«Hjelmeland» blir nordlending

 

Her kjører bilane om bord på ferjekaien på Sande i "Hjelmeland" slik dei har gjort sidan 1993. 

Ferja «Hjelmeland» kan nå vera på veg inn i historia som trufast ferja på Hjelmelandsfjorden. I morgon, fredag, skal «Hydra» vera ferdig med ei vekes service-opphald og blir sett inn i rute igjen. Då set «Hjelmeland» kursen mot nord.

- Fyrst går turen til Rubbestadneset der ferja skal i dokk hjå Los Marine. Neste mål er Sandnessjøen. «Hjelmeland» skal nå setjast inn i ferjesambandet Herøy – Søvik, opplyser Annette Røberg, driftsleiar for Norleds ferjedrift i Rogaland.

Her blir det eit møte mellom systrer. «Høgsfjord», systerferja går alt i dette sambandet som rederiet Norled har kontrakt på å driva fram til 1. februar 2026.

"Hjelmeland" har vore eit kjent syn på fjorden sidan 1993.

18. desember 1992 blei dei to tvillingferjene «Hjelmeland» og «Høgsfjord» døypte ved Trønderverftet i Hommelvik i Trondheimsfjorden. Tørny Kvaløy var gudmor for «Hjelmeland» og Åsa Gjølme for «Høgsfjord». Dei to ferjene kosta 130 millionar kroner tilsaman, sto det i Aftenbladet dagen etterpå.

Vinteren 1993 blei «Hjelmeland» sett inn i ruta si. Her blei den gåande trufast fram til den nye ferja «Hydra» kom i 2021. Nå blei «Hjelmeland» reserve-ferje både for Hjelmelandssambandet og Finnøy-ruta med fast liggjeplass ved ferjekaien på Sande på Hjelmeland når den ikkje var i bruk. Men den har gått mykje i sitt gamle samband. «Hydra» var borte i 10 månader då den blei ombygd frå el-drift til hydrogen som drivstoff.

- Ei god ferja både for reisande og mannskap, meiner kaptein Ralph Nuland.

- Ei skikkeleg god ferje. Både å reisa med og arbeida på, fatslo kaptein Ralph Nuland då eg blei med han på ein tur til Ombo. Sørlendingen har vore om bord sidan 2005. Han har berre lovord både om ferja og sambandet. Nuland blir ikkje med «Hjelmeland» nordover. Han er nå fast mann på «Hydra». Ørjan Handeland frå Sunnhordland er administrerande kaptein på «Hjelmeland». Gunnstein Aukland frå Ombo har tilsvarande stilling på «Hydra».

Sjølv om «Hjelmeland» har gått trufast på fjorden i 31 år, har den aldri fått den same plassen i den hjelmelandske folkesjela som fjordabåten «Hjelmelandsfjord» som gjekk mellom Ryfylke og byen i 29 år, frå 1949 til 1978. Då kjende folk båten og folka om bord inn og ut. Nå er kontakten svært begrensa, ein kjører ombord og kjem dit me skal. Det var det.

Men «Hjelmeland» er stadig ei flott ferje som me kanskje aldri ser igjen.

«Hella» heiter ferja som blir ny reserverferje i Ryfylke. Den kjem frå Sogn.

Koss fekk krettur-handlaren i Oslo tak i Petra frå Jelsa?

 

Petra Thorsen frå Jelsa og Andres Svadberg frå Årdal forlova seg i 1914. Bildet tilhøyrer 
Marta Svadberg Hatløy.

Heilt uforståeleg koss Petra Thorsen kom i kontakt med den 11 år eldre Andres Svadberg, opphaveleg frå Årdal. Mannen hadde då for lengst eablert seg som kjøt-handlar i det som på den tid blei kalla Kristiania. Petra ser ut til å ha budd på Jelsa i all si tid fram til dei to forlova seg i 1914. Data-sjekking var ukjent på den tida. Tenk, dei hadde ikkje mobiltelefon ein gong.

Tore Thorsen og eg har nå prøvd å finna ut meir om dette paret. Petra var tanten (faster) til far hans og Andres var onkel (morbror) til far min. Tore og eg er ikkje i slekt, men har truleg felles tremenningar på Austlandet.

Forlovelsesnotis i Aftenbladet 7. juli 1914.

Petra var fødd i 1879. Ho var dotter til Anna og Edvard Thorsen på Jelsa. Dei var seks sysken. Då Petra var seks år gammal, døydde mora i barsel. Faren sat igjen åleine med seks små ungar. Det var ikkje greit i den tida.

Petra var oppkalla etter morfaren sin, Per Økstra. Nå blei ho plassert hjå bestefaren sin i Økstra som var ein av dei beste gardane i Jelsa-sokna. I Thorsen-familien blei det fortalt at Petra lengta heim. Ein gong faren kom på besøk, gøymde ho hua hans slik at han ikkje kunne fara heim igjen. Det kan sjå ut til at ho fekk heile sin oppvekst ved Økstrafjorden.

Ved folketeljinga i 1900 bur Petra Thorsen på garden til morbroren Gudmund Økstra. Ho er fosterdatter og har husstell og sying som yrke står det her.

Andres Svadberg var vert då besteforeldra mine, Serina og Johannes Laugaland var på Oslo-besøk.
Andres og Serina var sysken. Bildet tilhøyrer Nils Viga Hausken.

Det finst ingen spor etter Petra Thorsen i Nasjonalbiblioteket før ho blir forlova med Andres Svadberg. Dette sto i Aftenbladet i 1914. Eg greidde ikkja å finna bryllupsnotis i avisene på dette paret. Men dei blei nok gifte og busette på St. Hanshaugen i Oslo og fekk sonen Andres i 1916. Han var ein av fire gutar i denne Svadberg-familien som blei kalla Andres etter bestefaren i Årdal. I tillegg hadde far hans same navnet.

I avisa Stavangeren frå 1924 fann eg eit stort intervju med Andres Svadberg som var fødd og oppvokst i Årdal i Ryfylke og var ryfylking med liv og sjel. Og ikkje mindre rogalandspatriot er han blitt etter å ha giftet seg med Petra Thorsen, søster til lensmannen på Jelsa. Her kjem det også fram at han er pensjonert sersjant og kunne fortelja mange historier frå Madla.

I 1893 hadde han slått seg saman med ein eldre bror og kjøpte opp sauer i Ryfylke som dei dreiv over fjellet til Oslo der dei då blei selde. Dette var starten. Seinare selde han slakt i Oslo for slaktarar frå Rogaland. Nå kalla han seg kommisjonær. Årdalabuen blei også medeigar i ein skofabrikk. Dette førte til at han busette seg i hovedstaden og blei buande der til han døydde i 1929.

Nekrolog i Aftenbladet 12. januar 1929.

Petra blei buande i Oslo saman med sonen Andres. Men ho hadde god kontakt med slektningane sine i Ryfylke. Då Einar Thorsen, far til Tore, gjekk på politiskulen i Oslo i 1930-åra, budde han på hybel hjå Petra. Einar Thorsen blei lensmann i Jelsa etter faren. Han blei den fyrste lensmannen i storkommunen Suldal.

Onkelen min, Hallvar Laugaland, studerte jus i Oslo og var ferdig utdanna i 1930. Kor vidt han budde hjå Petra, veit eg ikkje. Men dei hadde god kontakt. I ei notis i Aftenposten etter krigen fann eg Petra som part i ei rettssak av forretningsmessig sort. Kven hadde ho til sakførar? Hallvard Laugaland, sjølvsagt. Han var ikkje nevøen til Andres for ingenting. Familiane sto nære kvarandre og dermed blei dei kontakta når det var nødvendig.

Då eg bladde i bygdeboka frå Årdal av Sigurd Eikeland for å finna ut nok stoff til å laga desse bloggane, fann eg ut at der var Andres-navnet konsekvent skrive feil. Anders sto det, sjølv om det krydde av Andresar i bygda på den tida.

Litt meir om oppkalling til slutt. Far til Petra heitte Edvard Thorsen. Han kalla sonen opp etter faren sin. Dermed blei det Tore. Men då Tore fekk sin eldste son i 1908, blei han kalla Einar. Det likte ikkje den gamle. "Det kunne like godt vore brakje", sa han.

Einar Thorsen kalla yngste sonen sin Edvard. Det er han som overtok slektsgarden på Jelsa.

I desse dagar er det komme ein ny Einar til verda. Han er sonen til barnebarnet Helga og Dag Ingebrigtsen.

Dette var alt om Petra og Andres. Dermed er det punktum finale, viss det ikkje kjem nye opplysningar om koss dei to fann kvarandre.

Tore og eg har felles tremenningar. Kor mykje slekt er det?

 

Nesten-slektningar: Thore Torsen og eg har felles tremenningar.

Plutseleg kom det for ein dag: Tore Thorsen på Jelsa og eg har felles tremenningar. Koss mykje er me då i slekt? Før i tida var folk opptekne av kven dei var i slekt med og koss ting hang saman. I dag sviv folk rundt heilt uvitande om slike viktige relasjonar.

Eg var vaksen og vel så det då eg møtte Torger Hauge frå Sand på slutten av 1970-talet. Eg jobba i Aftenbla og var stasjonert på Sauda-kontoret. Hauaen var med i Suldal kommunestyre og eit framståande medlem i det som dei på den tida kalla Suldalsgeriljaen. I ein møtepause saug han tak i meg og sa at det var ein familie-forbindelse mellom oss. Petra var stikkordet.

Torger Hauge og far min hadde moster Petra felles.
Foto: Einar Hauge Nilsen, Haugesunds Avis.

Då kom eg på at far min hadde snakka om moster Petra av og til. Han sa forresten ikkje moster, moste sa dei på Laugaland. Grunnen til at eg la merke til det: Det var komisk at far min hadde ei tante med same navnet som kjærasten til teikneserie-figuren Stomperud.

Så viste det seg at Hauaen også kalla denne dama for moster Petra. Ho var syster til mora hans.

Thorsen-sysken. Frå venstre: Anna Katrine, Thore, Anna (mor til Torger Hauge)
Dina (Edvardine) og Petra. Bildet tilhøyrer Tore Thorsen.

Petra Thorsen var det fulle navnet. Ho var frå Jelsa, fødd i 1879 og hadde ein bror som heitte Tore. Han var lensmann i bygda. Som godt vaksen møtte ho mannen i sitt liv, Andres Svadberg frå Årdal. Han var bror til bestemor mi og dermed morbror til far min. Andres var fødd i 1868.

Frå Aftenbladet 7. juli 1914.

Koss dei to møttest veit eg ingenting om, men ved å søka i gamle aviser fann eg ut at dei to forlova seg sommaren 1914. Tysdag 7. juli 1914 står det med gotisk skrift i Aftenbladet at det er inngått forlovelse mellom frk. Petra Thorsen, Jelsa i Ryfylke og kommisjonær Anders Svadberg, Kristiania. (Førenavnet blei radbrekt i avisa, det skjedde ofte.) Petra var 35 år og Andres var 46 år.

Andres dreiv kommisjonsforretning i hovedstaden. Han dreiv med salg av jordbruksprodukter, hovedsakeleg frå Rogaland. I tillegg var han med på å starta ein skofabrikk der han var direktør, står det i ein nekrolog frå 1929.

Grunnen til at årdalsbuen havna i hovedstaden. Ein god del ryfylkingar dreiv rundt århundreskiftet slaktedyr over heia til Kristiania. Også brørne Hallvard og Berdines var engasjert i den same businessen. For å få seldt dyra blei dei verande der aust i vekevis utover hausten. Både Andres og brørne busette seg etterkvart i Oslo.

Bryllaupsdatoen for Petra og Andres har eg ikkje funne. Men dei busette seg på St. Hanshaugen i Oslo og fekk sitt einaste barn i 1916. Sonen blei døypt Andres, oppkalla etter farfaren, Andres i Årdal.

Andres St. Hanshaugen.

Dei heldt på oppkallingstradisjonen i Svadberg-slekta: Fire guttar blei døypte Andres etter bestefaren. Ikkje lett å halda styr på når dei omtala desse guttane i familien. Det var ein i Årdal, ein på Laugaland, ein i Stavanger og ein i Oslo: Det blei Andres Svadberg, Andres Laugaland, Andres Byen (Svadberg) og Andres St. Hanshaugen (Svadberg).

Kommisjonær Andres Svadberg.
Bilde i Stavangeren 1924.

Avisa Stavangeren hadde eit stor intervju med Andres Svadberg i 1924:

"Anders Svadberg er født oppvokset i Aardal og endnu ryfylking med liv og sjæl. Og ikke mindre rogalandspatriot er han blit, siden han ble gift med Petra Thorsen, en søster av lensmanden paa Jelsa. For ingen holder bedre end hun paa god gammel nedarvet ryfylkekultur." Viss du vil lesa meir, gå inn på bildet under bloggen.

Familiebilde frå Jelsa. Frå venstre: Astrid Steinsbø med sonen Kristian, Randi Midttun,
Einar Thorsen med sønnen Fridtjof og Tore, Andres St. Hanshaugen og Roald Mehus.
Astrid og Randi var systrene til Einar Thorsen. Mennene var syskenbarn 
Bildet tilhøyrer Edvard Thorsen.

Tore Thorsen var lærar på Sudalsosen i ein del år frå 1975. Der var eg også lærar eit år. Då visste eg ikkje om denne familie-relasjonen. Kanskje er me ikkje slektningar, men det var jo ganske nære, slik eg forsto Torger Hauge frå Sand som var søskenbarnet til Einar Thorsen, far til Tore.

Eg skal blogga litt meir om Petra og Andres når eg får meir orden på desse tremenningsgreiene. Eg tek mot fleire bilder med takk.

Frå Stavangeren 1924.