursane hadde dei gått opp i full fart med god sikt. Viss dei sakka på farten, kunne dei ikkje vera sikre på kor dei var etterkvart som tida gjekk. 

- «Tau» skal selvsagt ha radar. Send en søknad til kontoret. Jeg skal personlig sørge for at den blir innvilget, sa direktør Erling Åanensen før han gjekk frå styrehuset på «Tau».  Og han heldt det han lova. 

Kristian Vervik var styrmann på «Tau» frå den var ny i 1961. Det var han som fortalde meg om Aanensen sitt personlege engasjement i denne saka. 

- Eg hugsar godt  då radaren blei installert. Så vidt eg hugsar heitte montøren Krogedal og kom frå Landor Larsen. Han plundra fælt med alle ledningane som skulle på plass mellom antennen og apparaturen inne i styrehuset. Men han fekk det til å virka. Vips, var det radar på «Tau», seier Jan Eie som  var matros om bord då radaren blei montert. 



Nokre dagar seinare reiste kaptein Johannes Langvik på Jøsenfjord-båten «Erfjord» med ferja til Tau. Han blei straks invitert på brua for å sjå radar-vindunderet i bruk. 

Kaptein Johannes Langvik

Jan Eie som sto til rors hugsar ennå kor imponert Johannes Langvik var av radaren. 

Johannes Langvik var ombobu, men budde på Tau i mange år. Sonen hans, Jan Langvik, var ordførar i Strand. 

Til nå har eg ikkje funne ut når radaren kom på plass. Men det skjedde tidlegast i 1962. Eg har funne ein artikkel i Aftenbladet i januar 1962 der fjordabåtane med radar er opprekna med navn: «Fjordsol», «Sand» og «Skudenes». «Fjordsol» gjekk i Sauda-ruta. I den lange og smale fjorden innover frå  Jelsa til Sauda, kom det sikkert godt med å ha radar i skodd og tjukk fabrikkrøyk. «Sand» gjekk sikkert i Haugesund-ruta på denne tida. «Skudenes» hadde også ei spesielt krevande ruta. 

Jan Eie som seier at han var om bord da radaren kom, var på «Tau» sommar-sesongen 1962. Då kan radaren ha blitt montert. Radar-antennen er godt synleg på eit bilde av «Tau» ved kai på Tau sommaren 1964. Viss det finst folk som veit eksakt tidspunkt, vil eg gjerne vita det. 

Radaren på «Tau» er godt synleg på styrehus-taket på dette bildet som skal vera frå 1964. Foto: Aftenbladet.

Den fyrste styrmannen på Tau-ferja

«Tau» som ny i 1961. Foto: Stavanger sjøfartsmuseum.

- Hallo Vervik. Du skal komme til Stavanger og gå om bord i den nye «Tau» som ligger på Klasaskjæret.

Den legendariske mannskapssjefen på Stavangerske, Rasmus Kyvik, var alltid klar og kontant når han hadde nådd fram til den rette sjømannen i rikstelefonen. 

- Ja, men....., innvende styrmann Kristian Vervik i den andre enden av telefonlinja inne på Strandalandet. 

- Ikke noe ja, men. Kom til byen og gå om bord i «Tau», brumma Kyvik. 

Kristian Vervik gjekk om bord i «Tau» i mars 1961.
Foto. Else Vargervik.

Dermed var det gjort. Medarbeidar-samtalane i Stavangerske og resten av arbeidslivet var korte og konsise i mars 1961.

 Då «Tau» blei sett inn i ruta over Hidlefjorden mellom Tau og byen laurdag 25. mars 1961, hadde 29 år gamle Kristian Vervik vore 14 dagar om bord. Han var den fyrste styrmannen på Tau-ferjene. 

I 1956 fekk han matros-jobb på fjordabåtane i Stavangerske. Då hadde han vore seks sesongar på fiske etter storsild og brisling saman med slektningane Karsten og Waldemar Vervik på skøyta «Mira». Han jobba også som murar og betongarbeidar når fiskebåten låg i ro.

Kystskipperskulen hadde han teke i 1955. Dermed gjekk det ikkje lenge før han vikarierte som styrmann på båtane når dei faste folka skulle ha fri og ferie. Frå 1959 var han fast styrmann på «Fjordbris» som gjekk på Tau og Jørpeland før ferja kom i 1961. For den unge styrmannen passa det godt å gå i denne ruta. Det var greie skift og kort veg heim til kona Målfrid og ungane på Tau. 

Kristian Vervik

Presentasjonsturen med Tau gjekk det gjetord om etterpå. Det var rikeleg med mat og drikke. Den flottaste ferja i landet hadde fått Stavangerske  til å verkeleg slå til med skikkeleg servering.

- Alle talarane på turen sa at DSD hadde tatt godt i med den store ferja. Var den ikkje i største laget, men etter to-tre år var den for liten, seier Kristian Vervik som stadig er frisk og rask.

1. juni blir han 87 år gammal. Han og kona Målfrid bur i eige hus på Tau med flott utsyn over båthavna og fjorden. Dei kjem til å sakna ferjene på fjorden når dei sluttar å gå neste år.

Eg har vore på besøk hjå Kristian Vervik og snakka om ferjetrafikken og livet om bord. Han fortalde mykje av interesse. Det kjem meir. Fylg med!

Kommentar på Facebook:

Asbjørn Stensen Husker Kristian da han var på Tau. Han hadde alltid glimt i øynene også for oss unge. Alltid korrekt. Så vidt jeg husker ble han også skipper . Han var utrolig godt likt og ser han dette vil jeg gratulere han som en av de flotteste jeg kjenner.

«Hjelmen»-redaren døde og båten kom for salg

«Hjelmen»  kom for salg hausten 1977.

I 1977 blei det endeleg sett punktum for skulebåten «Hjelmen». Den gjekk i opplag i moloen på Hjelmeland.  Utpå hausten, same året, døde Arne Larsson brått, rett før han fylte 69 år.

Ein spesielle båt kom for salg og ein originale båteigar var ute av soga.

Den utflytta hjelmelandsbuen Johan Nesvik kjøpte «Hjelmen» i 1978 av arvingane etter Arne Larsson for 25.000 kr. Han innreda båten til turbåt og laga bysse og køyer i den tidlegare salongen.

Melding i Aftenbladet 28. juni 1963.

Arne Larsson hadde skifta motor i «Hjelmen». Då båten var ny, sto det ein Rapp om bord. Denne blei skifta ut med ein brukt lastebil-motor som hadde sett sine beste dagar då Nesvik overtok. Difor sette han inn ein annan lastebil-motor som hadde stått i ein  Volvo B-50. 

«Hjelmen» gjorde nå åtte knop og brukte to og ein halv time til Hjelmeland. Båten låg i Bangarvågen ved Stavanger på Knut Sivertsen sin brygge.

Men det blei skruing og reparasjonar. Kona klaga. I helgene såg ho berre bakparten på mannen som sto på hovudet ned i maskinrommet. Dette gjekk ikkje i lengden. Etter fem års tid selde Johan Nesvik «Hjelmen» vidare.

- Siste gongen eg såg «Hjelmen», låg den i Hillevågsvatnet i Stavanger, seier Johan Nesvik.

Jan Terje Teddy Jensen melder at båten endte sine dagar på Usken på slutten av 1980-talet. Ein fastbuande på øya skulle byggja den om til frakt av djupvassboringsutstyr. Salongoverbygget blei fjerna og erstatta med eit solid aluminiumsdekk. Men den gamle skulebåten blei liggjande ved Usken og kom aldri meir i fart.

Arne Larsson døydde brått laurdag 3. september, sto det i Aftenbladet. Han var ein evnerik og mykje dugande mann. Tidlegare var han fiskar og hadde eige brislingbruk. Seinare dreiv han skuleskyssen i Hjelmeland. Heilt til det siste var han revisor i banken. 

Som politikar var han varaordførar og formann i trygdekassen, medlem i overlikningsnemda og formann i bygningsrådet.
Arne Larsson kjempa for at ferjestøa på Hjelmeland skulle liggja i Vågen. Han anka vedtaket i kommunestyret om at det nye framtidige ferjeleiet skulle liggja på Sande, inn for Fylkesmann.

Arne Larsson var ein real og rettskaffen mann som hadde mange venner. Larsson var ugift, skreiv Aftenbladet.

Som guttunge i 1950-åra og halvstyving på 1960-talet visste eg godt kven Arne Larsson var og trudde eg visste det mest om han.

Men ein ting var nytt for meg. Mannen som folk kjende som fiskar og politikar hadde også andre sider. Han dreiv med fiolinspel og lærte dei unge på Hjelmeland å spela fela. Ein av dei som Arne Larson bruka tid på å læra opp i fiolin-kunsten var den ganske unge Arne Kleppa, som seinare blei rådmann i Hjelmeland kommune.

Notis i Aftenbladet 5. mai 1955.

La oss hugsa Arne Larsson og «Hjelmen» med glede. God påske!

Her kjem gutane frå skuleskyssen!

Kjenner du skuleguttane som kjem frå  skyssbåten «Hjelmen».  Bak til høgre ligg skyssbåten «Star».

- Hei! Guttungen med stripet jumper må vera Bøgningsmaen, Sigve Vatland.

Dette var eg heilt sikker på. Eg treiv telefonen for å få tak i mannen som kunne identifisera guttane på bildet. Han kom for å hjelpa meg. Men det tok litt tid før han kunne sjå på bildet. Eine glaset i lesebrillene var borte. Brillehjelpen måtte tilkallast. Endeleg fekk han synet på plass og kunne sjå.

Arne Larsson og Tanja

- Ole Dagfinn Nårstad er gutten heilt til venstre. Men den neste er slett ikkje meg. Det er bror min, Børge Vatland og den neste er Kurt Åsland. Gutten heilt til høgre er Inge Torkild Skiftun. Dei andre greier eg ikkje, seier Sigve Vatland som er tre år yngre enn broren Børge som er fødd i 1960 og gjekk i sjuande klasse i september 1973.

Kjenner du fleire av dei som er med på bildet. Flott viss du kan hjelpa meg med å få alle på plass. Nå er alle navna på skuleelevane som går i land på Hjelmeland på plass:
Frå venstre: Ole Dagfinn Nårstad, Børge Vatland, Kurt Åsland, Jostein Hjorteland, Bjørn Asgaut Olsen, Torkel Nesvik og Inge Torkild Skiftun. Bak desse kjem Anne Lise Fosså, Torill Hjorteland og Odd Magne Åsland. Margaret Hagen hoppar i land frå båten.

Aftenbladet hadde ein heilsides reportasje om skuleskyss-rutene i Hjelmeland laurdag 29. september 1973. Det var den unge frilans-journalisten Leif Sirevåg som hadde laga den. Han hadde vore med Arne Larsson på rundtur med skulebåten «Hjelmen». Sirevåg som seinare blei fast tilsett som journalist og seinare redaktør i Aftenbladet, kjende godt Arne Larsson og «Hjelmen» frå før. Larsson var onkelen hans. 

- Hver eneste morgen er 12 busser, små og store i sving for å få elevene fram til skolene i Hjelmeland og Årdal. Samtidig reiser to båter rundt mellom øyene og samler opp elever der. Bare en vei kjøres det 98 kilometer, og båtene går ni kilometer hver morgen. 

Dette apparatet virker meget bra, men for at det hele skal fungere best mulig, koster det kommunen 614. 000 kroner, står i det i reportasjen frå september 1973. 

Aftenbladet var med «Hjelmen» på morgonturen frå Tuftene på Ombo via Nesvik på Jøsneset til Hjelmeland. Presis klokka 8.15 kom Bernhard Skaar til Tuftene med Ombo-elevar i sin drosje og Signy Helgeland kom med eigen båt frå Buer. Deretter gjekk båten til Nesvik og så til Hjelmelandsvågen der elevane blei frakta i buss opp til ungdomsskulen. 

Osvald Sæbø frakta skuleelevane frå Randøy over til Hundsnes med skyssbåten «Star».

«Hjelmen»-eigar og skipper Arne Larsson seier til avisa at det kan vera vêrhardt i austavinden frå Jøsenfjorden, men det er svært sjeldan at ruta har vore innstilt. I 1973 var skulebåtane nettopp utstyrt med mobiltelefonar for å gjera det tryggare for dei reisande. 

Lærar Rolv Breivik stig i land frå skulebåten «Hjelmen» på Ølesund.

Veldig kjekt at folk har vist interesse for dette stoffet. Fleire har skrive kommentarar på Facebook og nokon har sendt bilder. Eg tek mot meir med takk. Viss originalbilda frå Aftenbladet dukkar opp, hadde det vore fantastisk. 

Kari Halsne Øye har sendt eit bilde av faren, Rolv Breivik, som stig i land frå «Hjelmen» på Ølesund. Breivik var lærar på framhaldsskulen vinteren 1963 - 1963 då eg gjekk der. Etter det tok han lærarutdanning i ganske vaksen alder. Han var seinare ungdomskulelærar på Hjelmeland i mange år. 

Her er eit utval av Facebook-kommentarane:


Magnhild Meltveit Kleppa Eg var lærar på Jøsneset skuleåret 1967/68. Einaste lærar, 9 elevar i småskulen og 16 i storskulen. Eg budde på skulen i vekene, reiste heim til Hjelmeland laurdag ettermiddag med Arne Larsson. Tilbake søndag kveld med Oppseilinga, eller måndag morgon med «Hjelmen».
Første stopp om morgonen var truleg Skår, deretter Nesvik. Ragnhild Vestersjø gjekk på framhaldsskulen det året, ho vekte meg viss eg sovna før eg var framme.
Båten? I ruskevær stod eg i styrehuset med Arne Larsson. Sjøluft? Å ja, men også ein eim av olje. Dessutan ein snill hund som gjekk fritt mellom benker og bord. 

Kari Skaar Arne Larson var ein gilde skysskar, og det var gjevt å få han til å skriva i minnebøkene våre. Då trur eg det var dette han skreiv: Per aspera ad astra.

Ikkje alle er like begeistra:

Ole Dagfinn Nårstad Den var utdatert fra starten av. Motoren stoppet av og til når det var dårlig vær og me halt på å rega på land mer enn ein gong. Doet var avlåst for det var alltid i ustand. Blei ein sjøsjuk måtte ein henge over rekka uansett vær. Rart at det blei folk av oss.Eva Brit Nårstad Ja, folk hadde aldri sendt barna sine med en slik holk nå. At ingen ble skadde eller drept var bare flaks. De yngste gikk i 4. klasse altså de var 9 til 10 år gamle. Heldigvis ble det slutt da jeg skulle starte i 4. klasse. Jeg er ennå glad for at jeg kun reiste med den første halvår i 7. klasse. Altså da jeg var 13 år.
Guri Sofie Bjelland Eg er Randøybu og har reist mykje med " Hjelmen " i mi tid som skuleelev. Først då eg gjekk i 6-7 kl. reiste me til Hjelmeland skule 2 gonger i veka.Då eg i 1965 gjekk på framhaldskulen i Askvik var det kvar dag. Båten gjekk frå Øyehavn deretter til Skår - Nesvik - Hjelmeland, der buss stod på kaien og kjørte oss til Askvik. Det var slett i ikkje alltid fjorden var like blank,vinterstid kunne det vera ganske så" russje" men det gjekk som oftast greit å komma seg både fram og tilbake. Men ein spesiell opplevelse eg hadde med skuleskyssen då eg gjekk på framhaldskulen vil eg fortelja her: Det var vinter,snø og kaldt. Eg hasta avgårde for å nå skuleskyssen om morgonen,den låg å venta på meg,som vanlig var eg i siste liten og dermed sistemann som skulle ombord .Eg løyste tauet frå bryggja og heiv ombord og skulle hoppa etter, men bryggja og båtripa var isete og glatt, og dermed havna eg i det iskalda vatnet mellom båten og bryggja. Då Larsson merka at eg hadde ramla uti var han ikkje sein med å komma seg på land, han fekk tak i armen min og fekk hala meg på land igjen med beskjed om å komma meg heim i ein fart. Eg tusla meg heimatt i snøen klissvåt frå topp til tå, medan " Hjelmen" tøffa avgårde utover fjorden utan meg. Eg trur det sette ein støkk i Larsson for han ringde heim til foreldrene mine for å forsikra seg om at eg var kommen heim. Det var og siste gong eg måtte løysa tauet. Eg hugsa det var litt flaut å komma på skulen dagen etterpå, det vart jo sjølsagt kommentert. Bl.a.av bror din Dag,som ville veta om eg hadde blit våte då eg datt på sjøen.Jan Skaar Då "Hjelmen" kom som skulebåt var der rekkverk oppå salongen...Der vart fjerna nokre år seinare pga stabiliteten...Huska me var oppå der på fine dagar....

«Hjelmen» på Skår. Foto: Martin Skår. 

4

Var «Hjelmen» utgått på dato i 1959?

Aftenbladet 3. desember 1959.

- Hjelmeland har fått sin eigen «Clipper» eller rettare sagt sjøbuss, skriv Aftenbladet 3. desember 1959.

Eigaren, Arne Larsson, kom med han sjølv her ein dag og køyrde han beint inn i Moloen med ein gong. Der skal han pusta på dei stundene han får fred. Minst to gonger kvar dag må han ta turen Vågen, Pundsnes, Randøy, Jøseneset og attende til Vågen. (Pundsnes er sikkert feiltrykk for Hundsnes og Ombo er ikkje nemnt i avisa.)

Ein slik tur kan vera heisen no vintersdag med storm frå nordvest eller aust.  Det har seg slik at Larsson skyssar framhaldskuleelevane til og frå Askvik skule. Til det måtte han skaffa seg ein båt som kunne bli godkjent av skipskontrollen. Det var Sandnes Mek. Verksted og slipp som tok på seg dette arbeidet. Og resultatet ser ut til å vera framifrå godt. 

Båten som no heiter «Hjelmen» har fått ein romsleg salong med gang i midten og bord og benker på begge sider. Det er sitjeplass til 22 passasjerar, men meir er tillete. Motoren er ein Rapp med 24 hestekrefter som gjer ein fart av 8-9 mil.

Slik sto det i avisa. Viss nokon har supplerande opplysningar om byggjeplass og maskin, tek eg mot det med takk. 

- «Hjelmen» var utdatert frå starten, var det ein som skreiv på Facebook i går. Andre gav uttrykk for liknande oppfatningar om båten. Eg trur nok at dei på mange måtar har rett i at båten etterkvart gjekk ut på dato. På 1970-talet var nok dette nokså innlysande.

Vedtaket om å gi Arne Larsson jobben med å skyssa skuleelevane blei gjort
i dette huset. Her var det lærarbustad i enden nærast og kommunestyre-sal i
andre enden.  Det blei kalla heradsstova. Ligg like ved Spa-hotellet. 

Men det er lenge sidan 1959. Hjelmeland var ein liten, fattig kommune med eigne skulekrinsar på alle nes. Berre framhaldskulen samla elevar frå heile kommunen. Desse elevane var konfirmerte om hausten og gjekk på framhaldsskulen den følgjande vinteren. Dette var eit tilbod for dei som ville. Dei som meinte det var meir enn nok med sju års folkeskule, kunne finna på andre ting: Ta seg ein jobb eller reisa til sjøs.  

Skuleåret var kortare på framhaldsskulen enn på folkeskulen. Den begynte seinare og slutta tidlegare. Kommunepolitikarane såg seg ikkje råd til meir. Då det viste seg nødvendig med ein eigen skulebåt, var det nok ikkje noko ynskje frå dei som sat på pengesekken at ein skulle flotta seg når det skulle skaffast nødvendig skule-skyssbåt. Elevane opplevde både sjøsjuke, skodde og motorproblem med «Hjelmen». Men det gjekk heldigvis godt. Eg veit ikkje om at det skjedde alvorlege uhell med båten. 

I 1959 var Ombo delt på tre kommunar: Hjelmeland, Sjernarøy og Jelsa. For å samanlikna skulebåt-standarden på den tida, fann eg fram båttilbodet i Sjernarøy kommune. Men det var ikkje akkurat den mest moderne tonnasjen dei hadde der heller. Var det «Øygut» som frakta framhaldsskule-elevane frå Ombo til Sjernarøy?

Dette er frå Rødne-rederiet sine nettsider. 

Hugsar du skuleskyssen «Hjelmen»?

Skuleskyss-båten «Hjelmen» hadde fast plass i moloen på Hjelmeland i nærare 20 år. Foto: Rudolf Stangeland.

Den gamle skuleskyss-båten «Hjelmen» ligg og har helgafri i moloen i Hjelmelandsvågen. Eit slikt fargebilde er nok til å få meg til å falla i stavar ei heil stund. Det minner om eit maleri. Ikkje ein plastikkbåt å sjå. Koss gammalt kan dette vera?

Fotografen var Rudolf Stangeland. Han var handelsmann i Bergevik på Forsand, men han kjøpte og selde båtar også. Fiskaskøyter og andre farty. I si tid kjøpte han melkebåten «Kløver» av Magnus Fuglestein i Erfjord og selde den vidare til Sverige. Kan han ha vore på Hjelmeland for å sjå på «Hjelmen»?

- Eg tvilar på det, seier sonen, Kjell Magnar Stangeland. Han trur at faren kikka seg rundt i Vågen ein gong dei gjekk og venta på skyss frå Hjelmeland til Hebnes.

Kona til Rudolf Stangeland, Aud Sigrund, var frå Hebnes. Dei reiste på helgetur dit av og til. Då var det greit å bli henta med båt på Hjelmeland. På den tida var det ikkje veg frå Ropeid til Hebnes. Bru over Sandsfjorden var berre ein fjern draum. 

Skulle ikkje forundra meg om bildet er teke i påskehelga. Akkurat nå sit eg på Hjelmeland og ser over på Ombo der det er snø på dei høgaste toppane bak Skår. Du ser snø ovanom Skår på bildet også. 

Bildet er frå 1971, viser det seg. Inne på kaien er det stabla opp betongblokker. Dei skulle Endre Nordbø bruka til å laga grunnmur på huset sitt i Nordbygda. 

Nils Kleppa frakta betongblokkene til moloen med «Paddy».

- Svigerfar, Nils Kleppa, kom med fiskeskøyta si, «Paddy», frå byen og lossa blokkene i moloen. Derifrå kjørte eg dei med to-hjulstraktor heim til hustomta vår. Dette hugsar eg veldig godt, seier Endre Nordbø i dag. 

Dei to båtane som ligg innerst til kaien i moloen, er også gamle kjenningar. Endre Nordbø meiner at den innerste er «Byrkjafjord» som hadde eigarane Kåre Gundersen, Olav Byrkja og Bjarne Byrkja.

Jon Eileif Dale meiner at det korrekte er at «Byrkjafjord» var eigd av Olav Byrkja, Kristen Ingvaldstad og Ivan Skjelbreid.

Jan Buer var eigar av gavlabåten utanpå «Byrkjafjord».

- Eg trur at robåten med vindskjerm tilhøyrde Lars Jørmeland, seier Endre Nordbø.

Eg har samla saman ein del stoff og bilde slik at eg kan laga fleire «Hjelmen»-epistlar nå i påskeferien. Tek gjerne mot innspel, bilder og opplysningar. Du finn meg på Messenger, mobil, mail eller hytta i Hjelmelandsvågen. 

Moloen laurdag 24-3-18 klokka 16. Foto: Bloggaren.