"Årdalsfjord" med damp, dieseldur og baugpropell!

Rutebåten "Årdalsfjord" kjem til Stavanger i rute for siste gong
21. juli 1980. Foto: Aftenbladet.

Tre ulike fjordabåtar har gått i Ryfylkefjordane med navnet "Årdalsfjord".   Dette er det einaste navnet som Jøsenfjord Rutelag bruka tre gonger. Svært viktig å vita viss ein skal kunna diskutera fjordabåt-soga med den rette autoriteten.

Jøsenfjord-selskapet kjøpte den fyrste "Årdalsfjord" i 1924. Det var i sanning ingen ny båt. Dampbåten var bygd i Trondheim i 1877 og fekk då navnet "Robert". Kva blir Robert bakvendt? Jo. Nettopp. Trebord. Den var bygd i tre på jernspant. Altså ein trebåt. 

I si fyrste tid gjekk båten i ruter i Trøndelag. Men den var også bortleigd til Postverket og frakta post til Finnmark. 

"Årdalsfjord" den fyrste ved kai på Helgøy i Årdalsfjorden.

I 1892 blei "Robert" seldt til Ryfylke Dampskibsselskab med Tore Underbakke som styreformann. "Robert" blei sett inn i rute Sauda - Sand - Stavanger i konkurranse med Stavangerske. 
Stavangerske lika ikkje konkurransen. Dermed blei det oppvask då dei oppdaga at DSD-ekspeditøren på Sand arbeidde for konkurrenten. Men ekspeditøren disponerte einaste bryggja på strandstaden. Dette førte til at DSD sparka mannen og bygde ei eiga brygge og tilsette ny ekspeditør.

Stavangerske tok etterkvart knekken på konkurrenten og overtok "Robert" i 1897. Den gjekk i alle slags ruter i Ryfylke og var den fyrste båten som gjekk gjennom slusa i Skjoldastraumen då den åpna i 1908.

"Robert" var ingen racebåt. Nysmurt og i trimmen greidde den nesten ni knop, men i motvind dabba farten fort.

Trebåten "Robert" som nå var blitt til "Årdalsfjord" og sett inn i Årdalsruta der den blei gåande fram til 1934. Då hadde Jøsenfjord Rutelag kjøpt dampbåten "Lindesnæs" og gitt den navnet "Jøsenfjord"." Denne båten fekk dieselmaskin og var ein av dei raskaste rutebåtane i Ryfylke ei tid i 1930-åra. Jøsenfjord Rutelag konkurrerte med rutebåten "Eira" i Årdalsruta og på Tau møtte dei DSD. Dei trong fart. 

Trebåten "Årdalsfjord" blei nå gåande som reservebåt. Den hadde ein maskin på 110 HK og var billig i drift. Men i 1940 var det slutt. Nå var "Årdalsfjord" akterutseilt og blei nedrigga til lekter. Brødrene Anda overtok som eigar.   Lekteren blei seinare senka i Pinå utanfor Bybrua i Stavanger. 

Jøsenfjord Rutelag trong ny tonnasje etter krigen. I 1946 reiste folk frå selskapet saman med kolleger frå Høgsfjord Rutelag til Malmø. Der overtok dei systerskipa "Gylfe" og "Gefion" som låg i opplag der. Dei hadde tidlegare gått i rutefart mellom Malmø og København. Nå venta Ryfylkefjordane.

"Årdalsfjord" den andre var Jøsenfjord-båt fra 1946 til 1951. Du ser kaptein Knut Øye på brygga  på Randøy.

"Gylfe" blei til "Årdalsfjord" og "Gefion" blei "Lysefjord". " Den siste blei gåande i Høgsfjorden og Lysefjorden til utpå 1980-talet. "Årdalsfjord", derimot, fekk eit kortare opphald i våre fjordar. 

Jøsenfjord-selskapet fann "Årdalsfjord" lite brukande som rutebåt. Den første sommaren gjekk den mykje i turistruta Stavanger - Vadla. Elles gjekk den som reservebåt. Den hadde verken vinsj eller lasterom og harde trebenker i dei to salongane. 

All last måtte plasserast på dekk. Det er fortalt at ein gong gjekk "Årdalsfjord" frå byen med ein slåmaskin hengande i livbåt-davitane. 

Johannes Langvik frå Tau var den fyrste kapteinen på båten. Seinare overtok Knut Øye frå Randøy. 

I 1951 selde Jøsenfjord-selskapet "Årdalsfjord" vidare til Bergen. Der gjekk båten mellom Askøy og Bergen, først som "Askøy" og seinare som "Kvarven". 
Den blei opphogd hjå Brødrene Anda i 1976. 

"Årdalsfjord", den tredje og siste, blei sett inn i rute i juli 1953. Tilsynelatande ein ny og moderne fjordabåt, men også denne båten hadde ei fortid. Den var bygd som slepebåt i Kønigsberg (Kaliningrad) i Tyskland og kom til Norge etter fyrste verdenskrig. Den blei ombygd til rutebåt. Med navnet "Duen II" gjekk den i indre deler av Oslofjorden fram til 1952. Båten blei seldt til opphogging og skulle gå til England der den skulle omgjerast til spiker. Men styresmaktene meinte den var altfor god til å bli opphogd.

Dermed enda den i Stavanger der Jøsenfjord Rutelag hadde store planar. Dei skulle byggja den tidlegare dampbåten om til ein rask fjordabåt som skulle gjera livet surt for Stavangerske og "Fjordbris" i Tau-ruta. 

- Eg gløymer aldri den dagen då me gjekk prøvetur. Vonbrotet var stort for alle involverte. "Årdalsfjord" ville ikkje greia høg nok fart til å hamla opp med "Fjordbris", fortalde maskinist Lars Holmen frå Randøy. Han arbeidde som ung mann på Jøsenfjord-verkstedet på Buøy i Stavanger og var med på å klargjera "Årdalsfjord" for fart. 

"Årdalsfjord" og Jøsenfjord-selskapet kom på defensiven på Tau. Dei mista retten til å bruka ferjestøa på Tau i 1960. Men då kom mottrekket:

"Årdalsfjord" den tredje var Jøsenfjord-båt frå 1953 til 1976. Dei siste fire åra som rutebåt tilhøyrde den DSD.
Foto: Norsk Maritimt Museum.

"Årdalsfjord" blei den fyrste fjordabåten i landet med baugpropell. Dermed snudde båten akterenden til Tau-kaien og lasta bilar raskt og effektivt. Med ein gong bilane var om bord, var det full fart forover mot byen. Konkurrenten måtte bakka ut av ferjestøa og snu før den kunne hasta etter "Årdalsfjord".

I 1964 var det slutt. "Årdalsfjord" slutta å gå til Tau og Årdal. Den blei erstatta av gamle "Fisterfjord" som gjekk  der til ruta blei nedlagt. 

Nå blei "Årdalsfjord" gåande i den såkalte nafta-ruta på Fisterøyane og Ombo. 

- Baugpropellen blei berre brukt viss ein skulle setja akterenden inn mot kaien eller i dårleg vêr ved enkelte kaiar. Men maskinisten måtte vera i godt humør. For det gjekk mykje straum til baugpropellen. Dermed måtte ein ekstra hjelpemotor setjast inn ved slike høve, fortel Steinar Warland som var på "Årdalsfjord" frå 1964 til 1978.

Frå 1. januar 1976 var "Årdalsfjord" Stavangerske-båt. I den tida gjekk den mest i Sjernarøy-ruta. 21. juli gjekk båten sin siste tur som rutebåt.

"Årdalsfjord" hadde tre kapteinar som Jøsenfjord-båt: Ola Hagen, Olav Erøy og Selmer Halsne. I Stavangerske tida var Sigurd Døskeland, Enok Dalaker og Bjarne Erfjord kapteinar. Og mange hugsar nok stadig Henry Ur som mangeårig matros.

Seinare havna båten på Kypros. Den blei herja av brann i 1987 og opphogd i 1989.

Det var tre "Årdalsfjord"-versjonar. 

Ha ei fin helg!

(Det meste av opplysningane om dei to fyrste båtane har eg henta frå Magnus Torgersen si bok "Fjordabådane".)