Frisyrene flagra då «Vingtor» fekk opp farten!

Matros Tor F. Sørensen bærer barnevogner og kofferter i land under
oppsyn av styrmann Hagbart Sandberg i Haugesund.  Stewardesse
 Thrude Sch.  Knutsen med passasjerlista.

 

Spennande å reisa med hydrofoil til Bergen! Ikkje mange som hadde fått prøvd det i 1962. Aftenbladet sende ein journalist med signaturen Fabian med «Vingtor». Her får du hans skildring av flybåt-turen:

En spent flokk mennesker står på Slakthuskaien i Stavanger. De ser beundrende på en hvit, usedvanlig båt som ligger ved kaien. Det vil si, den ligger slett ikke ved kaien, den ligger tre meter utenfor. Under vannet kan en skimte foilene som gjør at «Vingtor» ikke kan komme helt inntil som vanlige båter.

Passasjerene får anvist plass i båten. Den er innredet som et fly, med flyseter, stewardesser og små vinduer.

Mens starten foregår og Stavanger havn legges akterut og stevnen stikkes mot Bergen, vil alle de 100 passasjerene stå på dekket som rommer om lag tjue-fem personer.

Det filmes, ropes og vinkes, mens skumstripen bak båten blir stadig bredere og hvitere. Det er umulig å føre en fornuftig samtale for de to båtmotorene på 1300 hestekrefter hver overdøver alt.

Passasjerene henger over rekken og ser spent mot sjøen der en kan skimte foilene. Langsomt dukker de opp av sjøen. Vi har hevet oss over vannet.

De trettifem knopene som båten gjør, merkes ennå ikke på annet vis enn at frisyrene blir tatt av vinden. For trass i at det blåser sønnavind, har «Vingtor» motvind.

En lastebåt for utgående passeres. Med sine ti knop ser det ut som den står stille idet vi passerer den.

Nede i salongene sitter passasjerene og skjelver i takt. For hver bølge foilene skjærer gjennom, kjennes et lite rykk. Og for hvert rykk rister hodene på passasjerene fram og tilbake på rygglenet. Tre rekker med lealause hoder har følelsen av at de sitter i et fly i urolig luft. Det er nemlig ikke fritt for at båt-flyet legger seg litt over til sidene av og til.

Kopervik. - Frisyrene ofres for å se landingen. Landgangen dras om bord og tre frøkner entrer båten søkklastet med kofferter som overlates til en stakkars matros-piccolo.

Hydrofoilane hadde stewardesser. Nytt og spennande innslag i 1960. Her er
stewardessene på "Vingtor på fyrste turen til Bergen 9. juni 1960. Frå 
venstre: Lise Hasselgren, Ingvill Fjellstad og Bjørg Birkhaug, alle frå
Bergen. Bildet sto i Rogalands Avis.

Men vi kommer da avgårde igjen. Nede i baren har den kvinnelige stuerten kveiket opp kaffekjelen og gjort sitt flaske-galleri klar til skjenk. Stewardessene flyr fra salong til salong med skvalpende kaffe og flasker av blandet innhold. Tørsten er uhyrlig på båt-flygeturer.

Det er stor kunst å innta sitt måltid med eleganse og uten å søle. Noen klarer det, andre ikke. Noen er heldige og får nyte sin kaffe i le av en øy, andre kjemper forgjeves mot tyngdeloven og håper kaffe ikke setter flekker.

Haugesund. - Stor landstigning.

Men de plassene som er ledige, blir raskt fylt med nye mennesker og nye koffterter.

Passasjerene blir mer og mer døsige. Det er som på en tre og en halv times soverute til Bergen. Motorduren, varmen i salongen, de behagelige setene, den jevne vibreringen -  Alt dette pluss et frivillig øyelukk, så er neste etappe sterk snorking.

Det er en blandet forsamling som sitter i salongene. Forretningsfolk, familier som skal besøke onkler og tanter i Bergen, og et par turister med kameraer på magen.

Tre babyer er blant passasjerene, og de utgjør ikke de roligste prosentene. Disse babyene vil vel ta en flygebåt til England på et par timer før de når folkeskole-alderen.

Noen gamle frøkner har tatt turen fordi det skulle være slik en stor opplevelse.

De tør ikke ta turen opp på dekk for hattespringen er ikke særlig sterk...

Like ved Bergen passeres «Sleipner» på sørgående.

Et imponerende syn der den svever over vannet.

Nå først forstår vi hvor imponerende vi selv tar oss ut. Men vi merker det ikke....

Fabian

Kven skjulte seg bak signaturen Fabian? Etter litt gransking har eg funne ut at dette var Helge M. Sønneland. Stavanger-mannen var fødd i 1943. Han gjekk på Kongsgård og fekk det til for seg. Tidleg i 1960-åra var han innom Aftenblad-redaksjonen som journalist. Seinare var han kulturbyråkrat i Oslo. Han var departementsråd i Kulturdepartementet og seinare spesialråd ved Norges delegasjon til Den europeiske union i Brussel.

«Sleipner»-mannskapet redda tre menneske på Boknafjorden

 

Redningsheltane frå "Sleipner" på fyrstesida på Haugesunds Dagblad. Frå venstre: Førar
Kjell B. Stangeland, dekksgutt Karl Ole Strøm, stewardessene Gunnvor Gripsrud og Helene 
Eidebakken, maskinist Odd Haavik, styrmann Karl Larsen og maskinist Magne 
Eikeland. Bilde frå Haugesunds Dagblad.

Mannskapet på hydrofoilbåten «Sleipner» gjorde ein heltemodig innsats då dei redda tre overlevande frå den norske lastebåten «Dux» søndag 3. september 1967. Resten av mannskapet, 14 menneske, omkom etter forliset som skjedde på Boknafjorden.

Båten var på veg frå Glomfjord til Oslo, lasta med fullgjødsel, då den kantra og gjekk ned natt til søndag 3. september.

«Sleipner» gjekk frå Stavanger klokka 9 om morgonen. Det var tung sjø og liten kuling. Derfor valde førar Kjell B. Stangeland ein meir vestleg kurs enn vanleg. På høgde med Kråka vest for Bokn oppdaga folka i styrehuset ein velta livbåt med ein mann på kvelven.

Frå fyrstesida på Aftenbladet 4. september 1967.

Rett etter såg dei nok ein mann på ein annan livbåt. Desse to var kapteinen og overstyrmannen på «Dux». Dei to mennene blei redda og deretter oppdaga dei kona til kapteinen som låg i sjøen og klamra seg til ein livbøye. Det blei ein dramatisk redningsaksjon. Fleire av «Sleipner»-mannskapet som var delvis ute i sjøen for å få kona til kapteinen om bord.

Fleire skip hadde passert dei tre overlevande utan å oppdaga dei. «Sleipner»-folka påpeika at kvitmalte livbåtar var farlege. Dei gjekk i ett med skumtoppane på bølgene i uroleg vær.

I to timar kryssa hydrofoilen rundt og søkte etter fleire overlevande. Deretter tok «Sleipner» opp ruta til Bergen etter å ha sett dei overlevande i land i Kopervik.

Avisene hadde store oppslag om «Dux»-forliset dagen etterpå. Folka på «Sleipner» fekk også brei omtale. Haugesunds Dagblad hadde eit stort bilde av heile mannskapet på hydrofoilbåten.

Tre flotte, navnlause «Sleipner»-stewardesser!

 

"Sleipner"-stewardesser frå 1962. Eg er på jakt etter navna på damene. 

Tre flotte, unge damer i sine beste alder er med på bildet av heile mannskapet på åtte medlemmer på hydrofoilen «Sleipner» ved kai i Bergen i 1962. Bildet fann eg i Stavangerske si jubileumsbok frå 2005. "Det var style over hydrofoilmannskapet med uniformer for offiserer, mannskap og stewardesser", står det i boka.

Deretter kjem navna på dei fem mannlege medlemmene rekna opp i tur og orden. Men ka med damene?

Heile bildet i Stavangerske si jubileumsbok "Selskabe" frå 2005.

"Det kvinnelege innslaget er ukjent; de var ansatt i Victoria Hotel som hadde restaurasjonen om bord." Tenk det! Her er det ikkje lagt ei brusflaska i kors for å finna navn på damene. Pinligt! Litt irriterande at eg har hatt denne boka i hylla i 19 år før eg oppdaga dette.

I dag er det 62 år sidan dette bildet blei tatt i Bergen. Desse damene, truleg frå Stavanger, kan stadig vera oppegåande og hugsa si tid på dei fantastiske "flygebåtane" som blei sett i drift tidleg på 1960-talet. «Vingtor» i 1960 og «Sleipner» i 1961. Desse båtane snudde opp ned på alle oppfatningar om reisetider med båt mellom Bergen og Stavanger.

Ikkje rart at "trisene" blei stasa opp som flyvertinner og serverte passasjerane mat og drikke der dei hadde plass i cabinen. Nett som på eit passasjerfly. I ei bergensavis sto det at "det er fly-utdannede som tar hånd om passasjerene og serverer forfriskninger på beste flymanér". Det er heilt sikkert feil. Men fleire av desse damene blei nok flyvertinner seinare.

Då det blei to hydrofoil-båtar i denne ruta, blei «Vingtor» stasjonert i Bergen. Dei mannlege mannskapsmedlemmene overnatta på hotell Slottsgården. Stewardessene på denne båten var frå Bergen og overnatta heime. «Sleipner» overnatta i Stavanger. Dette var sesong-arbeid. Hydrofoilane starta i ruta 1. april etter eit langt vinteropplag i Stavanger. Dei færraste av stewardessene blei om bord meir enn ein sesong. Mannfolka var fast tilsette i Stavangerske og tjenestegjorde på andre båtar på vinterstid.

Annonse i Aftenbladeti februar 1965.

I jubieumsboka står det at stewardessene på «Sleipner» var tilsette på Victoria Hotell. Eg veit ikkje koss dette opplegget var ordna, men eg har funne annonser i Aftenbladet der DSD averterer etter stewardesser. Og passasjersjef Johs. Aarreberg i DSD reiste personleg til Bergen for å rekruttera damene frå Bergen. Dette skreiv eg om i forrige blogg.

"Sleipner"-vertinner i Bergens
Arbeiderblad august 1963.

I Bergens Arbeiderblad er to «Sleipner»stewardesser avbilda og intervjua i august 1963. Det var Borghild Omdal frå Askøy og Åse Beth Krogsrud frå Stavanger. Dette var året etter at dei "navnlause" damene blei fotografert. Kan ei av desse vera på det første bildet også?

Håpet nå er at mange er blitt rivne med i dette navne-mysteriet frå hydrofoilen. Då kan det vera at me kan få plassert rette navn på «Sleipner»-damene frå 1962.

Viss du vil dela bloggen med andre, kan du trykka på facebook-logoen under teksten her. Du kan også senda den på mail til venner og kjende ved å bruka mail-logoen.

Frå hydrofoil-vertinne til SAS-purser.

 

Foto: Leif Berge.

Ei flotte, unge dama, Eva Vognstølen frå Bergen, står og kryssar av på passasjer-lista etter kvart som passasjererane går om bord i hydrofoilbåten «Vingtor» i Stavanger i juli 1965. Flott skulle det vera, akkurat som på eit passasjerfly.

Fjonge damer blei henta inn før sommarsesongen starta i 1960-åra. På den tida sto hydrofoilane på land på vinteren. Dermed blei stewardessene sesong-arbeidarar.

Den unge dama lyste opp på fyrstesida på Aftenbladet 17. juli 1965. Ei avis som var prega av sommar, sol, badeliv, iskrem og fellesferie. Avisa sitt team hadde vore ute og snakka med folk, deriblant den unge dama frå Bergen. 

- Eva Vognstølen går fra Bergen til Stavanger og tilbake igjen tre-fire dager i uken. Så har hun fri fra stewardessjobben på «Vingtor», og kan hvile bena i Bergen, der hun bor, står det i avisa.

Mannskapet på "Vingtor" minus dekksgutt fotografert i Haugesund 17. mai 1965. 
Bak frå venstre: Maskinsjef Rolf Pedersen, stewardesse Elsa Myhrstad, maskinist
Sverre Skarbøvik, kaptein Arnt Søllesvik, stewardesse Eva Vognstølen. Framme:
Styrmann Kjell B. Stangeland og stewardesse Ellis Sivertsen.

Det var nemleg slik på den tida:  Det var to hydrofoilbåtar i fart mellom Stavanger og Bergen, «Vingtor» og «Sleipner».

«Vingtor» overnatta i Bergen og den andre i Stavanger. Mannfolka om bord overnatta på hotel Slottsgården. Bergensjentene bodde heima. Billig og greit for rederiet.

 Dei unge damene blei rekrutterte på ein slags "audition i Bergen.  Passasjersjef Johs. Aarreberg drog til Bergen og møtte dei interesserte. Dette går fram av ein artikkel i Bergens Tidende 8. mars 1963. Mange unge damer var på plass og fekk snakka med DSD-sjefen som berre hadde bruk for 10-12 stewardesser frå 1. april då hydrofoilane braut vinteropplaget. 

Bergens Tidende 8. mars 1963.

- Vi går og betjener passasjerene faktisk fra hydrofoilbåten legger fra kaien til vi er framme ved bestemmelsesstedet, forteller hun. Men det er gøy og ha det travelt for så går tiden så meget fortere. Eva Vognstølen er student og har tenkt seg inn i reiselivsbransjen. Hun har fått smaken på å reise, snakkke med folk og få benytte språkene hun har lært.

- Om bord går det mest på engelsk, noen ganger på fransk. Det går også greit for jeg har vært i Frankrike. Det er en grei jobb, sa Eva Vognstølen.

Utan hell leita eg etter fleire intervju med "hydrofoil-damene". Men eg fann bilde av damene og til og med eit der Eva Vognstølen var med. Bildet er teke i Haugesund på 17. mai 1965. Dette var med i boka "Fjordabåtene" frå 2005.

Eva Vognstølen avbilda av Bergensavisen i 2021. 

Eva Vognstølen var 22 år då ho pryda fyrstesida på Aftenbladet. Ho spora eg opp, frisk og oppegåande på familiebesøk i Milano. Eg fann også eit stort intervju med henne i Bergensavisen i 2021.

- I 1965 hadde eg planar om å studera språk, men ei venninne fekk jobb som flyvertinne i SAS. Sjøl om eg hadde litt flyskrekk, tok eg fly til Oslo og fekk plass på flyvertinne-kurs, eg og. Det var over 600 søkarar til 30 plasser.

Etter eit halvt års kurs ved Oslo yrkesskole var ho klar for flybransjen.

Det var litt eksklusivt å reisa med fly på 1960-talet. Billettane var dyre og folk var "pene i tøyet". Og flyvertinnene skulle helst vera unge og flotte.

- 35 år gammal fekk du tilbod om eit års lønn viss du slutta. Eg takka nei og blei heller purser.

Passasjerane blei meir krevande med åra. Då SAS-sjef Janne Carlson innførte Euro-Class, var det passasjerar som klaga dersom dei ikkje fekk tre aviser som lova.

Som 60-åring var Eva Vognstølen ferdig med SAS-jobben. Men ho ville ikkje slutta i arbeidslivet. Nå begynte ho å arbeida på Sandviken psykiatriske sykehus i Bergen.

- Her møtte eg folk med ekte problem. Ikkje problem som misnøgde passasjerer som ikkje fekk  dei avisene dei hadde krav på. Det var i psykiatrien eg skulle vore alltid, seier Eva Vognstølen på telefonen frå Milano.

Men ho hadde lite spennande å fortelja om tida si på hydrofoilen.

Fyrstesida på Aftenbladet 17. juli 1965.

Milde Marie og bromlebassen Andreas

 

Marie og Andreas Sømme med hunden Hektor var eit kjent syn på Hjelmeland.
Bildet står i Njål Tjeltveit si bok om Hjelmelandsvågen.

Telefonistinne Marie Kloppen og meierist Andreas Sømme, begge Hjelmeland, sto det i Norsk Lysingsblad då dei skulle gifta seg hausten 1930. Du får straks inntrykket: Ei snill og stillferdig telefon-dama og ein myndig meierist. Han var til og med meieribestyrar på den tida, på Hjelmeland meieri.

Lett å hoppa på dette som sanninga, men me kjøper ikkje den slags på kvinnedagen.

Det var Marie (fødd 1894) som styrte. Då jelsabuen Andreas (fødd 1888) kom til Hjelmeland som ein godt vaksen mann, hadde Marie frå Hjelmelandsvågen alt etablert seg som ei viktig kvinne på heimstaden. Ho hadde overteke som styrar av telefonstasjonen og var også blitt poståpnar, to viktige jobbar i bygda.

Marie Sømme, nummer to frå venstre, fotografert i Hjelmelandsvågen
på 17.mai.

Sjølv om Sømmen, som dei sa på Hjelmeland, både hadde meieriutdanning frå Danmark og hadde jobba som meierist og meieribestyrar både her og der, fekk han ikkje særleg sving på meieridrifta på Hjelmeland. Det var dårleg butikk. Bøndene valde å levera mjølka si til konkurrerande meieri. Dermed gjekk det dårleg. Meieri-drifta blei nedlagt og bygget blei til slutt teke av den svære flaumen i 1940.

Marie hadde meir enn nok å ta seg av. Telefonstasjonen krevde sitt. Fleire kvinner var tilsett på stasjonen der det var døgnvakt. Og så posten i tillegg. Masse brev og aviser som skulle sorterast og utleverast kvar einast ettermiddag etter at rutebåten kom frå byen. Seks dagar i veka.

Dermed tok Marie inn mannen som hjelpesmann.Han tok seg av posten. Etterkvart trudde vel dei fleste i bygda at det var han som var sjølvaste poståpnaren, men det blei han aldri. Marie var sjefen for post og telefon i Hjelmelandsvågen like til ho blei pensjonist i 1959. Ho var medlem i Rogaland poståpnarlag i alle år.

På den tida heldt post og telefon til i eit tilbygg til Hjelmeland handelslag.

Ungane i Hjelmelandsvågen heldt ofte ein fæl sjau når dei venta på at posten skulle bli sortert og utlevert. Då kom Sømmen ut og kjefta på dei rett som det var. Tilbake på kontoret etter ei slik utblåssing kunne han le godt av dette.

- Ein må kjenna Sømme skal ein få det rette biletet av han. Temperamentsfull som han er, kan han stundom verka noko barsk og avvisande, men innanfor er han berre goa godt, og godluna med lått og løgje ligg ikkje langt unna, skreiv Aftenbladet då han var 70 år i 1958.

Ekteparet Sømme budde i sitt eige hus i Vågen like til det fôr i flaumen. Deretter budde dei i Handelslagsbygget ein del år før dei bygde sitt eige hus på Prestagarden.

Dei fekk ikkje eigne barn, men alle gamle hjelmelandsbuar hugsar den skotske fårahunden Hektor som dei alltid hadde med seg når dei var ute og gjekk tur.

Marie slutta ikkje med å ta ansvar og passa på mannen sin sjølv om dei blei gamle. Ifølge ei slåsa som gjekk på bygda, drog Marie ut kontakten på fjernsynet viss ho gjekk på møte på bedehuset. Ho ville ikkje at Andreas skulle sjå upassande program på svart-kvitt-TV. Det var så mange lettkledde sparkepiker på NRK i den tida.

Andreas Sømme døydde i 1968. Marie levde døydde 27. juli 1971.

Kommentar på Facebook.

Nils Viga Hausken

Marie Sømme og mora Jensine Kloppen er både to eksempeler på kvinneskjebner i ei barsk samtid.

Jensine Kloppen var einsleg mor, Marie var født utanfor ekteskap. Men Jensine var respektert, kva ho ernærte seg ved veit eg ikkje. Ho var agta og klarte seg rimeleg godt.

 Å vera barn født utanfor ekteskap var i utgangspunktet ikkje ein styrke mht karriere og giftarmål. Der var t.d. dei som ikkje ville hyre tjenesjenter som var født utanfor ekteskap av religiøse grunnar.

Men Marie fekk gode stillingsr, både postopnar og telefonbestyrarposten medvirka til at ein kom mykje høgare opp i det sosiale hierakiet.

Marie Sømme foretok ei klassereise på bakgrunn av eigen fortjeneste og i eigen rett!

Eg har minne etter henne frå kyrkja og frå Solvang skule når ho gjekk fram og tilbake frå Hagahaugen og Vågen. Der var noko fornemt over henne. Minnest ho hadde veldig slanke legger og meinar å huske at ho hadde pels.