Blir dei aldri forsynt med ungar i Jøsenfjorden?

Aksel Nielsen Hjorteland (4) og Johannes Selvikvåg Østerhus (snart 4) har
meir enn nok tumleplass i barnehagen i Jøsenfjordn. Her er dei under oppsyn
av styrar Anita Hjorteland Viken.

Neste år blir det fullt i barnehagen i Jøsenfjorden når dei to babyane i bygda har vokse seg store og blitt eit år. Nå er det 12 ungar i barnehagen, fem jenter og sju guttar. Denne bygda langt inne i Ryfylke-fjordane er både frodig og livskraftig.

 13 yngre fjordbuar går i grunnskulen. Dei blir skyssa med buss til Erfjord skule. Samla blir dette 27 barn med stort og smått. Ikkje verst i ei bygd der ein reknar at det bur omlag 110 sjeler. 

- Hei, kom igjen! Her er ennå plass for ein til hjå oss, seier barnehagelærar Lene Kaldheim og styrar Anita Hjorteland Viken.

- Viss det kjem ein unge til nå, er det fullt viss dette er eit barn mellom tre år og seks år. Sjølv om det er 17 plasser i barnehagen. Slik er reglane, seier Anita Hjorteland Viken som er barnehage-styrar.

Det er ikkje plassen det står på i barnehagen.  Men ein må ha fleire vaksne til å ta seg av dei små dersom ein skal auka kapasiteten. Slik er reglane.

Denne hausten var det tre nye ungar som starta i barnehagen. Det er 100 prosent oppslutning om barnehagen. Alle ungane i bygda går her!

-Jøsenfjorden er ei flott bygd med mange fine turmål i nærområdet: Longemo, Iglatjønn og Skytebanen. Her er dei største av barna ofte ute på tur, seier barnehagestyraren.

Barnehagen er åpen frå klokka kvart over sju til kvart over fire kvar dag. Også om sommaren viss det er behov for det.

Skulen i bygda blei nedlagt i 2012 og skulebarna måtte reisa til Hjelmeland for å gå på skule. Etter eit par års tid, blei Jøsenfjord-elevane overført til Erfjord i nabokommunen Suldal. Dermed har dei litt kortare veg fram og tilbake.

Kart: Google Maps

Barnehagen overtok skulen sine lokale. Det manglar ikkje på tumleplass for ungane. 

Barnehagen er ein etter måten stor arbeidsplass i Jøsenfjorden med sine fire tilsette. Du skulle tru arbeidsplassane var kjærkomne på ein så liten plass, men ingen av dei tilsette bur i bygda.

Styrar Anita bur i Hjelmelandsvågen og dei tre andre vaksne bur også i nabobygdene.

- Vil denne babyboomen halda fram?

- Eg trur kanskje dei unge familiane begynnar å bli forsynte med ungar nå. Dermed kan det dabba av med småungar i bygda i åra som kjem. Me får venta og sjå, seier Turid Fyljesvoll Hjorteland som er leiar av bygdeutvalet i Jøsenfjorden.

Pukkverket til Norsk Stein på Berakvam ved Jelsa i Suldal kommunen gir arbeid til eit ti-tals fjordabuar. Det er også to-tre arbeidsplassar hjå Norstone som skipar ut stein og grus frå Jøsenfjorden. Oppdrettsnæringa gir også arbeid til folk her inne. Eg må forresten ikkje gløyma at den lokale daglegvareforretninga gir arbeid og det er ein god del fjordafolk som er engasjerte i offentleg sektor. Då er vel det meste med!

Eg trudde eg budde i verdens navle!

Luftfoto av Laugaland midt på 1950-talet. Folgehuset med telefonstasjon og brevhus i framgrunnen. Barndomsheimen min
i midten. Gardshuset lengst bak. Bildet er tatt i svart-kvitt og påført farge i hytt og vêr etterpå av firmaet som selde dei. Bussen var grå, aldri gul og grønn. Bussgarasjen var ikkje raud. 

- Perlå i Ryfylke, var det nokon som sa. Verdens navle er eit mykje meir presist uttrykk for heimplassen min på Laugaland slik eg opplevde den frå eg var ein neve stor til eg strekte meg opp til halvannan meters høgde.

Viss du studerer det vedlagte flyfotoet frå 1956 eller deromkring så kan du tenkja deg koss det var. Her var alle kommunikasjonsmidler samla på ein plass. Buss, post, telefonstasjon og mjølkerampe. Kva meir kunne ein forlanga?

Huset i framgrunnen var ikkje berre folgehuset der bestemor og bestefar budde. Det vesle tilbygget mot gardstunet romma både Laugaland brevhus og telefonstasjonen med navnet Vormedal i Ryfylke. Telefonlinjene spreidde seg ut frå stasjonen til alle slags utkantar. Til og med Trodla-Tysdal sokna til telefon-stasjonen her. Eg hugsar det ennå. Anna Maurseth var navnet på telefon-abonnenten i Tysdal.
Faster Tulla, med det offisielle navnet Anna Johanna, styrte både med post og telefon.

Bestemor mi, Serina Laugaland, og faster Tulla med handarbeid heime i
folgehuset på Laugaland.

Faster Tulla var den yngste systera til far min. Ho var ikkje gift og ho blei buande heime saman med foreldra så lenge dei levde. Tulla levde av inntektene frå post og telefon.

Barndomsheimen min var huset i midten. Utanfor står Chevrolet-bussen som far min kjørte på 1950-talet. Med Laugaland som endestasjon kjørte han ruter til Hjelmeland, Fister og Tau i alle år.

Om kvelden sto han og venta med bussen på Hjelmelandskaien når rutebåten kom frå byen. Ved halvsju-tida kom han kjørande heim til dalen vår med passasjerar og post. Då han stoppa opp på vegen mellom bussgarasjen og huset vårt trykte han hardt og lenge på bussfløyta så heile dalen kunne høyra at nå kom bussen. Det var også signalet til faster Tulla. Ho kom springande på lettte bein for å henta postsekken.

Flokken av ungar og flokken av halv- og heilgamle mannfolk som hadde stått og venta på bussen, trakk nå opp i gardsrommet ved folgehuset og venta på at 'u Tulla hadde sortert posten. Når ho låste opp døra, køa folk inn og fekk utleverte brev og aviser. Enkelt og greit. Dagens ritual.

Notis i Aftenbladet 8.oktober 1963.

Besteforeldra mine døydde i 1962. Då blei 'u Tulla aleina i Folgehuset. Ho var det dei kalla ei gammale jenta på 47 år. Ho hadde telefonen og posten. Det var verken til å leva eller døy av. Dessutan var det ikkje meining i at eit einsleg menneske skulle sitja aleina med eit svært hus. Andre på garden trong også hus.

Den gamle jenta signaliserte til sine overordna at ho ville ut i verda. Dette trur eg var årsaka til at telefonen i Vormedalen blei automatisert veldig tidleg. Med det gammeldagse telefonsystemet delte fleire telefon-brukarar same telefonlinja. Ringesignalet fortalde kven som fekk telefon. Viss du løfta forsiktig av telefonrøyret, kunne du gjerne høyra andre som snakka i telefonen, Spennande greier. Men gamle-telefonen var i ferd med å gå ut på dato.  I Vormedalen var telefonen brått og tidleg modernisert. Me fekk summetonen minst 15 år før dei fekk høyra slikt i Hjelmelandsvågen.

Laugaland brevhus blei nedlagt og erstatta med poståpneri og landpostbud. Johan Tylandsvik var både poståpnar og landpostbud. Han hadde også ein liten butikk i same bygget i Mælandskrossen.

'U Tulla blei telefondama på telefonstasjonen på Moi, seinare på Jørpeland. Ho enda opp på Televerket i Stavanger der ho ekspederte den fyrste generasjonen med mobilkundar som blei kopla vidare inn på telefon-nettet på ein sentral i Tele-bygget i Kannik. Ho slo den nye teknologien. ' U Tulla var pensjonist før den tekniske utviklinga gjorde henne arbeidsledig.

Slik var det på Laugaland i gamle dagar. Me ungane fekk bera postsekker, vera med på å stempla julakort og anna forefallande arbeid. Når det var bryllup på ein av gardane, var det ein fæla sjau med å skriva ut festtelegram. Eg var for liten til å få skriva på desse blankettane, men å vera telegram-bud, var eg opp til fleire gonger.

Alt dette kom eg på då eg fann avisnotisa om Laugaland brevhus i Aftenblad-arkivet.

Ferjekokk med begge beina på landjorda

Matros Thomas Fuglestein Bog på «Hjelmeland» meiner at han går rundt som eit bevis på at Annbjørg Mæland og kollegene
lagar gode middagar til ferjemannskapa.

- Eg er eit levande bevis på at Annbjørg og dei andre på Kniv og gaffel er flinke å laga middag, seier ferjematros Thomas Fuglestein Bog og klappar seg på magen.

«Hjelmeland» og «Sigrid» som går i ferjesambandet Hjelmeland, Nesvik og Ombo og «Sjernarøy» og «Foldøy» som går i Midtsambandet på andre sida av Ombo, blir alle dagleg forsynt med rykande varm middagsmat frå cateringfirmaet Kniv og gaffel som har basen sin i underetasjen i Sande Næringsbygg, eit steinkast frå ferjestøa på Hjelmeland.

Godt og vel 30 middagsporsjonar går frå Sande til ferjene som går på kryss og tvers i fjordane på begge sider av Ombo.

Annbjørg Mæland (25) er ferjekokken på Hjelmeland. Ho er utdanna helsefagarbeidar, men har jobba i Kniv og Gaffel sidan hausten 2016. Frå kjøkkenet på Hjelmeland blir det sendt middagsmat kvar dag til ferjene.  Annbjørg og kollegene hennar leverer middagsmaten i varmekassar på ferjekaien på Hjelmeland. Maten som skal til ferjene i Midtsambandet, blir frakta i taxi over Ombo til Eidssund. Kvar dag heila året.

Annbjørg Mæland og Flona Khano laga fårikål og plukkfisk
den dagen bloggaren var innom på kjøkkenet.

Cateringfirmaet Kniv og gaffel blei etablert på Hjelmeland av Roy Munthe i april 2016. Frå dette tidspunktet har firmaet levert ferjemiddagar. Dette er basisen i firmaet som også leverer alle typer mat til alle slags behov.

Ferjemannskapa jobbar ei veke og har to veker fri.  På mandagen får dei ein kjøttmiddag samtidig med at dei får presentert ein meny for heile veka. Kvar dag er det to retter: Kjøttmiddag og fiskemiddag. Så kan dei velja og kryssa av kva dei ynskjer til middag heile arbeidsveka..

Då bloggaren var innom var Annbjørg Mæland og assistent Flona Khano i full sving med dagens middagar: Plukkfisk og fårikål.

- På «Foldøy» er det fire som skal ha plukkfisk og to som har bestilt fårikål, seier Annbjørg etter eit raskt blikk på dagens bestillingsskjema.

- Er det nokon favoritt-rett for ferjefolket?

- Dei likar godt steikt sei. Det har me ofte på menyen. For fjorten dagar sidan kunne dei velja mellom kjøttkaker og fiskekaker. Då var det berre ein som ville ha fiskekaker.

På kjøkkenet på Sande får dei lite klager på maten.

Dei forsyner ferjemannskapa med middagsmat. Sjølv har Annbjørg Mæland og Flona Khano beina trygt planta på landjorda.

På søndagane spanderer Kniv og gaffel dessert på ferjefolket. Det kan vera karamellpudding, eplekake eller sviskekompott.

- Me får meir skryt enn klager, seier ferjekokken som er nøydd til å ta matlaginga på det største alvor. Kjærasten hennar, Kai Arne Halvorsen, jobbar nemleg om bord i «Sigrid».

Viss blogglesarane blir forvetne på koss ferjematen smakar, kan dei ta seg ein tur til Vormedalen 3. november. Der serverer Kniv og gaffel søndagsmiddag på grendehuset.

Fossil-sjåfør i elbil-klemme!

Ganske pinlig å stå der utan å vita koss ein fekk elbilen i gir. Foto: Kånå. 

Hjelp! Bilen rikkar seg ikkje! Ferja er klar til å gå!

Den følelsen! Stå i ferjekø på Hjelmeland og bli vinka om bord i ferja, men du får ikkje rikka bilen av flekken.

Eg måtte åpna bildøra og vinka bilane bak meg i køen forbi.

- Sjå den gamle tullingen. Han har sikkert gløymt å lada batteriene til den hekkans symaskinsmotoren! Nå står han der utan å komma av flekken! Fulla raua av pengar, men bompengar skal dei ikkje betala. Ha-ha!

Eg følte meg meir komfortabel bak rattet på flybussen, Foto: Gro Skartveit.

Eg høyrde ikkje kva dei sa i dei andre bilane som kjørte om bord i ferja, men eg kan levande tenkja meg at det var dette dei sa. Dei skulle berre visst. Batteriet var smikkfullt med straum. 

Bensinbilar, dieselbilar og gassbussar har eg kjørt. Eg har til og med vore konduktør på trolleybuss. Alt dette har eg komme frå med æra i behold. Men dette med bil med straum på batteri var ikkje så lett som eg trudde. På skulen i gamle dagar lærte me at det var energi-sløsing å putta elektrisiteten på eit batteri før ein brukte den. 

Min 15 år gamle fossilbil av SUV-typen står stort sett i garasjen og kjedar seg. For det meste tek me bussen anten me skal til Stavanger sentrum eller til Hjelmeland. Så lenge denne bilen er kjørbar, kan eg ikkje forstå at det er lønnsamt for meg å skifta til elbil. Det kan ikkje vera bærekraftig heller å knoksa ein fullt brukande fossilbil for å kjøpa seg elektriske kjøregreier. 

Honnørbillett på bussen frå Tau til Hjelmelandsvågen er dessutan rasande billig. Berre 19 kroner.  Då svarar det seg ikkje å kjøra eigen bil. Berre unntaksvis brukar me fossilbilen til hytta.

Dei siste vekene har eg hatt bilen på Hjelmeland. Grunnen var eg skulle bruka den til ein og annan tur inn til Jøsenfjorden for å fiska.

Så skulle dei unge i familien til fjells nå i haustferien. Dei er svorne elbil-brukarar. - Om dei kunne få låna vår gamle bil når dei skulle kjøra på ein humpete fjellveg til hytta. Dette var ingen ting for ein liten elbil. Me kunne bytta bil. Det var så enkelt!

Eg blei dytta inn i elbilen og instruert i full fart. Dermed trilla elbilen mot ferjekaien med meg bak rattet. Lett å kjøra. På  eit blunk var eg på ferjekaien og stilte i køen. Eg stoppa,  skrudde av motoren og sette bremsen på og automat-giret i P-modus. Men då eg skrudde på motoren og skulle kjøra om bord fekk eg ikkje denne bilgreia i gir. Den sto i N. Umulig å få den i Drive-modus eller revers. 

Etter å ha vinka dei andre ferjebilane forbi, fekk eg trilla elbilen til sides. Der sto eg svettande og trykka på knappar og trampa på pedalene. Plutseleg skjedde det eit eller anna. Bilen var kjørbar igjen. Men kva hadde eg gjort då eg fekk bilen i gir, hadde eg ikkje peiling på.

Når smarttelefonen eller Pc-en streikar, ringer eg til barnebana. Denne gongen henta eg kånå. Me sat i elbilen og funderte. Kva slags idiotiske feil var det eg gjorde.

Elbilen var sikkert heilt OK. Men ingenting for ein gammal fossil-sjåfør på hyttetur på Hjelmeland. 

- Høyr fanfaren når det lyser opp på dashbordet! Når du får den lyden, kan du få bilen i gir, sa kånå som har kjørt buss i sin ungdom. Det viste seg at dashbordet gav frå seg ein lyd som likna på den frå isbilen når den var kjøreklar.

Slik blei mysteriet løyst. 

På denne bilen var det ikkje håndbrekk. Det var ein pedal med samme funksjon på venstrefoten. Når du løyste ut "fotbrekket" og heldt den vanlege fotbremsen inne med høgrefoten, kom isbil-fanfaren og bilen var klar til utrykning.

Det blei ingen fisketur denne dagen, men nå fiksar eg elbilen. Men eg skal tvihalda på fossilen så lenge den går!

Nye tider med Sæbø-sider

Den nye fruktbonden, Dan Olav Sæbø, satsar på siderproduksjon på Sæbø når han overtek garden etter foreldra Oddbjøn
og Brit frå årsskiftet. 

1500 liter eplesider står nå og gjærer i store tankar på Sæbø i Hjelmeland. Om eit par månader skal den vera klar for salg. 

Det blir nye tider når Dan Olav Sæbø (30) flyttar frå byen og overtek farsgarden på Sæbø frå årsskiftet. Han har jobba som tømrar i Stavanger-området i mange år. Nå satsar han som fruktdyrkar, saft- og siderprodusent på Hjelmeland.

Den nye bonden har kursa seg i siderproduksjon hjå fagfolk i Hardanger og skaffa seg dei nødvendige løyva for å produsera alkoholholdig sider og selja den frå eige gardsutsalg, til restaurantar og til Vinmonopolet.

- Her skal det snart tappast eplesider, seier Dan Olav Sæbø.

Med alle løyve på plass kunne han nå starta produksjonen av det fyrste partiet med sider laga av epla frå eigen gard. Han har laga sitt eige selskap, Apal Sideri, som nå har løyve til å produsera og selja drikkevarer med eit innhald på inntil 22 prosent alkohol.

Oddbjørn Sæbø (64), far til Dan Olav Sæbø, starta for fire år sidan firmaet Sæbø frukt og safteri. Han ville utnytta epla som blei klassifisert som sekunda vare til å produsera eplesaft frå eiga fruktpresse. Eplesafta er blitt ei populær vare som har gitt meirforteneste til gardsdrifta.

- Planen er at eg skal riva den gamle løa på garden og byggja eit produksjonsanlegg. Dette utstyret skal eg bruka både til min produksjon og til tenester for eventuelle kolleger i distriktet som vil driva med siderproduksjon, seier Dan Olav som ikkje veit ennå kor store investeringar det er snakk om for å få produksjonsanlegget på plass.

Råstoffet til siderproduksjonen blir epla frå eigen produksjon som blir klassifisert som sekunda vare. I tillegg vil han kjøpa inn eple frå andre fruktdyrkarar og pakkeri.

- Fagfolk meiner at eg må ha eit produksjonsvolum på mellom 15 og 30 000 liter sider for å få ei lønnsam drift. I Hardanger er det dei som lagar 100 000 liter sider i året. Der er det kamp om å skaffa nok råstoff i dag, seier den nye fruktbonden som ikkje trur at sider-marknaden er metta.

Siderproduksjonen vil ikkje gi mange nye arbeidsplassar. Dan Olav Sæbø reknar med at han skal gjera det meste av arbeidet sjølv med unntak av i fruktsesongen. Då vil han ha bruk for ekstrahjelp. Han reknar også med at faren vil vera med i arbeidet på garden i mange år framover. Forresten reknar Dan Olav med å driva som tømrar innimellom. 

Alle frukttrea på garden blir nå skifta ut. På dei 20 måla med dyrka mark blir det nå planta 7000 nye epletre. Utmarka på garden blir utleigd til bønder som treng beitemark.

Gardsdrifta på Sæbø har gjennomgått store endringar sidan gamle Olav Sæbø, bestefaren til den påtroppande fruktbonden, dreiv garden. Han hadde frukt, gris, høns og ungdyr og dyrka purre. 

Då Oddbjørn overtok i 1984 heldt han fram omtrent som før, men skifta ut ungdyra med sauer. I tillegg var han ambulansesjåfør. 

Bygningane på garden var gamle nå. Difor måtte det ei endring til ved dette generasjonsskiftet, seier Oddbjørn Sæbø som støttar sonen som nå stakar ut ein ny kurs på garden. 

Dan Olav Sæbø vil ikkje ha foreldra, Brit og Oddbjørn så langt unna når han overtek garden. Ei tid var det snakk om at dei skulle byggja nytt hus på Fister der Brit kjem frå, men nå er planen å byggja nytt hus i Hjelmelandsvågen. 

.

Mikal røyker laksen, men Astrid er sjefen!

Mikal O. Viga starta med å røyka laks på hobbybasis. Då dette blei så stort at han måtte etablere firma, var det kona,
Astrid Fossaa Viga, som blei sjef. På jobben også.

Nordsjø-arbeidaren begynte å røyka laks på fritida. Laksen selde Mikal O. Viga til naboar og kjenningar. Dette balla på seg. I dag er dette blitt ei røykeri-bedrift med fem-seks arbeidsplasser og ein omsetning på 12-15 millionar kroner årleg. Men det er kona, Astrid Fossaa Viga, som er sjefen, På jobben også. Mannen, derimot, får tøffa seg på varemerket King Mikal Salmon.

Ei vekes tid går det frå fersk laks til røykelaksen er ferdig
til levering.

Det blir produsert mykje oppdrettslaks i Ryfylke, men det er lite av laksen som blir vidareforedla her i landet. Mesteparten blir eksport etter at den er slakta og sløya. Mikals Laks er av dei få her i landet som har laga seg ein levemåte med å selja røykelaks både i Norge og utlandet. Totalproduksjonen er på 100 tonn. 15 prosent av dette blir eksportert til Tyskland, Austerrike, Luxembourg, Sveits og Frankrike.

Interessa frå utlandet kom heilt uventa på laksarøykaren medan han stadig dreiv på hobbybasis heime på Hundsnes i Hjelmeland. Han hadde selt laks til ein turist som jobba i ei norsk bedrift i Sveits. Der fall røykelaksen i smak. Kort tid etterpå kom det bestilling på 300 kilo laks frå direktøren i bedrifta i Sveits. Men hobbyrøykaren hadde ikke eksport-lisens.

Han smugla laksen til Sveits. Året etterpå var bestillinga dobla og laksen blei levert til kunden på same uoffisielle måte. Så ville dei ha eit tonn røykelaks. Men då blei laksen stoppa av tollarane på grensa til Sveits, forsto hjelmelandsbuen at det var på tide å satsa seriøst. 

Ruta Vaiciene er ein av tre litauarar som
arbeider på lakserøykeriet.

- Dette var ikkje nokon hobby lenger, seier Mikal O. Viga som akkurat i desse dagar har besøk av sveitsiske kunder på røykeriet på Jøseneset i Hjelmeland.

Familiebedrifta Mikals Laks blei etablert i 2000. Dei kjøpte eit industribygg på Jøsneset der det blei etablerte eit topp moderne røykeri som i dag gir arbeid til seks-sju personar. Ekteparet Viga og dottera Maren jobbar her saman med tre litauarar og norske ekstrahjelparar. Sonen Odd er ikkje med i familiebedrifta. Han er i oljå.

Stavanger-området er aller viktigaste marknaden. Omtrent halvparten av produksjonen på 100 tonn røykt laks, blir omsett blir omsett på Nord-Jæren.  I ein del butikkar i Kristiansand og Oslo har også King Mikal røykelaks.

Dei store kjedane dominerer i daglegvare-bransjen. Dei har vist interesse for røykelaksen frå Hjelmeland, men Viga-familien vil vera uavhengige og halda på sitt eige varemerke. Dermed er nok volumet mindre, men kontrollen for eigarane er betydeleg større.

Røykt ål har Mikal O. Viga også akkurat nå.

- Me er stadig ute på messer og marknader for å møta nye kunder. På Gladmat i Stavanger har me vore faste gjester i mange år. Dessutan tek me mot både enkeltkunder og grupper på fabrikken vår på Jøsneset, seier Astrid og Mikal.

Toppkvalitet er sjølvsagt for produkta som blir levert frå Viga-røykeriet. Dei har fått haugevis med prisar og diplomar. Laksen er heilt fersk når den kjem til produksjonslokalet der den blir salta, tørka, røykt og modna. Ei veke seinare er fisken ferdig til levering.

Laksen dominerer, men dei røyker også aure hjå Mikals laks. I den seinare tid har dei også røykt ål som er levert frå ein lokal fiskar som har fått dispensasjon til å driva prøvefiske etter ålen som står på raudlista for utrydningstruga arter.  

Forresten kom eg på ein ting. Du kan ikkje selja røykt ål i pakningar der det står King Mikal Salmon. Kva i all verda heiter ål på engelsk? Vett an Mikal det, monn tru?

  

- Hummaren nesten utrydda i Jøsenfjorden, seier yrkesfiskar

Hummarfiskaren Eileiv Kloster med sjarken «Tordenskjold» har vore ein fast gjest i Jøsenfjorden i mange år.
Men dette trur han var hans siste tur til fjorden. 

- Hummaren er nesten borte i Jøsenfjorden nå. Åtte humrar har eg fått etter å ha hatt 73 teiner i sjøen tre netter denne veka etter at fisket starta 1. oktober. Tidlegare har eg fått opptil 125 humrar på ei natt i Jøsenfjorden, seier Eileiv Kloster frå Sørbø på Rennesøy.

I snart 40 år har fiskaren med den raude sjarken «Tordenskjold» vore fast gjest i Jøsenfjorden. Dei flotte haustdagane der inne har han alltid sett på som eit høgdepunkt når vêret  har vore fint. Vêret har det ikkje vore noko gale med i år heller, men hummaren ser ut til å vera omtrent borte.

- Eg hadde teinene på det som eg har rekna som dei beste plassene der inne. Men resultatet var skuffande. Sjøstjernene såg eg heller ikkje noko til. Dei har det alltid vore altfor mykje av før, seier Eileiv Kloster som trur det har skjedd noko med sjøen som gjer det lite leveleg for hummaren.

- Kan det vera all dette giftige midlet mot lakselusa som har skada hummarbestanden, spør Eiliv Kloster.

- Målet mitt i år er å få 25 humrar. Då har eg nok til å dela
med familien, seier Eileiv Kloster. Foto: Knut S. Vindfallet.

I tidlegare tider gjorde Eileiv Kloster og dei andre yrkesfiskarane bra med pengar på hummarfisket. Nå er det ikkje så viktig lenger. 

- Mitt mål er å fanga 25 humrar i år. Då har eg nok til å dela med familien til jul, seier Rennesøy-fiskaren. 

Men det er stadig mange hobbyfiskarar som satsar på hummarfisket. 

- Eg hadde tenkt å setja nokre teiner ved Vignesholmane utanfor Finnøy då eg var på veg heim til Rennesøy, men der sto teinene så tett at eg gav opp, seier Eileiv Kloster som trøystar seg med at han er pensjonist og ikkje skal leva av hummarfisket.

- Sidan fangsten var så elendig og helsa mi heller ikkje er som før, reknar eg med at dette var min siste tur til Jøsenfjorden, seier Eileiv Kloster.

Eple-pressaren har full sjau med frukt, villsauer og skuleungar

Ein full kasse med Aroma-eple klar til pressing. Jostein Hjorteland
har med seg Jakob Hjorteland Gbada på jobb fleire dagar i veka.

Du kan ikkje leva av å pressa eple. Den slags arbeid må du kombinera med allslags løye for å få ein levemåte ut av det.

Jostein Hjorteland (61) frå Jøsneset i Hjelmeland, er ikkje berre eplepressar. I tillegg driv han makrell-mottak, er fruktdyrkar, sauebonde og sjåfør på skulebussen.

Eplesesongen varer frå midten av august til ut i oktober. På denne tida er dagsproduksjonen på 1000 liter eplesaft. Ein reknar at 65 prosent av kvart eple blir til saft. Vel 20 tonn med eple blir presssa til most hjå Jostein Hjorteland. Kunde-pågangen har vore kraftig aukande dei siste åra.

Lokala der fruktpressinga føregår, ligg ved den gamle rutebåt-kaien på Skiftun. Før i tida var det dagleg rutebåt-anløp her og det var både landhandel og postkontor.

Frost-stripene på desse Rubenstep-epla gjer dei ubrukeleg til salgsvare. Dei blir pressa til most. 

Jøsnes-presseriet tek mot frukt frå heile distriktet. Mange fruktdyrkarar frå Hjelmeland og Suldal kjem til Skiftun for å utnytta epla som ikkje kan leverast og får med seg eplemost heim igjen.

- Desse epla er det froststriper på. Dei kan ikkje seljast til grossist. Dermed er løysinga å pressa safta ut av dei, seier Hjorteland og held fram ein neve med Rubenstep-eple der stripene er lette å sjå.

Buhagen er varemerket frå Jøsneset.

Fleire fruktdyrkarar har nå planar om å produsera sin eigen eplecider som dei så skal selja vidare frå eigne gardsutsalg.

Då me var innom på Skifttun på fredag blei det pressa Aroma-eple som skulle brukast til forsøksproduksjon av ein lokal fruktdyrkar. På Skiftun-kaien er dei heller ikkje framande for å driva med cider-produksjon.

Jostein Hjorteland har laga eige firma med navnet Buhagen saman med naboen Silje Sværen. Dei sel eplemost både på flasker og i kartongar.

Dei hyrer ikkje inn aust-europeisk arbeidskraft på Skiftun. Der klarer dei seg med jøsnesbuar både i presseriet og i frukthagen. Til og med den 86 år gamle Olga, mor til Jostein Hjorteland, er i full sving med å plukka eple nå om dagen. Nevøen, Jakob Hjorteland Gbada, hjelper til i fruktpresseriet eit par dagar i veka.

Så får me venta å sjå om det blir cider å få.

Den fyrste hummar og dei siste plommer

Lite hummar å få, men mykje frukt å få kjøpt i Hjelmeland. 

Ganske deprimerande å ringja rundt og samla inn fiskerimeldingar etter at folk trekte hummarteinene for fyrste gong i går. Fem humrar på ti teiner fekk ein fremmande mann på Fister. Det same gjorde ein som eg ikkje kjenner på Rennesøy. Og ein yrkesfiskar hadde fått 17 humrar på 90 teiner.

Ikkje berre å få  hummar i teina. Den skal vera fri for
rogn og  halda målet også. Foto: Fredrik Refvem,
Aftenbladet.

Sjølv fekk me ein av dei svarte i går. Det same gjorde ein som eg kjenner på Nedstrand. Men eg har og snakka med folk som ikkje fekk hummar i det heila tatt.

Men kaffor skal ein hengja med håvet i det fina haustvêret. På Hjelmeland kunne me gassa oss med nyplukka plommer, eple og pærer på sjølvforsyningsdisken til Sigurd og Ola Dale i Askvik. 

- Nå er me nesten ferdige med frukthaustinga, men viss det ikkje blir frost, kjem me til å selja frukt ved vegkanten fram til desember, seier Sigurd Dale.

Sviskeplommer, pluss eple og pærer frå Hjelmeland.

I går baud dei fram Valor-plommer (sviskeplommer) og eplesortane Summerred, Aroma og Åkerrød. Pærene heitte Grev Molkte, Klara Friis og Dobbel Filip.

Sigurd Dale har for lengst levert garden vidare til sonen Ola. Han har også overteke som torghandlar i byen. Når frukthausten er på det mest hektiske, står Ola på Torget kvar dag, men nå er det begrensa til fredag og laurdag.

Sjølv om fruktsesongen snart er slutt, har dei arbeid nok på garden med vedaskog, sauer og høns.

I fruktsesongen har dei to litauarar i arbeid. Resten av året er det Ola og kona Anne Kari og seniorane Sigrunn og Sigurd som tek seg av arbeidet på garden.

2019 har vore eit godt fruktår, betre enn i fjor.

- Det kunne godt regna litt mindre i september, men elles har det vore bra, seier pensjonert kommunegartner Terje Pundsnes som fortel at det vil komma mykje meir frukt frå Ryfylke i åra som kjem. Volumet vil bli dobla i løpet av få år.

For hummaren sin del ser det ikkje så lovande ut. Men me gjer ikkje opp fordi om det er rennesøybuar som har fått fem humrar på ti teiner.

Ka fekk du i dag? Eg fekk småsei og digitalt førarkort!

Ikkje nok med at du skal få hummar om bord. Du må
sjekka om dei held minstemålet også. Bildet er minst
to år gammalt.

I DAG har alle snakka om hummar. Men ingen har fått sorten ennå. Teinene gjekk i sjøen i dag. Nå skal me sova på saka. I morgon, derimot, kan det kanskje stå både ein og fleire skalldyr-stakkarar fanga når teinene blir sjekka. Ikkje for mange, for all del. Dette er jo berre ein hobby!

Og for all del. Viss styresmaktene vil freda hummaren i tre-fire år, er det heilt i orden for oss. Det sa til og med hummarfiskaren frå Sørlandet som var på Dagsrevyen i kveld.

Eg har fått småsei i dag. Det var straffa for å gå rundt med hummarspenning i kroppen. I går var eg nede i naustet og såg over teiner, tauer og blåser. Då kom innfallet. Ka med å hiva ut eit garn? Det kunne me trekkja etter at teinene var sette. Som sagt, så gjort.

Utsjånaden er uviktig. Det er det indre som tel,
blei det sagt før. Viss det er eit trøyst.

Du kan ikkje berre hiva småseien du har fått. Det er berre å ta straffa. Fram med kniven og laga filetar. Eg hadde vondt i ryggen før eg var ferdig med fangsten som ikkje var større enn at det blei to eller tre middagar.

Var det ikkje på Karmøy dei laga vin av småseien?

Digitalt førarkort har eg også fått i dag. Det har kånå skaffa meg. Ho finn all slags fine appar i telefonapparatet sitt. Dermed blei det nymotens sertifikat på meg også. 

Viss eg nå blir blir stoppa av politiet når eg kjører bil, kan eg berre dra opp mobilen og visa dei det eg har på appen. Tenkja seg til. Eg fekk førarkort med grønt omslag og skikkeleg bilde i si tid. Var jo nesten pene på den tida. Nå har åra gått. Gamle mannfolk er ikkje fotogene lenger.  

I morgon blir det spennande! Kva blir det då å få? Ikkje snø vel?