Misforstått risiko-pasient

 

Har du prøvd å gå med munnbind på butikken? Eg berre spør.

Alle som eg snakkar med for tida, har ein eller annan underliggjande sjukdom eller ei anna plaga som dei meiner vil hjelpa dei langt fram i køen for å få corona-vaksine. Diverre er eg altfor smålåten til å markedsføra mi eiga elendighet. Etter å ha googla det meste som finst av farlege sjukdomar eg har vore borti, meiner eg at helsevesenet skulle sprunge etter meg for å få vaksinert meg med ein gong.

Men nei! Ingen bryr seg om meg. Kånå meiner at eg til og med står bak henner i vaksinekøen. Sjølv om ho veit at for ikkje lenger enn snart seks år sidan blei eg sendt med luftambulanse-helikopter frå Hjelmeland til byen.

Og av alle veit ho koss alvorleg krasjen og elendige eg blei av influensa i mange år. Løysinga hadde kvinnelege bedriftslegen i Aftenbladet som alle kalla doktor Love av ein eller annan grunn. - Du, av alle, må ta influensa-vaksine, sa bedriftslegen utan den minste love i stemmen.

Det har eg underdanigst gjort etterpå. Og det har virka.

Og ikkje berre det: Astma blei eg plaga av i 1979. Då var det ein annan lege som sa at eg måtte slutta å røykja. I over 40 år har eg vore røykfri. Eg som kunne rulla røyk med begge hender, laga røykringar og få røyken ut av nasen om eg ville det.

Til tross min høge alder, snart 72 år og i ein elendig tilstand som du forstår, vil eg ikkje bli prioritert.

Eg var inne på osloavisa VG si nettutgåve her ein dag og fann ut kor eg er i vaksine-køen. Svaret var nedslåande. Det er omlag 500.000 personar før meg.

I dag blei eg beordra til å bruka munnbind då eg gjekk på butikken for å skaffa livsnødvendige matvarer til helga.

Har du prøvd å gå på butikken med munnbind og briller. Dogga låg så tjukt på brilleglasa at det var farleg å gå mellom hyllene og famla etter syltetøy og havrakjeks. Riskoen er overhengande for at eg skal gå på trynet fordi eg blir halvblind av brilledogga og dett rett ned i frysedisken og brekke lårhalsen.

Då havnar eg på sjukehus viss det er plass, men trur du eg blir corona-vaksinert for det. Heilt sikkert ikkje.

OBS! Du må ikkje tykkja synd i meg. Det klarer eg utmerka godt sjøl.

Godt nyttår!

«Trippen» - ei storsatsing i 1954!

 

«Trippen» var ei storsatsing i 1954. Bilane på Buøy og Hundvåg kunne
ein telja på to hender. Foto: Stavanger byarkiv.

Hausten 1954 blei «Trippen», den fyrste bilferja mellom Buøy og byen sett inn i ruta. Den hadde plass til fire små personbilar. Dermed greidde den å frakta åtte bilar i timen. Ei storsatsing, meinte folk på den tida. - Kor e vede henne, spurte folk på øynå.

På Buøy og Hundvåg kunne ein telja bilane på to hender i 1954. Ikkje rart at folk var sjokkerte når Stavanger kommunale ferjer satsa så stort på bilferje-trafikk.

«Trippen» var den fyrste pendelferja i Stavanger-området. Dette var så tidleg at ingen ein gong hadde komme på eit så flott ord som pendelferja. Denne farkosten hadde styrehus i begge endar. Ferjeføraren styrte ferja til kai. Når den var klar til avgang, gjekk han over taket og tok plass i det andre styrehuset og gjekk frå kai. Spennande greier. Ikkje rart at folk var opptekne av «Trippen»!

Ferja kosta Stavanger kommune 380 000 kroner. Dette var faktisk mindre enn ein hadde rekna med. Dermed kunne over 5000 kroner tilbakeførast til kommunekassen.

Og med ferja kom bilane. 7. desember, berre eit par veker etter at «Trippen» hadde begynt å frakta biler, melder Aftenbladet at trafikken er uventa stor. Fredag ettermiddag hadde ferja frakta 27 bilar. Det blei vurdert å setja opp ekstraferje til å ta passasjerane slik at «Trippen» kunne ta seg av bilane.

På nyåret i 1956 meldte Aftenbladet at «Trippen» frakta omlag 30 bilar kvar dag mellom Buøy og byen. Transportsjef Harry Jansen opplyste til avisa at den sterkaste pågangen var det mellom klokka 9 og 13, men det kunne komma bilar like til i 19-tida. Og dette var ikkje lastebilar og andre store kjøretøy. «Trippen» tok ikkje større kjørety enn folkevognsbussar.

Det gjekk ikkje lenge over nyttår før spørsmålet om endå ei ferja mellom Buøy og byen kom opp.

- Me har ei ny ferje i tankane, men fyrst må me få litt meir erfaring med «Trippen», sa transportsjef Jansen.

Den fyrste tida var det ingen skiljevegg mellom passasjerar og bilar på «Trippen». Dekket blei stengt med to store dører, ei i kvar ende. Rett som det var blei dørene ståande åpne for å få plass til fleire bilar. Då blei det kaldt og fælt for passasjerane. Det gjekk ikkje så lang tid før det blei laga passasjer-salongar på kvar side av bildekket. Den eine var røykesalong.

«Trippen» var bygd for Stavanger kommune ved Høllen Skibsverft i Søgne i 1954. Den blei overlevert i mai, men på grunn av at ferjekaiane ikkje var klare, blei den ikkje sett inn i bilferje-trafikk før i november 1954. Ferja gjekk med seks-sju knops fart og brukte eit kvarters tid på overfarten. Den var sertifisert for 250 passasjerar og fire bilar.

I oktober 1955, mindre enn eit år etter at «Trippen» var sett i trafikk, vedtok Stavanger bystyre at det skulle byggjast endå ei Buøy-ferja. Den skulle vera litt større og kosta 386 000 kroner. Den nye ferja som fekk navnet «Øybrua» blei sett inn i rutefarten mellom Buøy og byen i november 1956.

Mihle-tvillingane er 70!

 

Mihle-tvillingane, Venke og Berit, er 70 år i dag. Foto: Odd Schmidt.

Fødselen kom brått og uventa. Ekteparet som var ny-innflytta på Jørpeland, skulle bli foreldre, men ikkje på den sida av nyttår. Og at det var to babyar, var det ingen som hadde drøymt om. Dei var bittesmå. Den førstefødde var 1,5 kilo og den neste var 2 kilo.

Dei var så små at alt som var klart av baby-tøy var for stort. Lommeplagga til faren måtte brukast til bleier.

I dag er det 70 år sidan torsdag 19. desmber og tvillingfødselen. Det skulle vore åpne hus og dameselskaper og familiefeiring i sus og dus. Men som alle veit, kom denne corona-greiå og la ein kraftig dempar på feiringa. Derfor slår eg til med ein liten blogg for jubilantane.

Mihle-tvillingane, Venke og Berit, i sportsvogn. Denne vogna var arvegods etter
Gjedebo-tvillingane. Av bildet går det klart fram kven som var sjefen av dei to.

Ultralyd og luftambulanse var ukjente begrep i 1950. Dei to ungane kom til verda i eit stålverkshus på Tungland og der blei dei verande. Det var ikkje aktuelt å senda mor og tvillingane til sjukehus i Stavanger der det var fagfolk og utstyr for slike situasjonar.

Jordmora var heilt sikkert på plass då tvillingane blei fødde og dei ferske foreldra fekk sikkert hjelp i dagane som kom. Men det må ha vore ei tøff tid. Ekteparet hadde ikkje budd meir enn eit par-tre månader på Jørpeland. Mora var frå Haugesund og faren frå Trondheim. Nettverket var ikkje så stort for dei ferske innflyttarane på Strandalandet.

Heldigvis var faren, han som blei gamle Mihle med åra, ein handy ingeniør-type med sans for detaljer. Dermed blei det ordna med termometer i vogga slik at dei nyfødde hadde den optimale temperaturen. Heldigvis var jentene glad i mat og fekk ny forsyning frå mora annankvar time døgnet rundt. Jula 1950 blei nok travel og litt stusseleg for dei unge på Tungland.

Tvillingane hadde både matlyst og livslyst. Dei var friske og robuste, viste det seg.

Det var vinter og tvillingane måtte haldast inne ei god stund før dei skulle ut og kjørast i vogn. Den tida trong faren for å gjera vogna klar til fyrste tur. Dei hadde jo hatt vogna klar i god tid. Men der var det berre plass til ein. Dermed måtte handymannen i aksjonen. Han utvida vogna slik at det blei plass til begge dei to knøtta der.

Så sommaren 1951 kom det Tunglandsjenter på døra og spurte om å få kjøra kyllingane i den breie barnevogna.

Seinare fekk dei sportsvogn. Det var arvegods etter Gjedebo-tvillingane.

Kaffor skriv eg om Mihle-tvillingane? Eg blei gift med den eina. Det er eg ennå. Dei som vil vita koss me traff kvandre, kan lesa bloggen min om "Jørpelandsjenta i bussen til far min".

Fullt av post og ei og anna parafinkanne i far sin buss

 

Denne posthylla hadde far min alltid med seg i bussen. Her
hadde han posten som skulle av på ruta frå Hjelmeland til
Vormedalen. 

Ei grønnmalt hylla fullstappa med løgnas-dyr og allslags andre kvinnfolk-greier heng på veggen på gjesterommet vårt i byen. Dette er jo i grunnen eit klenodium og kulturminne.

 Hylla var fast inventar i kvardagsbussen til far min. Han skifta bussar av og til, men denne hylla tok han med seg frå buss til buss heilt til posttransporten langs bussrutene hans blei overteken av landpostbuda. Eg meiner at det var i 1975 at posten til Hjelmelandsbygda og Fjellet ikkje gjekk med bussen lenger.

Som guttunge fekk eg alltid jobben med å springa ut med posten når eg var med i bussen. Denne jobben var det også mange andre reisande som tok på seg slik at far min slapp å reisa seg frå førarsetet og gå ut med aviser og brev sjøl. På dei fleste stoppa var det folk som venta på posten. Det kom ferske aviser, Aftenbladet og Dagbladet Rogaland og Amerika-brev kom det rett som det var til folka oppå Fjellet.

På Steinsland gjekk riksvegen rett gjennom tunet mellom løa og eldhuset. Postkassen 
hang på melkekrakken midt i bildet som er frå 1976. (Foto: Stein Erik Gilje)

Eg har ingen problem med å greia ut kor posten som sto i posthylla skulle av. Oppe til venstre der eit fabeldyr sit og dingla med beina hadde posten til Kvame sin plass. Dette var fyrste stopp. Strikkepinnane stikk opp frå Steinslandsplassen. På Steinsland gjekk vegen rett gjennom tunet mellom løa og eldhuset. Postkassen hang på melkekrakken eller melkerampen om du vil. Eg kan ennå sjå for meg gubbane som sto og venta på posten. Hans Egeland, gamle Jansen, Harald Fuglastein og dei andre karane.

Stopp nummer tre var Fevoll som blei uttalt Fevådel på hjelmelandsk i dei tider. Her var det Munte-folk, mellom anna. Dei blei kalla Ludvig Jonsen, Litle-Ludvig og Guttemann for å halda Ludvigane frå kvarandre.

Stopp nummer fire var Einervollsbruå. Denne tomme hylla til venstre på midtrekka. Der var det ein svær postkasse like ved sida av porten inn til Einervoll-gardane. Hertil måtte Husstøl-folket og ned og henta posten. Dei hadde bortimot tre kilometer å gå etter aviser og brev. Bussen kjørte rett forbi Husstøl-vegen på eit passeleg lågt gir opp mot Fossane-brekkå. Der var det ingen postkasse.

Vel oppe på toppen av Fossane kjørte bussen inn i det som blei kalla Fjellet skulekrins. Fyrste stopp der var Gåsdalen. Der budde det berre ein familie. Dermed var der mindre post også. Der hadde dei lyseblå Aftenblad-postkasse.

I si tid budde det ein mann i Gåsdalen som hadde fått seg bok på Handelslaget på Hjelmeland der alle hans kjøp blei notert. Så var han nede i Vågen og gjorde opp for det han hadde fått med jamne mellomrom. Men han begynte å hissa seg opp etterkvar då han såg koss tala blei større og større i boka frå Handelslaget. Oppe på kvar ny side sto det Transport og eit beløp som berre auka etterkvart som han bladde utover i boka. Mannen som ikkje var inne i moderne bokføring, gjekk eins ærend ned til handelslaget og slo i disken og sa som det var: Det har aldri funnest transport i Gåsdalen.

Den gamle riksvegen forbi Hegglandsånå. Føringskanten i betong viser at det ikkje er så lenge
sidan vegen var i bruk.

Neste stopp var Hegglandsånå. Du ser plastikkbeinå på eit forstørrelsesglass som stikk opp på den plassen. Der var sikkert fem-seks husstandar som fekk posten der. Mellom anna to gamle jenter som budde i eit hus oppe i Hegglandsbakkane. Dei fekk ikkje straum oppe på Fjellet før godt ut på 1960-talet. Derfor hadde far min ofte med seg parafinkanner til fjellbuane. Dei brukte parafinen i lampane og ofte til å få fyr i omnane sine når veden ikkje var altfor turr.

Ein gong far min hadde med den tomme parafinkanna til dei to gamle jentene, var han litt seint ute. Dermed gav han kanna til drosjesjåføren på Hjelmeland, Ola Almennningen, og bad han om å gå innom på Handelslaget og be dei fylla kanna med parafin. Men der skjedde det eit uheldig mistak mellom krambudrengene. - Ola Almenningen skal sjølvsagt ikkje ha parafin. Han brukar bensin, sa han som bestemte. Dermed skjedde elendet. Far min hadde med seg kanna til Hegglandsånå. Litt seinare fekk han veta om følgjende av dette: Heile etasjeomnen på Hegglandsbakkane fauk til himmels då jentene skulle fyra i omnen. Heldigvis gjekk det av i likaste laget.

Du ser vel dei to keramikk-englane som kikkar ned på Hetlandsplassen i nedre etasje. Det passar i grunnen godt. Dei var litt fromme på Hetland i den tida. Og der var det opptil fleire som hette Nils. Du hadde både Geita-Nils, Stove-Nils og Nils Torleif. Og ein som hette Malenius. Tore Neset fekk og posten sin her. På Hetland var det alltid godt frammøte då posten kom.

Ikkje rart at krambugutane på handelslaget blei forvirra då Ola Almenningen med
drosjebilen hadde bestilt ei kanne med parafin. Drosjen gjekk på bensin. Det gjorde
også Chevrolet-bussen som far min kjørte med i den tida. Her står kjøretya på kaien på
Hjelmeland.  

Figuren med den raude nasen kikkar ned i hylla for Breilandslenninga.Her kom dei roande over Breilandsvatnet frå Viken og Vigane for å henta posten. Og Ola Bjelland som budde på Bjelland, høgt opp under Øksnafjellet, tok seg vel fram til fots ned  til stoppeplassen med den store postkassen. Magnus Skogen måtte også til Lenninga for få posten sin.

Lenninga var den einaste plassen der det var abonnentar på Rogaland Avis. To til og med: Både Magnus Skogen og Jakob Heggland abonnerte på Arbeiderparti-avisa.

Breiland var siste stopp. Då var posthylla i bussen tom.

Men det var meir post. Minst to postsekker til Laugaland brevhus som faster mi styrt med i mange år. Heilt fram til 1963. Då bussen stoppa på Laugaland trykte far min kraftig på bussfløyta. Signalet for at syster hans Anna Johanna eller Tulla som ho heitte til kvardags, kom springande ned til bussen for henta posten som ho skulle sortera og fordela til dei som sto og venta der.

Alt ein kan komma på av sjå på ei gammal posthylle som er full av tull og vas i dag.

Soga om den flotte turbussen som enda sine dagar i Velaskaret

 

Den tidlegare så flotte turbussen enda som anleggsbrakke i Sandsbygda. Her sto den til kommunale styresmakter kravde den fjerna på 1980-talet.  Bildet tilhøyrer Rutebilhistorisk forening.

Denne bussen frakta ferierande rogalendingar til utlandet, hjelmelandsbuar til Ekeberg-utstillinga og skule-ungar i Årdal. Seinare husa den sandbil-sjåførar frå Suldal og anleggsarbeidarar i Sandsbygda før den enda sine dagar i Vela-juvet. Eit bussliv kan vera mangfoldig.

Buss-tur til Oslo med bussen til far min. Ei storhending i 1959. Me brør, tre mindreårige ungar, blei sette ut på legd i Hjelmeland då far min tok med mor vår og kjørte til landbruksutstillinga på Ekeberg i Oslo. Resten av bussen var fullpakka med forvetne hjelmelandsbuar som ville oppleva Ekeberg-utstillinga som var den store snakkisen dette året.

I 1958 kjøpte Ryfylkeveiens billag, busselskapet der far min var sjåfør, ein brukt Mercedes turbuss frå 1952. Den hadde ein svær nase med ei blank Mercedes-stjerne heilt fremst. Dessutan var den utstyrt med 29 flotte skinnsete, gardiner og askebeger til kvar einaste passasjer. Denne bussen blei tildelt far min på Laugaland som brukte den som rutebuss mellom Vormedalen, Hjelmeland, Fister og ein sjelden gong til Årdal og Tau.

Slik såg turbussen ut då den tilhøyrde Brødrene Grøsfjeld i Stavanger. Bussen
var ny i 1952 og kjøpt av RVB i 1958. Bildet tilhøyrer Rutebilhistorisk
forening i Stavanger. 

Bussen var jo altfor brei for dei smale vegane mellom Hjelmeland og Vormedalen. Det var knapt nok klaring nok til å leggja handa i mellom når denne bussen skulle over dei gamle bruene. Uunngåeleg at det ikkje blei striper med sølvmaling frå rekkverka av røyr på bruene.

Far min hadde søskenbarn i Oslo. Difor ser eg ikkje bort frå at han hadde vore i Oslo før. Men kjørt buss så langt vekk frå verdens navle i Ryfylke, hadde han slett ikkje gjort. Derfor ville han gjerne ha med seg nokon i bussen med kjennskap til vegane på Austlandet.

- Eg hadde akkurat fått buss-sertifikat og hadde vore eit års tid i militæret på Austlandet. Derfor spurte far din meg om eg ville vera med på turen til Oslo. Men det hadde eg ikkje råd til akkurat då, fortel Karluf Bråveit frå Jørpeland. Han er fødd og oppvaksen i Vormedalen og prøvde seg både som jærstolfabrikk-arbeidar og vikarsjåfør i Ryfylkeveiens billag før han begynte i Østerhus bilruter i Strand i 1960. I 1966 fekk han jobb på bilverksted på Jørpeland og slutta hjå Ola Buss. Mange hugsar Karluf Bråtveit som ein gild bilreparatør på Jørpeland.

Her er den tidlegare turbussen fotografert med RVB-logo i svingen ved 
Ingvaldstad,  i juli 1959. Bildet tilhøyrer Per Christian Malmin.

Sjølv om me ungane ikkje fekk vera med på den spektakulære bussturen til Oslo, så blei heimkomsten eit plaster på såret. Det var ingen Ryfylkeveg å ta seg fram på i den tida. Frå Oslo tok Hjelmelandsbussen seg opp gjennom Telemark over Haukeli og så vidare til Nedstrand av alle plasser i Ryfylke.

Der kom «Hjelmelandsfjord» og henta Oslo-turistane. Me fekk vera med på turen til Nedstrand som gjekk på kvelden etter at rutebåten hadde gjort unna si vanlege rute. Der borte på Nedstrand blei me gjenforent med foreldra våre som stadig var litt oppi vêret etter ein strålande Oslo-tur. Dei hadde til og med overnatta på eit pensjonat i Telemark på vegen heim. Mor mi hadde kjøpt prospektkort med bildet av pensjonatet, kan eg hugsa.

Det var i den tida då far min hadde denne bussen at det blei starta ei ny rute på fredagskveldane. Årsaka var at det blei innført 45 timars arbeidsveke. Då blei det svært vanleg med laurdagsfri i arbeidslivet. Både landsungdom som jobba i byen og byfolk med hytta på landet, kunne reisa frå byen på fredagskvelden. Nå kjørte far til Nessa på fredagskvelden og henta passasjerar som kom frå byen med «Årdalsfjord». Heilt nytt!

Dei gjorde store auer på Nessa då avdanka turbussen tok oppstilling på kaien for å venta på båten frå byen. Kan du tenkja deg? Nessa høyrde til Årdal kommune på den tida. Ei eksotisk bygd som var mest kjend i dei tilliggjande bygder for ein svært utradisjonell juletrefest på fyrste juledag.

Fredagsruta frå Nessa var tilsynelatande ein suksess. Men den blei nedlagt til fordel for ein liknande rute frå Tau kvar fredag. Då var det fleire som fekk nytta seg av ruta innover langs vegane.

Nå skal eg passa på at eg ikkje skryt denne gamle turbussen med flotte skinnsete heilt opp i skyene. Den var frå 1952, og hadde fått kjørt seg på mange lange utenlandsturar før den kom til Laugaland. Dei mange klistremerka inne i bussen frå destinasjonar i Danmark og Tyskland fortalde sitt tydelege språk om det. Derfor blei det mange verksted-besøk etterkvart.

- Bremsene på denne bussen var det stadig problem med. Dermed blei denne bussen ein fast gjest på Ola Buss sitt bilverksted i Bjørheimsbygda. Dei hadde fleire Mercedesar med same typen bremser. Reparatørane fekk etterkvart mest kompetanse på denne bremsetypen, fortel Karluf Bråtveit.

Du forstår at det var tungvint å ha ein buss med så stort reparasjonsbehov plassert på Laugaland, milavis frå næraste bilverksted. Sjefane i Ryfylkeveiens billag tok konsekvensen av det.

I 1963 fekk far min tildelt ein flettande ny buss. Ein Mercedes som kom rett frå Brødrene Repstad sin karosseri-fabrikk i Søgne. Far var då 50 år gammal og hadde vore sjåfør sidan han fekk førarkort som 18-årig. Dette var den fyrste nye bussen han nokon gong hadde kjørt.

Trygve Dalane kjørte skuleelevar i Årdal
med den gamle turbussen.

Turbussen frå 1952 blei nå plassert i Årdal og brukt som skulebuss. Tor Torbjørnsen var fast sjåfør på denne bussen i fleire år. Etter 1965 overtok Trygve Dalane denne ruta.

- Eg kan ikkje hugsa at det var problem med bremsene på denne bussen då den gjekk i Årdal, seier John Skår som begynte som sjåfør i Ryfylkeveiens billag i 1967. Han kjørte eit par-tre turar i starten på si sjåfør-karriere.

Olav Dalane, sonen til Trygve, fortel at faren var spesielt nøgd med denne bussen på snøføre. - Når han fekk kjettingar på bussen, tok den seg fram nesten betre enn brøytebilen, seier Olav Dalane.

I 1968 hadde den kjørt sin siste tur som rutebuss. Torleiv Steine frå Suldal kjøpte bussen og bygde den om til brakke-formål. På den tida kjørte Steine-karane sand i Årdal. Då trong dei ein plass å eta og sova. Bussen blei plassert på Soppaland. Der sto den i åravis. Bussen var stadig kjørbar sjølv om den var avskilta. Når den ein sjeldan gong skulle flyttast, brukte eigarane prøveskilt.

Osmund Solland frå Ropeid-halvøya var siste eigaren av den gamle turbussen. Han dreiv som entreprenør og hadde bruk for bussen då han fekk oppdraget frå Suldal kommune med å opparbeida den kommunale bossplassen i Velaskaret.

Brakke-bussen blei plassert på garden til Torger Hauge i Sandsbygda rett ovanom Gardaneset. Der blei den ståande i ein del år.

- Bussen blei utsett for hærverk. Alle rutene blei knuste. Til og med glas-deksla på instrumenta på dashbordet blei knust. Til slutt fekk dei kommunale sjefane nok. Eigaren fekk pålegg om å fjerna bussen, fortel Ola Hauge, sonen til Torger Hauge.

Bussen blei kjørt med eigen maskin fram til Velaskaret. Der fekk den siste dytt av ein bulldozer og enda i stein-ura ned mot Sandsfjorden.

Slik var den soga!

PS. Eg har ikkje funne bilde av denne bussen i fordums glans som RVB-buss. Viss nokon har det, skal eg straks få lagt det inn i denne bloggen på ein framtredande plass. DS.

Jørpelandsjenta i bussen til far min

 

Her ser du bussen til far min i 1969. Dette var ein Scania Vabis frå 1962. Her er den fotografert
i Årdal. Bildet frå Rutebilhistorisk forening.

- Kom og ver med meg inn her. Dette er bussen til far min, sa eg.

Berit frå Jørpeland trudde ho hadde 
møtt ein buss-arving. Men det viste seg
å vera ein skarve bussjåfør-son.

Jørpelandsjenta var ikkje så godt inne i eigarforholda for bussane i distriktet. Ho trudde at ho hadde fått tjangs på sonen til busseigaren i Hjelmeland. Ikkje berre ein ganske vanleg bussjåfør-son innante bygdene. Då ho oppdaga koss alt hang saman, var det for seint. Nå har me vore gifte i snart 50 år.

Dette hende på den dansen på ungdomshuset på Heiå då straumen gjekk. Festen var knapt nok kommen i gang då lyset gjekk. Det blei bekmørkt inne i danselokalet og alle måtte ut. Der pisseregna det. Eg treiv tak i ein paraply med ei jenta under. Ho prøvde å jaga meg vekk, men eg ville ikkje bli våt. Forresten var ho ikke så sint. Litt blid på same tida.

John Skår kjørte dansebussen
frå Vormedalen til Heiå.

Me hadde reist med buss heilt innante Vormedalen. Bussen som blei brukt, var den som far min brukte til dagleg. Men denne kvelden var det reserve-sjåfør John Skaar frå Årdal som sat bak rattet. Bussen sto parkert rett utanfor ungdomshuset og Skåren sat i bussen. Han slapp meg og jørpelandsjenta inn i bussen i det fela veret. Slik begynte det: 15. november 1969.

Så det var denne bussen, lyset som forsvant i ungdomshuset og det fæla vêret som førte til at det blei eit par av oss.

Eg kunne jo sjølvsagt ha skrive mange bloggar om dette. Mørklagde ungdomhus, pøsande regn ein november-kveld, jørpelandsjenter med paraply. Men nå i fyrste omgang vil eg konsentrera meg om denne bussen.

Dette var ein Scania Vabis som kom som chassis (understell) frå fabrikken i Sverige og blei bygd opp til ein forrektige buss hjå Brødrene Repstad i Søgne i 1962 og levert til det lokale buss-selskapet Ryfylkeveiens Billag i Årdal. På desse bussane sto det ein svær motorkasse ved sida av sjåførsetet og eit passasjersete på andre sida av motoren. Dette sto plassert i lengderetningen. Her var det plass til to passjerar.

Bussen blei sett inn i rute, for det meste gjekk den mellom Årdal og Tau. Den enda på kaien på Tau kvar føremiddag med folk som skulle til byen eller Stavanger om du vil med ferja klokka halv ti.

Bussen var tilbake på Tau klokka halv fire om ettermiddagen og henta årdalsbuar og andre reisande som skulle til Årdal.

Det hende nok at denne nyaste bussen, flaggskipet i selskapet, var ein og annan tur på Fister og Hjelmeland også, men dette var nok mindre viktige turar.

Men så åpna Ryfylkevegen i 1965. Då fekk Ryfylkeveiens billag konsesjon for å kjøra dagleg bussrute mellom Tau og Sand. Nå kom det to nye Scania-bussar til Årdal. Dette blei Sandsbussane, som det blei sagt.

Far min kjørte fleire Scania-bussar. Men han kjørte Volvo
den dagen han blei pensjonist. 

Scania-bussen frå 1962 var ikkje flaggskipet lenger. Kva skjedde med den? Ikkje lenge etterpå havna den utanfor huset vårt på Laugaland. Nå blei dette far sin buss, som me sa. Han overtok bromlebassen frå Årdal. Scania-lyden var litt spesiell og tøff tykte me unge. Det var noko anna enn ein malande Mercedes. Den var sikkert god nok den, men ingen ting slo Scania på den tida.

Far min kjørte rute til Hjelmeland og Fister og korresponderte med rutebåten til og frå byen morgon og kveld. Scaniaen blei også brukt som skulebuss mellom Hjelmeland og Vormedalen med far min med eit fast grep om det kvite rattet.

Det var ikkje mange gongene det gjekk dansebuss frå Vormedalen til Heiå. Men det har hendt, slik eg har fortalt nå. Som du nå har forstått fekk det varige konsekvenser for både meg og jørpelandsjenta som eg fekk med meg inn i bussen for å sleppa å stå under den litle paraplyen i regnet til lyset kom tilbake på ungdomshuset.

For det blei lys igjen på ungdomshuset. Då gjekk me inn og danste. Slik var det.

Far min hadde denne bussen i fleire år etter denne danseturen. Som bussjåfør-son tok eg jo sjølvsagt førarkort som gjorde meg i stand til å vera ferievikar i Ryfylkeveiens billag. Då kjørte eg Scaniaen til far min. Her var det ikkje sølt vekk pengar på servostyring og anna tullete ekstra-utstyr. Eg var heilt gåen i dei tynne student-armane mine etter ein dag bak det tunge kvite rattet på den svingete vegen mellom Hjelmeland og Vormedalen. Og den girstonga. Eg følte det var ein kraftprestasjon å skifta gir. Takka meg til bussar med servostyring og automatgir, seier eg.

Busssjåførson Edmund Austigard arbeidde med ein animasjonsserie om bussen  «Grulte».
Den var inspirerte av Scania-bussen frå 1962. Den som faren min kjørte i fleire år. 

Denne bussen gjorde inntrykk på fleire bussjåfør-sønner. Edmund Austigard frå Årdal som har skrive fleire romanar, jobba for nokre år sidan med planar om ein animasjonsserie om bussen «Grulte». Det var Scaniaen frå 1962 som hadde sett han på denne ideen. Han hadde nok vore med faren, Jarl, på mange turar med denne ikkje heilt lydlause bussen. Dette TV-prosjektet blei ikkje fullført.

Synd! Tenk viss ein av dei viktigaste bussane i mitt liv, hadde enda på Barne-TV.

Ola Buss - helten for guttane på Strandalandet

 

Ola Østerhus teikna av Henry Imsland i Aftenbladet i 1950.

Det hende i ein småskule-klasse inne på Stranda-landet under krigen. Læraren spurde ungane om dei visste namn på store menn. Han fekk svar som Hitler og Mussolini, Churchill og Roosevelt: Men ein liten kar sat og lurte litt.  Så kom det: Ola Buss.

For han var Ola den største, ikkje berre i Strand, men i heile verda. Ikkje nok med at han åtte alle dei store bussane, men han hadde fleire bilar. Nokon gjevare visste han ikkje om, veslekaren som laga bilar, teikna bilar, og ville verta sjåfør.

----------------------------------------------

Portrett-intervju med Ola Østerhus eller Ola Buss
i Aftenbladet 27. mai 1950.

Ola Østerhus ville vel knapt setja større pris på å verta sett i bås med storpolitikarane, men Buss-namnet har han måtta godta, og det er ikkje lenger noko klengjenamn. For han Ola er ikkje småskoren, korkje i tankegang eller å sjå til.

Når han stabbar i land på Taurakaien med open trøye og frakk og med blenkjande klokkekjede som bom for vesten, Eden-hatten passeleg bakpå så den vide hausen vert endå større, og med ei skinnveske så stor at kvar agent kan missunna han, ja, då meiner ein og annan strandbuen å sjå at han Ola Buss er storkar. Det er ikkje fritt for at han har vorte det med åra. Slik går det når det vert for mykje by-kar av ein mann, flirer somme.

Ola Østerhud med ein av sine fyrste bussar.

Sjølv tar han fliren med knusande ro. Han har vant seg til det med åra, frå han i 1933 fekk den fyrste bussen til Bjørheimsbygd, ein gamal «Republic» som helst ville ha vore på «Alders Hvile». Men Østerhus skuva på han, godsnakka og skrudde i han, og bussen sarra ruta ned til Tau. Det var mange slags ting som skulle fraktast, og ikkje mindre alt det han Ola skulle hugsa på.

- Kan du ikkje ta med denne kalven å få han ekspedert te Issen?

- Få med for 10 øre i gjær te meg og eit grovt siebrød. Eg må ha någe te eg får bakt i mårå. Å sei te han Tore at den mørjeta gimrå går innmed Lusabergknuden. Den gamle Republicen måtte ofte bera kalvar ned til Tau. Han Ola rigga til ein garde bak på bussen, og så vart bussen kalla for «Kalvagarden».

- Det kan aldri gå vel, sa folk. Ein dag må han Ola kjøra alt i grøfta. Han kan ikkje grusa på på denne måten. Kor får han pengane frå? Er det ikkje betre at kommunen overtar heile busstrafikken? Er det ikkje ansvarlege folk i bygda som kan gripa inn?

Vanleg syn på Tau.kaien på 1960-talet. Østerhus-bussar på ei rekkje. Fotograf var kaptein
Johan Warland på «Hjelmelandsfjord». Bildet tilhøyrer Steinar Warland.

Men han Ola trong ingen til å overta ansvaret. Den eine flotte bussen kom etter den andre. Rutene vart utvida og dei fekk betre materiell. I dag er Ola Østerhus ein av dei største rutebileigarane i landet, og det finst knapt noko selskap på våre kanter som har betre materiell.

Ennå er det mange som rister på hovudet, men i undring over at slikt kan gå. Dei har fått for mange døme på at ein mann med pågangsmot, dugleik og arbeidsvilje kan greia det umogelege. Det går aldri i verda, sa mange då Ola fôr rundt på gardane for å få bygdefolket med på å byggja kraftverk. Han måtte ut på åkrane, bruka si beste overteljingskunst for å samla dei til eit møte. Nokre trudde på Ola, og året etter, i 1929, sveiv kraftverket i Regnånå. Slik har han synt på ny at han trass i motbør kunne gjennomføra det andre rekna for umogleg.

---------------------------------

Østerhus-bussane sto klar på Tau-kaien då «Jøsenfjord» kom frå byen.

Alt i 1927 søkte Ola Østerhus konsesjon på bilrute mellom Tau og Bjørheimsbygd. Det fanst ikkje ein bil i Strand på den tida. Berre dei færraste tenkte då at dei i deira levetid skulle  «ta bussen». Fjørkjerra greidde det ho. Vegane passa også best til henne, så ingen fann det urimeleg at søknaden ikkje gjekk gjennom. Men Ola kom att år etter år, og i 1933 meinte heradstyret at han fekk lov til å prøva seg. Det kunne ikkje gå lenge. Men det gjekk. Konsesjonen vart utvida. Den eine nye bussen kom etter den andre, og det vart ruter til Jørpeland, Heia og Fiskå, og til Nes og Sørskår i Årdal.

Då krigen braut ut hadde Østerhus sju bussar, to drosje- og to lastebilar. Då krigen var over, var materiellet redusert til halvparten, og det var nedslite.

- Det var ei forskrekkjelege tid, seier Ola. Bussane var ofte så fulle at det var´kje plass te ein to toms spiker! Men du måtte aldri fortelja nokon at bussen var full. Kom dei kje inni, klauv dei oppå eller bakpå bussen.

Og så denne knotten då! Det var ikkje berre motorane som vart skitne. Sjåførane måtte helst leggjast i bløyt etter ei dagskjøring. Men passasjerane var rimelege den tida. Dei var like glade som oss når dei kom fram, om me måtte gjera kjøretida litt romsleg av og til.

Folk er verre til å klaga nå. Ingenting er godt nok. Men det er ei sykja som går, så det er ikkje noko å bry seg om.

Etter 1945 har det kome åtte nye bussar til Strand. Dessutan har Østerhus to eldre bussar, to lastebilar og ein drosjebil. Kvar einaste gong det kjem ein rutebåt inn på Stranda-landet er bussane på plassen, og hjelper folk heim etter byreisa. Det er mest det same kor dei bur. Det går faste ruter på alle dei vegar det går an å koma fram.

Men størst nytte har arbeidsfolket av bussane. Kvar einaste dag tar om lag 120 mann frå Strand og Årdal vegen til Stålverket på Jørpeland. Bussane må vera framme til kvart skift, og dei skal halda tida. Det går og fast skulerute til Jørpeland.

Men ikkje minst nytte har bygdene hatt av mjølkerutene. Kvar morgon samlast bussane på Tau med kvar sine mjølkespann. Det er ikkje mange på kvar. Alle spanna får plass på ein lastebil som kjører rett på båten og fylgjer med til Stavanger. Rutene går Bjørheimsbygd – Holta, Bjørheimsbygd – Tau – Strand. Tveit – Norland – Monane, Jørpeland – Tau og Erlien – Tau. Nokon lukrativ forretning er det ikkje å halda desse rutene for så få spann på kvar plass. Men samlar ein det opp, vert det noko av. Berre i fjor vart det frakta 1,3 million kilo mjølk frå Strand til Stavanger. Då skjønar ein at dette har noko å seia for heradet.

Fjorten sjåførar har fullt opp å gjera. Dessutan arbeider det tre mann fast på verkstaden. Bussane går i eitt frå klokka halv fem om morgonen til i 12-tida på kvelden. Det er mange hjul som skal gå inn i einannan og sviva saman for å få alt til å klaffa. Men det sviv godt for alle gjer sitt beste.

Østerhus gjer og sitt for å syna at han set pris på dugande folk. På Sørskår har han sett opp ein tomanns-bustad for sjåførane som må bu der, og i Bjørheimsbygda er han i ferd med å setja opp ein veldig driftsbygning og ein garasje på om lag eit halvt mål. Alle skal ha så gode arbeidsvilkår som mogleg. Sjåførane hans har elles fått prøva seg andre vegar og. Dei to siste sumrane har Østerhus hatt turistruter Stavanger – Kristiansand – Haukeli – Haugesund og retur.

--------------------------------------

Ein del av bussparken til Østerhus bilruter utanfor bygget på Tau. Foto: Rolf Sæbø.

Ola Østerhus er med i komiteen som arbeider med rasjonalisering av rutebiltrafikken i Rogaland. Det er ikkje alle som likar folk som balar med slikt. Men Østerhus tar det roleg om han får noko motbør inn i mellom. Han har ikkje vorte utskjemd med at folk klappar han på aksla. Ein drivande føregangsmann, ein framifrå administrator og dugande forretningsmann får ikkje berre vener. Det er ein altfor tung kombinasjon for folk flest. Men ei bygd treng ein slik mann inn i mellom, og kan han nyttast til bate for større deler av samfunnet, burde alle vera takksame for det.

Dette portrett-intervjuet med Ola Buss er skrive av journalist Per Barkved. Han var opprinneleg frå Stranda-landet, men arbeidde i mange år som journalist i Stavanger Aftenblad.  Ola Østerhus døydde i 1967. 

Eldfinn har bakeri og sel steinbakte brød og saupskoltar

 

Eldfinn Austigard tilbyr 60 steinbakte brør frå eige bakeri i Årdal 
kvar fredag. 

Steinbakte brød, saupskoltar, utskorne eventyrfigurar og maleri. Den mangfoldige Eldfinn Austigard (67) har litt av kvart å by på når han åpnar i Skabelonen i hagen sin i Årdal kvar fredag.

- 60 brød pleier eg å baka kvar fredag. Eg har to brødsorter: Eit grovt med mykje korn. Dette kallar eg Årdalsbrød. Det har slått godt an. Det andre er eit lyst kneippbrød som eg kallar Såtå. Det er oppkalla etter ein av dei mange fjelltoppane våre, fortel Eldfinn.

Saupskoltane er det kona, Gunhild, som lagar. Desse blir også kalla gongkaker andre stader i fylket.

At kultursjefen i Hjelmeland plutseleg skulle stå fram som brødbakar på sine eldre dagar, kom vel litt uventa.  Dei fleste har lært seg å kjenna Eldfinn Austigard som mannen bak den årlege Kodejakta i Hjelmeland. Denne jakta får folk til å springa heiane rundt i sommarhalvåret for å få med seg dei ti turmåla som er med i opplegget. Dessutan er han mannen bak Eventyrskogen som blei den nye turistattraksjonen i Årdal etter at Ryfast gjorde Ryfylke landfast med Nord-Jæren. Det er han som har skore ut alle eventyrfigurane i skogen.

- Gunhild kom heim frå ein Sydentur for to-tre år sidan og hadde fått det for seg at ho ville ha eldhus i hagen. Eg var ikkje så veldig begeistra for dette. Men eldhus blei det med steinomn der ein kunne baka eigne brød. Før eg visste ordet av det, blei eg hekta på brødbaking.

Eldfinn reiste rundt i landet og samla kunnskap om baking i eigen omn og les haugevis av bøker om emnet.

I løpet av dei siste åra har han bygd opp det som blir kalt Skabelonen i hagen heime i Årdal. Her har Gunhild og Eldfinn teke mot bussturistar som har blitt traktert med kaffi og servert røvarshistorier frå Årdal. I sommar skulle det vore reine turistinvasjonen i bygda, men det kokte vekk i Corona-kålen.

Dermed blei det meir tid til brødbaking. Systera og broren til Eldfinn kjøpte kvar sitt brød og kort tid etter selde han brød til folk som oppdaga at det nye bakeriet i Årdal. Slikt hadde ikkje eksistert i Årdal sidan handelslaget la ned sitt bakeri for nesten 50 år sidan.

- Brøda blei rivne vekk. Ein dag var eg utseldt etter 15 minutt. Men andre fredagar har det gått tregare. Fyrst ved fire-tida har eg vore lens for brød. Det kan godt vera at dette berre er eit blaff. At kundene mine blir leie. Det veit eg ikkje, men eg har ingen planar om å slutta.

Fordi eg har hatt så mange timar å avspasera frå jobben i kommunen, har eg drive med brødbaking kvar fredag. Det er stadig ein god del timar igjen. Derfor kan eg halda på med dette inntil vidare. Men det er arbeidskrevande. Eg startar på torsdag ettermiddag og kveld med å laga deig og fyra opp i ovnen. Dessutan må eg opp midt på natta og fyra meir for at ovnen skal ha rette temperaturen når brøda skal steikast på føremiddagen.

Koss blir framtida for Eldfinn?

Nå har 67-åringen vore kultursjef i Hjelmeland i 11 år. Han kunne pensjonert seg, men likar seg svingodt på jobben med kjekke kolleger og ein rådmann som har vore veldig positiv til dette.

- I fjor tenkte eg at eg skulle slutta neste år. Det gjer eg dette året også. Me får sjå når eg blir 68 år, seier Eldinn Austigard som med sine gener truleg vil få mange år som pensjonist uansett når han går av. Faren Edvard blei 97 og mora Astrid blei 99 år.

Eldfinn Austigard i yngre dagar som sjef for busselskapet
Ryfylkeveiens Billag. Foto: Asgaut Ness.

At Eldfinn Austigard skulle enda opp som kultursjef i Hjelmeland var det vel ingen som skulle trudd for ein del år sidan. Han starta i arbeidslivet med å vera høgre hand for faren Edvard som var sjef for det lokale busselskapet, Ryfylkeveiens billag. Då faren slutta i 1977, overtok Eldfinn som sjef. Ryfylkeveiens billag blei oppkjøpt av Østerhus bilruter nokre år seinare. Då kjøpte Eldfinn og kona Gunhild busselskapet sin bensinstasjon og verkstad-bygning i Årdal og dreiv forretning her til 2007.

I 2005 fekk han kulturprisen i Hjelmeland for innsatsen i idrettslaget og som treskjerar og dessutan som sosial eldsjel.

Då han kutta ut som bensin-seljar, fekk han ein deltidstilling som kulturformidlar i Hjelmeland. I 2009 blei han kultursjef i Hjelmeland kommune. Der stortrivs han ennå og veit som du nå forstår, ennå ikkje kva tid han skal klara å riva seg laust og bli pensjonist. Det blir forresten sikkert travelt det også.

Sjåførar med tunnel-angst må telja dører i Ryfast

 

Når du kjører over den flotte Ryfast-brua, er du halvvegs mellom Hundvåg og Solbakk.  Bildet er tatt
av Tor Inge Jøssang i Aftenbladet før åpninga i fjor.  
 

Koss mange grønne dører med tal på er det i Ryfast-tunnelen? 58 eller 59, trur eg. Når eg er kommen så langt at eg kan sjå dagslyset på Solbakk, er lettelsen min så stor at dørene blir gløymde resten av turen.

Sjølv ein del eldre mannfolk som likar å framstå som tøffe i trynet, kan ha ein liten klump i magen når bilen susar inn i tunnelen. Til og med i dei flotte Ryfast-tunnelane.

For oss halv-tøffingar er det ei trøyst at det er skilt i tunnelane som fortel koss mange kilometer du har kjørt og koss langt det er til du er ute. Og gleda er like stor kvar gong ein passerer skiltet som fortel at du nå har mindre enn ein kilometer igjen til du er ute.

Anleggsleiarane – heilt sikkert kloke folk utan snev av tunnel-skrekk har tydelegvis fått det for seg at det ikkje skal vera slike skilt i Ryfast. Kor er slike folk i frå? Har dei ikkje kjørt i Rennfast, Finnfast og Trekant-sambandet? Eller Svo-tunnelen for den saks skuld. Alle desse har slike tak-skilt som eg saknar i Ryfast.

Som gammal tunnel-skeptiker hadde eg ikkje lese meg særleg opp på Ryfast før fyrste turen frå Solbakk til byen i begynnelsen av januar i år. Med mange turar i dei andre undersjøiske tunnelane i våre deler av landet og ei forsmedeleg fartsbot i Rennfast i bagasjen, styrte eg ned i det underjordiske.

Det var jo ikkje bratt her i det heila tatt, var min fyrste tanke. Og då eg hadde kjørt ei stund, begynte eg å lura på om det gjekk oppover igjen. Skiltet som fortel når du er på det djupaste i denne tunnelen, mangla også her.

Flotte tunnelar, men det var dumt med dessa skilta som mangla. Det var min fyrste konklusjon.

Alt på den neste turen begynte eg å studera tala på dei grønne dørene til alle nødutgangane. Det startar med eit ett-tal på Hundvåg-sida og endar rett før nummer 60 på Solbakk. Som sagt er eg då så letta av sjå at enden er nær, at eg gløymer å sjå dørene.

Eg har reist fleire turar med buss gjennom Ryfast. Det var god plass då
eg var med. 

Nå har eg så mange turar bak meg gjennom Ryfast både som busspassasjer og som sjåfør i eigen bil at eg har rekna ut at når du passerer den flotte lysbrua, er du omtrent halveis mellom Hundvåg og Solbakk. Det finst også andre forseggjorde lyskontruksjonar der stigninga endra seg, har eg forstått etterkvart.

Viss avstandsskilta inne i tunnelane er fjerna for å gjera det tryggare, trur eg det resultatet er det motsette.

Når me sjåførar med eit snev av tunnel-angst sit og virrar med håvet og ser på nødutgang-dører, gjer det ikkje trafikken tryggare. Det er 250 meter mellom dørene og ein bil som kjører 80 kilometer i timen passerer fire-fem slike i minuttet.

Det hadde vore tryggare å gløtta eit avstandsskilt ein gong i minuttet, spør du meg.

Forøvrig er det mi meining at Ryfast-tunnelane er flotte!