Livet med lånehunden Leo

Leo lengta vel litt etter eigarane sine. Sjølv om han
blei påpassa etter beste evne. 

I morgon skal me gå på biblioteket og levera Leo tilbake. Det var kjekt med hund så lenge det varte, men utlånstida var snart slutt og me vil unngå purrebrev og denslags.

- Låna hund på biblioteket? Går det an?

I dag går alt an. For nokre år sidan drog me til Nord-Norge på båttur. På øya Myken på Helgelandskysten traff me ein mann som hadde lånt telt på biblioteket. Det var nytt for oss då, men i dag. Ingenting forbausar oss lenger.

- Ikkje skriv slikt tull, seier ho som eg har med meg. Det er ei bok du skal levera på biblioteket. Hunden skal tilbake til familien vår på Byhaugen

OK. Slik er det. Først får du ungar. Dei har du til låns, blir det sagt. Så får du barnebarn. Dei får du også låna av og til. Til slutt endar du opp med å låna kjæledyret til barnebarna som ferierar langt sør for folkaskikken i 50 varmegrader. Der kunne dei ikkje ha med hunden sin. Då var det godt å ha gamle besteforeldre på lur for Leo.

For oss gamle var det uvant å dra på ein hund. Sjølv om me i yngre dagar hadde ein Golden Retriver med navnet Singha. Den kom frå Foreningen for omplassering av dyr til oss i byen. Dette var ein damehund. Ikkje så svær og kraftig som denne tre år gamle hannhunden som er nesten like sterk som kånå og meg til saman. Den drog meg opp mange bakkar, men det var ein kamp å ha den med på turen når den ville snu og gå heim igjen.

Uvant med hund i huset igjen etter mange års pause, men det gjekk godt.

Unghunden heiter Leo. Det betyr løva på latin. Den gamle hunden vår hadde fått navnet Singha av sin tidlegare eigar. Dette betyr også løva, men på det framande språket sanskrit. Dette løve-navnet finn du også igjen i ølet Singha beer og byen Singapore også. Bare så du vett det!

Ein golden retriver-hund gjer det lett å få nye kjenningar. Jenter i alle aldrar er svake for slike hundar. Dei vil klappa dyret. Og hannhunden likar godt å bli klappa. Hadde halen vore vindmølla, ville det blitt mange kilowatt av logringa.

Leo har vore snill. Heilt stille om natta. Tålmodig ventande på lufteturen når me har stått opp. Ikkje grining eller bjeffing. Han har vore bortimot lydlaus. Eit enkelt voff var alt når han var lei av å vera åleine på terrassen og ville inn. Men då har me jo også henta vauen på minuttet.

Frå og med mandag er Leo ferdig med det døsige hyttelivet på Hjelmeland. Nå skal han heim til ungar og vaksne i sin beste alder. Då blir det hopp og sprett og tjo og hei igjen for han.

Men me hadde det løye med Leo-lånet, me gamle også. Drog på båttur og greier. Eg arbeider nå med ein blogg om turen. Den har fått tittelen: På langtur med Leo.

«Sjernarøy»-skipper vitne til Nordsjø-drama

Passasjerbåten  «Venus» redda heile mannskapet på lastebåten «Trym»
i januar 1937. Ein redningsaksjon det gjekk gjetord om. Dette kjende
maleriet blei laga etter hendinga som Tormod Gjøse var vitne til.

Den ville orkanen og det dramatiske forliset i Nordsjøen i januar 1937 har dei aller fleste sjøfartsinteresserte fått med seg. Men forsandbuen Tormod Gjøse opplevde dramaet som passasjer om bord i englandsbåten «Venus». Dette har eg funne ut ved å lesa gamle aviser. Eg skal kåsera om gamle fjordabåtar på Sjernarøydagen 26. juli. Då begynte eg å leita etter stoff om fjordabåten «Sjernarøy» som kom flunkande ny til Ryfylke i april 1959. 

Kapteinane på fjordabåtane var viktige folk både i byen og i bygdene for 60 år sidan. Derfor er det ikkje så rart at før sommarferien i 1960 hadde Rogalands Avis ein serie under vignetten «Skipperne på fjordebåtene». Her er også kaptein Gjøse på «Sjernarøy» med.

I Stavanger var det ikkje lett å skriva «Sjernarøy» rett. Frå RA 1960.

Då nybygde «Sjernarøy» blei sett inn i Ryfylke-trafikken sto Tormod Gjøse på brua. Eg møtte aldri han, men har funne spor etter han både i Rogalands Avis og i Aftenbladet.

 I 1937 fekk han hyre i utenriksfart på Sigvald Bergesens «Krossfonn» av Stavanger og skulle mønstra på i England. Gjøse reiste i januar 1937 som passasjer til Newcastle med «Venus» tilhøyrande Bergenske Dampskibsselskab, ein overfart i storm og orkan. 

Lastebåten «Trym» kom i havsnød i det forrykande uværet i Nordsjøen. Om bord i «Venus» fanga dei opp naudsignala frå «Trym». Heile mannskapet frå «Trym» blei redda i ein dramatisk redningsaksjon som det seinare gjekk gjetord om.

Tilbake til Rogalands Avis frå 1960:

- Jeg kunne nevne mange grunner til at jeg trives best på fjorderutene, sier Tormod Gjøse, skipper på «Sjernarøy» siden båten ble levert ny i april i fjor.    

- For det første byr denne trafikken på mange personlige fordeler arbeidsmessig sett. Det blir mindre slitsomt nattarbeid, og når en er glad i hjemmet sitt, så er det veldig hyggelig å kunne dra hjem til Madla så å si nesten hver eneste dag.

Gjøse vet hva han snakker om. Han har prøvet annet enn fjordetrafikken i Ryfylke. Før krigen var han i tankfart på Bergesens båter, siden har han vært styrmann på Nattruten i fire av de 12 årene han har vært i Det Stavangerske Dampskibsselskab.

«Sjernarøy» var den siste nybygde fjordabåbåten til Stavangerske. Den  kom i 1959.

- Dessuten liker jeg lynnet i fjordene, jeg er født på Forsand, og i denne jobben kommer en i nærkontakt med passasjerene. Det vil jo for en stor del bli de samme som reiser. De fastboende innover blir en jo også godt kjent med etter hvert.

- Blir det ikke lite avveksling, den samme ruten dag etter dag, år ut og år inn?

- Jeg synes ikke det: Vi står på god fot med kundene våre, og det skjer noe nytt til stadighet.

- Mye hyttefolk?

- Det er en del hytter på Finnøy, ja, og det er fest og glede når skipet er proppfullt med passasjerer som skal ut og nyte fridagene i naturen.

- Ikke noe vondt å si om hyttefolk altså?

- Slett ikke. Passasjerene er det svært lite bry med, enten det er hyttefolk eller andre slag. Og oppstår det kluss en gang i blant, så gjelder det å være diplomatisk, smiler skipperen. Alt ordner seg. (Avskrift slutt)

Kaptein Gjøse fekk blomar av ungane på Sjernarøyane i april 1959.

Eg har funne ut meir om kaptein Gjøse. Då han runda 85 år i 1990 sto det ein omtale i Aftenbladet 7 juli 1990 som eg har skrive av ord for ord.

Tidligere sjøkaptein Tormod Gjøse, Mariero, Stavanger, er 85 år søndag 8. juli.

Tormod Gjøse er fra Forsand, født og oppvokst på Gjøse. Hans foreldre var Karen og Edvard Gjøse, de var tre søsken. Gjøse ligger fint til ved sjøen, og sjøen ble hans virkeplass. Fra tidligste ungdomsår var han på sommer- og vinterfiske.

Han kom så om bord i Høgsfjord Rutelags båter noen år. I 1938 fikk han hyre i utenriksfart på Sigvald Bergesens «Krossfonn» av Stavanger. Gjøse skulle mønstre på i England, og reiste i januar i 1938 til Newcastle , en overfart i storm og orkan. Båtene «Trym» og «Karmt» forliste i det forrykende uværet i Nordsjøen.

Smedviks «Veni» kom også i havsnød og ble hjulpet inn til Stavanger av passasjerbåten «Jupiter», som igjen satte kursen mot Newcastle, der Gjøse og de andre passasjerene kom velberget fram. 

(Det er noko som ikkje stemmer i denne omtalen av dramaet i Nordsjøen. «Trym» forliste i januar 1937, har eg funnet ut. Av skipstelegramma i Aftenbladet i 1938 står det at «Krossfonn» er i Stillehavet i 1938. Dermed har eg tatt sjansen på at Tormod Gjøse reiste over Nordsjøen i januar 1937. Viss nokon er betre informert, tek eg med glede mot opplysningar og korreksjonar.)

Tormod Gjøse ble om bord i «Krossfonn» en tid i fart mellom Japan og Amerika. Han ble så ansatt i Det Stavangerske Dampskibsselskab, og førte blant annet «Sjernarøy» i fart i Ryfylkefjordene.

Gjøse var usedvanlig godt likt av alle han kom i kontakt med i sin lange fartstid. Med sitt lune og vinnende vesen fikk han mange venner.

Han er i god form og bor i sin smakfulle leilighet på Mariero. (Avskrift slutt)

Vidare fann eg ut ved å søka i det digitale Aftenblad-arkivet at Tormod Gjøse blei enkemann i 1965. Sjølv døde han i oktober 1993, 88 år gammal.

«Sjernarøy» blei seldt til Nederland i 2000. Dei nye eigarane bygde fjordabåten om til eit slags skuleskip for ungdom som har problem med å tilpassa seg. Eg fann dette bilde på Facebook for ei månads tid sidan. Det ser ut til å vera forholdsvis ferskt:

Sjøl me som gjekk i småskulen blei store!

Småskulen i Vormedalen skuleåret 1958 - 1959 med lærar Åse Nøkling. Fyrste
 rekke frå venstre: Dag Laugaland, Jan Laugaland, Hans Ove Mæland, Andre
rekke: Helga Tytlandsvik med kusina med same navn, Anne Brit Laugaland, Siri
Mæland, Marit Mæland og John Laugaland. Bak: Brita Tytlandsvik,
 Astrid Vormeland, Jone Laugaland og Ingvar Helland (Bjørnhus). 

Småskulen. Det fyrste trinnet på stigen opp til vaksenlivet. Me måtte læra å lesa og skriva. Rekna og, forresten. Det var ingen spøk. Livsens alvor, skulle me heller ikkje gløyma. Det fekk me inn med teskeier i kristendomstimen som var starten på kvar einaste skuledag.

Likevel smilte me til fotografen som hadde stilt oss opp utanfor Vormedalen skule ein solskinsdag hausten 1958 eller våren 1959. Dette veit eg fordi det var Åse Nøkling som var lærar eller skulte - som dei sa - i heimbygda mi den vinteren då eg gjekk i tredje klasse.

Åse Nøkling frå Hjelmelandsvågen var ikkje utdanna lærar i 1958. Ho hadde gått ut av gymnaset eit par år tidlegare og hadde litt lærarpraksis då ho overtok ansvaret for skulen i Vormedalen. Seinare tok ho lærarutdanning og var lærar på Hjelmeland i aldri så mange år.

Vormedalen skule slik den såg ut i mi tid. Lærar Muri og kona budde i den eine enden av skulehuset. Muri var
lærar her på 1930-talet. Foto: Digitalt Museum.

Annankvar dag gjekk me på skulen. Småskulen - fyrste, andre og tredje klasse,  gjekk på tysdag, torsdag og laurdag. Storskulen, fjerde, femte, sjette og sjuande klasse, hadde måndag, onsdag og fredag. Sjøl om me hadde ein del heimelekser, var det mykje tid til andre ting. Dei som kom frå gardane, fekk tidleg vera med i arbeidet heime. Me som ikkje kom frå gard, hadde vel betre tid til å farta rundt og sjå på kva som føregjekk i bygda.

Eg hugsar med glede tilbake på dette skuleåret med Åse Nøkling som lærar. Ho var smilande og glad. Dei to fyrste åra hadde eg streva med å læra med å lesa. Eg følte meg utrygg. Alt i andre klasse måtte med læra avsnitt av bibelsoga utanåt. Desse kunne eg på rams før eg gjekk på skulen, men alt gjekk i svart då eg skulle framføra desse setningane. Uff og atter uff!

Men med Åse Nøkling bak kateteret gjekk det betre. Eg tok meg igjen og greidde meg betre. Det var både ups and downs i dei skuleåra som kom, men eg kom meg gjennom på eit vis.

Utsyn over Vormedalen i april 2019.

Statistikken hadde me mot oss, fann eg ut då eg gjekk på pedagogisk seminar for å kvalifisera meg til å bli adjunkt med opprykk, som det blei kalla.

I ei av lærebøkene på seminaret kom det fram at elevar som hadde foreldre med låg inntekt, lite utdanning og i tillegg budde langt borte frå utdanningsinstitusjonane, var underrepresenterte mellom elevane som tok vidaregåande utdanning. I denne småskule-klassen frå Vormedalen, nesten to mil frå kommune-hovudstaden i Hjelmelandsvågen, var det ingen av ungane som kunne skilta med foreldre med utdanning av betydning. Pengar var det heller ikkje all verden av. Ingen rike, men heller ingen som kunne kallast fattige. Av dei 12 elevane var det likevel minst fire som tok artium.

 I 1959 hadde ikkje Hjelmeland kommune råd til å halda elevane med lærebøker. Dette måtte foreldra syta for. Dei eldste i familien fekk nye bøker som så gjekk i arv i familien. Berre nokon ganske få år seinare blei denne ordninga avskaffa. Etter den tid fekk elevane utdelt lærebøker på skulen.

Men me i småskulen smilte til verda og fotografen. Det gjekk jo ganske godt.

Bildet er tatt av ein sønnene til lærar Olav Østerhus som var læraren min i fyrste klasse. Han døydde sommaren 1957, men familien blei buande nokre år i lærarbustaden som låg i ein enden av skulebygninga. På bildet er det ein gjeste-elev med. Helga Tytlandsvik hadde med seg kusina med same navn! på skulen denne dagen. Bildet fekk eg frå Helga.

Prostata-politiet er ute etter meg!

Her var eg blitt pasient CD 29. Ikkje noko rusk!

Kaffor akku rat meg?I fleire år nå har eg vore på vill flukt frå prostata-politiet som vil prakka prostata-kreft på meg. Til denne tid har eg klart å gå klar, men koss lenge kan ein stakkars utflytta hjelmelandsbu klara seg mot alle desse kvitkledde fagfolka som meiner eg har noko å skjula.

Litt ansvar for denne greia må eg ta sjøl. Far min døydde av prostatakreft. Han hadde det vondt det siste året han levde. Dette fortalte eg til fastlegen min ein gong han tilfeldigvis såg opp frå dataskjermen sin. Han forsto godt at eg ville sleppa mest mulig pine på mine gamle dagar.

- Ikkje noko problem. Me tek ein PSA-test. Då vil det visa seg om du er i faresonen, sa fastlegen.

Eg likar ikkje sjukdomsprat. Alltid har eg prøvd å unngå det. Men eg hugsar PSA av ein enkelt grunn. I min barndom interesserte eg meg litt for motorsykkel-merke. BSA var eit av dei. Viss eg absolutt må vita navnet på denne prostata-testen, tenkjer eg berre på motorsyklar frå 1950-talet:

Tempo, Puch, Jawa og BSA.

Ikkje stress med denne SMS-en. Tidsnok til hausten. 

PSA-testen gjekk fint. Fleire år gjekk det heilt fint. PSA'en var som den skulle vera.

Men akk og ve. For nokre år sidan sat eg i saksa. Testen hadde slått ut. 

Eg blei sendt til Sandnes. Der blei eg kjørt gjennom ein MR-maskin som bråka noko aldeles forferdeleg. For å gjera det ekstra grusomt, hadde dei kvitkledde sett på meg eit headset som spelte kristleg nærradio så lenge er var i maskinen. Kva som var tanken bak dette? Skulle det gjera dødsangsten større eller mindre? Eg veit ikkje. 

Nokre veker seinare gjekk turen til Egersund. Der skulle eg ta vevsprøve av prostata. Eg skal ikkje gå i detaljer om akkurat denne hendinga. Men for å seia det enkelt: Det var ingen fornøyelse.

I Egersund blei dei ikkje imponert.

- Du har ikkje kreft. Ikkje vis deg her igjen før PSA-verdien din er skikkeleg høg, var meldinga eg fekk eit par veker seinare.

Men eg fekk ikkje fred så lenge sjølv om fastlegen min pensjonerte seg. Arvtakaren introduserte nye måtar å granska meg på. Stokholmstesten. Dei sende ein prøve av blodet mitt til Sverige. Etter det blei det tyst. 

Meir oppstyr blei det likevel då eg spurte etter koss det hadde gått med prøven i Sverige. Det gjekk ei stund før svaret frå Sverige dukka opp på legekontoret. Men då det låg på bordet, blei eg send til spesialist på Hinna og til helvedesmaskinen på Sandnes på ny. 

Deretter måtte eg avleggja ny vevsprøve på Hinna. Det var like lite festleg som i Egersund. 

Spesialisten innkalte meg ekstra for å orientera meg om sine funn.

Han hadde ikkje funne nokon ting. Men ville ikkje gje seg. PSA'en var så høg, meinte han.

Sist onsdag var eg på urologisk avdeling på sjukehuset og blei sjekka og undersøkt av ein urolog. Ein urolog er ikkje urmakar, tvertimot ein lege som mellom anna er spesialist på mannens underliv. Ein lite pirrande jobb etter mitt syn, men likevel.

Eg har ikkje fått dommen frå sjukehuset. Den kjem eg ikkje til å blogga om, uansett. Men eg gjekk likevel oppglødd ut frå sjukehuset.

Kvifor det? Jo, nå skal du høyra.

Onsdag morgonen peip det i mobiltelefonen. SMS frå Sjukehuset. - Når du kjem inn på sjukehuset, skal du trykka på den vedlagte lenka. Ikkje før!

Då eg kom i pasient- og pårørande-mylderet på sjukehuset, trykte eg på lenka på telefonen.

Eit minutt seinare peip det i telefonen. - Du er registrert og er nå blitt til pasient CD 29.

CD betyr corps diplomatique, sånn cirka. Eg var ikkje nokon kemsomhelst lenger.

Telefonen peip igjen.

- Gå til sone F og vent ved rom 222 eller noko slikt. 

Ikkje lenge etter på var eg inne på rommet med ei kjekke dama som gav meg piller og ba meg å komma tilbake om ein time. 

Ein time seinare møtte eg opp omtrent på same plassen. CD 29 skulle inn på U044 kl 12.30. Sto det på ei lystavla nå. Eg venta. Det skjedde ikkje noko kl 12.30. Men den var maksimalt blitt 12.36 då eg blei henta av ei kjekk dama (pleiar) som tok meg inn på eit rom som rett nok hadde eit anna nummer enn det som sto på lystavla. 

Som sagt. Det som skjedde på rommet skal eg ikkje skildra. Men før legen, som var ein hyggeleg, utanlandsk mann, forlet meg, bøyde han seg over meg og sa han skulle skriva ut piller til meg. Dei kunne eg henta på apoteket.

Ein halvtime seinare var eg på apoteket på Tasta og henta pille-eska.

Denne dagen hadde eg vore på sjukehuset og gjennomgått ein prøve. Eg var ikkje innom ein skranke eller snakka med nokon utanom dei kvitkledde som skulle ta seg av meg. Datamaskinen styrte meg rett gjennom heile systemet. 

MEN! På korridorveggen sto det eit oppslag om at eg skulle dra rett heim frå syehuset utan å betala. Eg skulle få rekning på SMS og deretter betala med Vipps. Den har eg ikkje sett noko til. Ja, ja. Det er ikkje mitt problem.

Kunne ikkje dy meg på torsdag. Eg ringte til eks-naboen min og fortalde om koss avansert og digitalt det er blitt på sjukehuset. Han fekk sjokk. - Viss det er blitt slik, tek ikkje eg sjansen på å å bli sjuk, sa han.

Nattruta på grunn i natt!

«Kong Sverre» på grunn på Bokn.  

Ein radarfeil var årsaka til at nattruteskipet «Kong Sverre» rente opp på Lauplandsholmen i Boknasundet seint på kvelden, mandag 25. januar 1960. Dette har det blitt skrive om og om igjen. Men radaren var ikkje i bruk på denne turen, frå Stavanger til skipet enda på fast grunn på Bokn halvannan time seinare.

Ikkje noko utevêr i dag. Derfor ryddar eg opp i alle bilda som eg har liggjande på nettbrettet. Der hadde eg fleire avisoppslag frå Rogalands Avis om grunnstøytinga på Bokn. Eg hadde ein raptus på Arkivenes hus i vinter. Då fotograferte eg likt og ulikt frå gamle aviser. «Kong Sverre»-uhellet måtte eg jo ha med meg:

Fyrstesida i Rogalands Avis 26. januar 1960.

Nattruta på grunn i Boknasundet i natt. Passasjerene satt på land, ingen fare for båten, radaren sviktet, sto det på fyrstesida av RA.

Skodda var så tjukk at det gjekk ei stund før det var klart kva holme båten hadde truffe. Sjølv om farten var redusert, sette «Kong Sverre» seg skikkeleg fast. Det gjekk ei tid før det stolte nattruteskipet var brakt flott, som det heiter på fagspråket.

«Stavanger 1», seinare «Kong Sverre», vakraste skipet som har hatt tre raude ringar i skorsteinen, er det blitt sagt.
 Foto: Stavanger Maritime Museum.

«Kong Sverre» var ikkje kem som helst i heimbyen. Frå den blei sett inn i nattruta Stavanger – Bergen i 1914, hadde den vore heimbyens favoritt og flaggskip med navnet «Stavanger 1» fram til 1950. Det vakraste skipet som nokon gong har hatt tre raude ringar i skorsteinen, er det blitt sagt.

Bortsett frå eit uhell under krigen, hadde det stolte dampskipet gått feilfritt i nattruta år etter år utan radar . Med kompass, klokke, vakne folk på brua der alle vinduer sto på vidt gap og ein ganske nedkjølt matros på utkikk framme på bakken. «Stavanger 1» kom og gjekk i rute.

På brua snakka kaptein og los seg i mellom, blir det fortalt - Ka e klokkå. - Elleve. - Hiv trosså, me er i Kopervik, blei det fortalt.

«Kong Sverre» sto godt på
Lauplandsholmen. 

- Vi hadde ved 24-tida en samtale med kaptein Petterson om bord i «Kong Sverre» . Skipperen kunne opplyse at det var tett tåke på hele turen fra Stavanger, hvor båten hadde avgått kl. 21.10. Allerede da båten passerte Tjuholmen viste det seg at radaren ikke fungerte, står det i avisa.

Maskinen ble holdt sakte i gang for at ikke båten skulle gli av igjen, da en ikke var sikker på om den var tett. Under grunnstøtingen var foruten kaptein Peterson også losen, E. Bjørnøy, på brua.

- I går formiddag ble det gjort forsøk på å trekke «Kong Sverre» av ved høyvann, skriv RA, men båten lot seg ikke rikke. Den sitter som støpt fast, men likevel har den ikke fått noen skade av betydning. Når en først får den av, vil den nesten straks kunne settes i fart igjen, skriv RA torsdag 28. januar 1960.

- Det er svært sjelden at nattruten ikke kan holde ruten av en eller annen grunn. Kontorsjef Valde ved Stavangerske opplyser til Rogalands Avis at så vidt han kan huske, har det hendt bare et par ganger at et nattruteskip har gått på grunn. «Sandnæs» grunnstøtte i Boknasundet en gang før krigen, mens «Stavanger 1» («Kong Sverre» ) gikk på grunn under krigen nord for Leirvik. Det var visstnok tåke ved begge tilfellene, sier kontorsjefen.

RA har også eit grundig referat frå sjøforklaringa der kaptein Fredrik Petterson gjorde greie for både navigasjonsutstyret om bord og seilasen nordover. «Kong Sverre» var utstyrt med væskekompass, radar, radiopeilar og radiotelefon. På brua var kapteinen, losen og rormannen. Radaren viste seg å vera i ustand, men hadde vore heilt i orden dagen før. Den blir nå undersøkt av ekspert.

- Klokken 21.57 ble Fjøløy fyrlykt passert i en kurs som var 6-7 kabellengder av. Det var stille og ingen sjø over Boknafjorden, og båten kjørte med full fart. Ved Fjøløy ble kursen lagt om som vanlig. En fulgte i det hele tatt de vanlige kursene på turen. Klokken 22.14 ble farten satt ned til ca 5 knop, omkring 22.30 ropte utkikksmannen på bakken: Det må bakkes! Og så gikk båten på grunn. Tåkeluren på Aksnes som skulle kunne høres et par nautiske mil vekke, hørte en ikke noe til før grunnstøtingen, står det ordrett kopiert frå Rogalands Avis.

Dette var alt eg har teke med meg frå den gamle avisa. Å kalla dette uhellet for ein radarfeil, er vel ikkje heilt rett? Radaren var ikkje i bruk på turen.

Kaptein Fredrik Petterson var ein dyktig og fargerik mann som seinare var kaptein på hydrofoilbåtane mellom Stavanger og Bergen. Han avslutta karrieren som kaptein på Tau-ferja.

«Kong Sverre» gjekk siste tur frå Bergen i nattruta 22. desember 1962. Den blei seldt til opphogging i 1963.

Middagslur på galna siå av Ombo

Mange ledige gjesteplassar i båthavna på Nedstrand på ein flott søndag i mai.

Kor er eg henne?

Eg bråvakna frå middagsluren. Heilt stilt. Slik er det på Nedstrand på ein fredeleg søndag ettermiddag i mai før sommarferie-stresset har starta.

Strålande sol og heilt stilt på sjøen. Skal me ta ein båttur? Har dei ikkje kafé på Nedstrand i det tidlegare bankbygget? Sikkert åpen nå.

Kortenden på stikkedåsen er ei nautisk mil på sjøkartet. Stikkedåsen sin rolle i norsk kystnavigasjon var større enn mange er klar over. Berre pass på at stikkedåsen er av rett størrelse.

Eg rekna ut at det var 11-12 mil frå Hjelmelandsvågen til Nedstrand. Ikkje så veldig langt, men ein hjelmelandsbu må jo kasta seg ut i ukjent farvatn på galna sida av Ombo. Målet var klart.

Stor stas då «Finnøy»  kom til Nedstrand på presentasjonstur 8. mai 1971.
Foto: Haugesunds Dagblad.

Sjøvegen til Nedstrand blir mindre og mindre brukt. Snart må du ha eigen båt for å komma over fjorden til strandstaden som i generasjonar har vore ein populær sommarsplass for Stavanger-folk og andre sørfylkingar. Ferjer og hurtigbåtar kan vera vekke før du veit ordet av det. Dei har visst gått ut på dato.

Dei fleste som dreg til Strannå har for lengst slutta å reisa med båt. Dei kjører bil og tek ferja over Boknafjorden. Om nokre år kjem Rogfast og då kjører du non-stop til Nedstrand uansett om du kjem frå sørfylket eller nordfylket. Slik er det blitt.

Kortaste vegen frå Hjelmeland til Nedstrand gir deg nærkontakt med Ombo, nest største øya i Rogaland, som blir ein bydel i Stavanger frå årsskiftet.

Hjelmelandsvågen heilt nederst. Ombo under stikkedåsen. Foldøy før Nedstrand heilt øverst.

Tuftene, Tjeltveit, Buer og Røykjanes. Navna står på kartet. Det er berre til å glana i veg. Hjelmelandsdelen av øya har morgonsol, Finnøy-delen kveldssol. Slik har det vore alltid. Heilt sidan Adam tjente på Jørstad, som dei seier der borte.

Viss du snur deg og ser på andre sida av båten, ser du Foldøy som ligg i Suldal kommune. 

- Nærstrand, sa mange i byen. - Nesstrand, sa me som var innante. - Strannå, sa dei innfødde om strandstaden som i si tid fungerte som ein slags hovudstad i Ryfylke med tollbu og allslags. I dag er dette ein utkant i Tysvær kommune.

Nedstrand frå lufta i 2002. Dette var før båtforeninga laga ny båthavn. Bildet sto i «Lune havner»  som
Aftenbladet gav ut då.  Foto: Egil Eriksson.

- På Nedstrand er det to handelsmenn og bank. Det skreiv eg i heftet med tittelen «Lune havner» som Aftenbladet gav ut i 2002. Nå er banken blitt kafé. Handelsmennene er der, men dei har stengt på søndagane. Cafénais!!? Derimot, hadde åpne dører. Søndagsbuffet. Det var å gafla på. Middag, dessert og kaffi. Stappmette då me stabba bort til båten og måtte kvila middag før det var aktuelt å gå heim igjen.

Båtforeninga på Nedstrand har ei flott båthavn med god plass til båtturistar nå før sesongen startar for alvor. 

Kunne det berre blitt sol og varme nå, så kunne me frista fantalivet nokre dagar. Draumen er å høyra gauken på Borgøy i pinsti-helga.

Huset som onkel Jakob bygde

Huset som Jakob Østensen bygde i Sæbøreinå. Det blei rive for mange år
sidan. Bildet er henta frå bokverket Norges bebyggelse som kom ut i
1950-åra.

Når austavinden kom strykande over Steinslandsvatnet om ettermiddagane med kurs mot Hjelmelandsvågen, tok den med seg fløytetonane frå huset i Sæbøreinå ned til rutebåtkaien. Folk løfta hovudet og lytta. - Høyrer du det og? Det er 'an Jakob Østensen som spelar fløyta, sa dei då.

Huset i Reinå er vekke og mannen som bygde det, døydde i 1951. - Onkel Jakob, sa mor mi. Men han var ikkje onkelen hennar. Han var onkel til mor hennar. Eller heller: Denne Jakoben var bror til min oldefar, Lorents Østensen.

Brørne Østen (1872) og Jakob Østensen (1876) ute i robåt på Hjelmelandsvågen. Begge flytta til byen og
arbeidde på butikk i mange år. Foto: Ryfylkemuseet.

Eg kan ikkje hugsa denne Jakoben. Men hugsa det var noko med dette huset og familien min i Vågen. Så fekk eg for meg at eg måtte finna ut korleis dette hang saman. Nå skriv eg det eg har funne ut og litt til. Viss nokon veit meir, er eg takknemlig for å få innspel.

Margarethe Østensen.

Jakob Østensen var fødd i 1876 som den yngste av ni søsken. Han reiste frå Hjelmeland til Stavanger før 1900-talet kom fram på kalendrane. Den unge mannen kom i skomakarlære og blei seinare diskenspringar i butikken til Sophus Thomsen i Breigata.

- Folk frå Hjelmelandsvågen gjekk alltid til Sophus Thomsen for å kjøpa dressar og trøyer av kjenningen, Jakob Østensen, fortel Jan Ommundsen som var med faren på eit slikt ærend før krigen.

Sophus Thomsen var frå Fister og dei to ungdommane frå Ryfylke blei kameratar og gjekk i Bondeungdomslaget i byen som blei stifta i 1900. Dei var med i eit spelstykke saman med Berta Vaage, skriv Johan Veka i ein toppartikkel i Aftenbladet frå 1973.

I bondeungdomslaget traff han heilt sikkert kona si, den tre år yngre Margarethe Husebø frå Hundvåg. Eg greidde ikkje å finna opplysningar i Aftenbladet om kva tid dei gifta seg. Takksam viss nokon veit dette.

Nekrolog i Aftenbladet 27. februar 1951.

Jakob Østensen var i alle dagar ein ihuga songar og blei æresmedlem i songkvartetten Njørd der han var medlem i over 40 år, sto det i Aftenbladet då han fylte 70 år i 1946.

Sjølv om han blei både skomakar og diskenspringar i byen, gløymde ikkje Jakob Hjelmelandsvågen der han var fødd og oppvaksen i det litla raude huset som stadig står rett ved sida av Spinneriet. Butikkmannen ordna seg ei festetomt i Sæbøreina og bygde seg hytta der. Materialane henta han mellom anna frå det gamle kvernhuset som sto på prestegardssida nedanfor Vågabrua.

Då krigen kom, flytta Margarethe og Jakob til Hjelmeland og blei buande der resten av sitt liv. Jakob arbeidde mellom anna ein del på skomakarverkstaden til Leif Larsen. Og Margarethe deltok i foreningslivet i bygda. Ho er med på eit bilde av Vågens eldre kvinneforening i bygdeboka for Hjelmeland.

- Eg hugsar godt at Jakob Østensen hjelpte far på skomakarverkstaden i travle periodar, fortel Astrid Julshamn. Ho er dotter av Anna og Leif Larsen.

Jakob og Margrethe Østensen var på julebesøk hos mor og far, og på vegen heim til huset i Reinå fekk Margrethe slag. Dette gjorde et voldsomt inntrykk på meg som då var åtte år, fortel Astrid Julshamn.

Eg minnest også godt Reinhold Nicolay som budde i det raude huset ved spinneriet ei tid. Dette må ha vore ein del år etter krigen. Eg og Olav, bror min, gjekk på besøk til han av og til, og med oss heim fekk med fine teikningar han laga. Eg trur også han skreiv dikt til oss. 

Så vidt som eg forstår, hadde ikkje Margarethe og Jakob eigne barn. Men i dødsannonsa blir Margarethe kalla mormor. Reidar Brommeland som er med i annonsa er truleg ein pleieson til Østensen-paret.

Dødsannonse i Aftenbladet 19. januar 1951.

Margarethe og Jakob døde med nokre få vekers mellomrom vinteren 1951. Ein nær venn av ekteparet, Stavanger-diktaren Reinhold Nicolay, skreiv nekrologen om Jakob:

-Ekteparet vant seg venner i Hjelmeland. De kom til å høre heime der, skjønt de nok lengtet tilbake til Stavanger. De var bramfrie stille mennesker. Deres heim var idyllisk og koselig. Alltid ble en møtt med vennlighet hos ekteparet Østensen, skreiv Reinhold Nicolay som budde på Einervoll i Hjelmeland under krigen.

Hytta som seinare var bustadhus i mange år, blei kjøpt av Ole Nøkling. Huset er rive for ein god år sidan nå.

Kjelder: Opplysningane til denne bloggen har eg fått av Jan Ommundsen. I tillegg fann eg ein god del interessante opplysningar ved å søka i Aftenbladet sitt arkiv. 

Det raude huset ved Spinneriet var barndomsheimen til Jakob Østensen. Nils Viga Hausken kjøpte dette huset tidlegare i år.