Møbelhandlaren som elska gamle fjordabåtar og damplokomotiv

Møbelhandlar og dampentusiast Johannes Østvold er død.
 Foto: Sandnes Historie- og Ættesogelag.

Ein av dei flottaste originalane som har vandra rundt i Sandnes, er nå blitt ein del av historia sjøl. Nå er han død. Han blei 86 år. Men navnet til Johannes Østvold vil leva lenge. Du kan ikkje åpna bok som handlar om lokale båtar og skipstrafikk eller den lokale jernbane-historia  utan å finna bilda som han tok gjennom eit langt liv.

 Fotoapparatet hadde han i alle år med seg overalt der han farta for å dyrka sine kjæraste interesser. Samlinga hans var stor, men han hugsa kvar ein einaste båt og alle lokomotiv, ver sikker.

Den fabelaktige interessa for båtar fekk han som som fire-åring i 1933. Då gjekk han hånd i hånd med farfaren rundt havna i Sandnes. Årstalet var han sikker på sidan farfaren døde dette året.

- Det må ha vore ein tirsdag for både "Sandnæs" og "Jadarland" låg inne og lasta, fortalde han i eit intervju som er publisert av Sandnes Historie og Ættesogelag.

Dei to gamle nattruteskipa "Kong Sverre" og "Soma" var Johannes Østvold
oppteken av og fotografert ofte. Dei dampa mellom Sandnes, Stavanger og Bergen som
"Stavanger 1" og "Sandnæs" i fleire mannsaldrar. 

Sin andre store lidenskap pådrog han seg sommaren 1938. Han hadde vore på besøk hos mostrene sine i Austråttbakken. På vegen heim fann han jernbanegrinda i Olav Kyrres gate stengt. Då såg han det gamle damplokomotivet "Hugin" på nært hold. Han blei begeistra for det flotte lokomotivet. Begeistringa bli ikkje mindre då denne veteranen frå Jærbanen blei plassert som pynt inne i ventehallen på jernbanestasjonen i Stavanger 1973. Kvar gong Sandnes-mannen var i Stavanger, var han innom på stasjonen og helste på sin barndomsvenn. I 2014 forsvann lokomotivet til jernbanemuseet på Hamar.

Men rutebåtane og damplokomotiva blei aldri meir enn ei stor interesse. I heile sitt yrkesliv var han møbelhandlar. Saman med broren dreiv han møbelbutikken Ernst Østvold i Langgata i Sandnes. Han budde oppe på butikken like til han blei sjukeleg og havna på sjukeheim for eit halvt års tid sidan. Nevøane driv nå familiebedrifta vidare. Berre så det også er nevnt: Johannes Østvold interesserte seg for gamle møbler også. Og han var totalist. Avholdsmann på sin hals.

Sjølv blei eg kjend med Johannes Østvold då eg laga boka "Fjordabåtene" i 2004 og 2005. Det var naturleg for meg å oppsøka mannen personleg og snakka med han etter at han hadde sagt at eg kunne få låna dei bilda eg trong av han.

 Då eg kom, hadde han rigga opp lysbilde-framvisar og lerret i stova. I timesvis fortalde han og viste på ein mengde med dias. Eg trur han arrangerte tre slike lysbildekveldar for meg. Eg er jo båtnerd sjøl, men møtte min overmann i Langgata i Sandnes. Han hadde tusenvis av dias med båtar på.

Johannes Østvold stilte alle sine bilde gratis til disposisjon for boka mi. Men han sette pris på at lesarane fekk vita kven som var fotografen.

Etter dette tok han kontakt med Stavanger Sjøfartsmuseum og let dei få kopiera alt bildematerialet som han hadde samla gjennom mange år.

Alt på det første besøket hos Østvold oppdaga eg sjølvsagt modelltoga hans. Han hadde laga seg ein tro kopi av Sandnes stasjon i stova si. Eg filma togentusiasten med mobiltelefonen og la dette ut på youtube. Klikk på vidoen under så får du oppleva togentusiasten:

Neste gong du ser eit gammalt bilde av ein gammal fjordabåt eller eit damplokomotiv frå farne tider, send ein vennleg tanke til den avdøde møbelhandlaren frå Sandnes som tok sin bilde med glød og interesse. Ein hedersmann har gått bort.

Då kong Olav og naboen min åpna Randøybrua

et var kongen som klipte snora, men ordførar Arne Hetlelid var ikkje

 langt unna. Tenk at det er 40 år sidan. (Foto: Aftenbladets arkiv)

Dette skjedde i den tida då Olav var konge i Norge og Arne Hetlelid var ordførar i Hjelmeland. Randøybrua blei åpna med all den pomp og prakt Hjelmeland kunne oppdriva onsdag 16. juni 1976. På torsdag er det 40 år sidan denne dagen då bygda sto på håvet og westamaranen "Mayflower" gjekk eins ærend frå byen til Hjelmeland med kongen.

Eg skriv ikkje dette fordi eg var involvert i det som skjedde på nokon måte. Men eg hugsar dagen godt og synes det er forferdeleg så fort tida har gått. Det er på høg tid å mimra litt.

Heila Hjelmeland var ute og gjekk på Randøybrua
for 40 år sidan. (Foto: Aftenbladets arkiv)

Omlag ti år tidlegare var bru til Randøy kasta inn som eit tema i valkampen før eit kommuneval i Hjelmeland. Visstnok var det ordførar Jone Vadla som gjekk inn for dette. Dei fleste karakteriserte dette som valgflesk. Men det gjekk troll i ord. Bru blei bygd og åpna denne vakre junidagen for 40 år sidan.

Kor eg var då kongen åpna Randøybrua? Eg hadde mi første veke som sommarvikar i Aftenbladet og var altfor fersk og urøynd til å bli involvert i eit såpass krevande oppdrag som avisa satsa skikkeleg på.

Fyrsteutgava av Aftenbladet onsdag 16. juni 1976. Seinare kom det eit
rykande ferskt bildet av kongen då han klippte snora.

På den tida var Aftenbladet ei ekta middagsvis med trykketid klokka 12. For å visa kor aktuelle dei kunne vera, starta avis-trykkinga med stort bilde av kong Olav på Strandkaien i Stavanger før han steig om bord i ein flaggsmykka "Mayflower".

I Aftenbladet hadde dei planen klar for å skifta ut forsida når Randøybrua var åpna. Fotograf Leif Berge var send til Hjelmeland med eit einaste fotooppdrag denne dagen. Utstyrt med polaroidkamera knipsa Leif Berge kongen då han klipte snora og åpna brua.

Etter knipset kom Berge seg lynraskt inn til Hjelmeland der han hadde rigga opp telefotosendar. Ved hjelp av denne toppmoderne innretninga fekk han overført bildet til redaksjonen i Stavanger. Vips var bildet lagt inn på ei ny førsteside som prega resten av avisopplaget 16. juni. Denne avisa kom vel rett nok ikkje til Hjelmeland, men der hadde dei sett kongen in natura klippa snora. I Aftenbladet var dei krye over å vera så aktuelle denne dagen.

Og det var jo masse stoff i avisa desse dagane frå Randøy og Hjelmeland. Dette skreiv Borghild Fiskå medan Leif Sirevåg fotograferte.

Det var strålande at det var naboen min, jærstolfabrikant Arne Hetlelid frå Laugaland som var ordførar då kongen kom til Hjelmeland. Han var ein kjekk mann. Du trong ikkje vera konge for å bli godt motteken av han. Kom du til han og spurde om hjelp, blei du ikkje avvist. Men det gjekk ofte fort. Han sa ikkje nei til å frisera ein guttalugg viss det var behov for det. Han snauklipte meg ein gong. Det tok ikkje stort meir enn eit halvt minutt.

Etter at snora på brua var kutta av etter alle kunstens regler drog prominensane til Hovda Gård på Randøy der middagen venta. Og då hadde kongen Margit Hetlelid, kona til Arne, som borddama.

Ein strålande dag. Og brua har vore til glede for randøybuar og alle andre buar i alle år etterpå.

Den gamle mannen og natta

Nå brukar eg mobilen som vekkeklokka på nattbordet. Men den
er uskarp før eg får på meg brillene.

Koss greier du å stiltra deg ut på badet, finna klosettet, utretta ditt nødvendige ærend og så komma deg inn i senga og smyga under dyna utan å vekkja seg sjøl? Av og til klarer eg nesten. Då kan eg sovna igjen etter relativt kort tid og drøyma om diverse praktiske gjeremål som alltid endar opp i meir eller mindre totalt kaos. På morgonkvisten i dag drøymde eg frå meg både eit flott armbåndsur og ein reiseradio. Det var eit overkommeleg tap!

Som ung kunne eg sova til middag og kvila til nons. I dag ser eg alltid på klokka i seks-tida. På ein heldig lørdag kan eg sova til klokka åtta. Då står eg opp og lagar frokost mens eg høyrer på NRK 1 som er sprikkfull av natur-propaganda på den tida.

Men kven i svartaste har ansvaret for at det festlige salmeprogrammet på søndagsmorgonen er fjerna. Det likte eg svært godt! Eg song med i dei gamle tekstane som me måtte læra utanåt då eg gjekk på skulen og for presten. "Kjæreste venn, du som vandrer omkring, søker din glede i jordiske ting". Slikt gløymer eg aldri.

Før, i mine yngre dagar, kunne eg lesa halve bøker før eg sovna. Nå, som gammal, veltar eg meg opp i senga, finn ein god stilling på håveputa og klemmer igjen auene og sovnar. Men så søv eg altså lettare og lettare utover natta.

Mine kroppslege behov er ikkje påtrengjande. Likevel vaknar eg og tek eit ærend på badet. Drikk eit halvt glas vatn og legg meg igjen.

Eg kan vera yrkesskada. Då eg jobba i Aftenbladet, sto eg ofte opp klokka fem og var på arbeid klokka seks. Det blei ein vane. Etter ei slik veke vakna eg klokka sju og følte det var langt på dag.

Nå for tida kjører eg flybuss. Då står eg opp klokka halv fire av og til og møter opp på jobb halv fem.

- Er ikkje det forferdeleg å stå opp så tidleg, spør folk.

- Nei, seier eg. - Eg er som regel på veg ut på badet på den tida. Då kan eg jo berre bestemma meg for å vakna skikkeleg og få på seg  sjåfør-kostymet og komma seg på jobb.

Eg lurer på om den gammeldags søvnen kunne komma tilbake om eg forandra på mine daglege vanar. Kunne det vera ein idé?  Ein rask gå-tur rett før leggetid var kanskje ein tanke. Og denne kaffien er vel reine gifta etter klokka fem om ettermiddagen.

Kvar alder har sine eksistensielle spørsmål. Dette er mine.

Kjempar mot latskapen med kvitmaling

Hagagjerdet skal malast i sommar. Håpar å vera ferdig
før moltå er blaute.

Heile mitt liv har eg ført ein evige kamp mot min eigen latskap.

Dei fleste gongene har eg tapt. Eg er ingen vinnarskalle, som dei seier så kjekt i dag.

Kvitmaling av stakittgjerdet på hytta på Hjelmeland er eit av mine etterkvart mange ufullendte prosjekt. Eg malar litt, men så blir eg lei. Så stoppar eg for å tenkja litt. Eg tenkjer mykje, men tankane gir meg sjelden meir energi og arbeidslyst. 

Nå sist søndag reiste eg frå kånå i byen. Det var jo flott malevêr. Viss eg peiste på med penselen på søndag kveld og måndag føremiddag, ville vel det mesta av hagagjerdet vera påført eit strøk maling før juni er forbi.

Det var eit strålande malevêr. Eg begynte å gjera meg klar. Skifta til malarbuksa og ei malingstilgrisa t-skjorte. Malingsspannet og kosten sto klar i kjellaren. Men eg hadde gløymt å ringja til kånå og seia at eg var kommen velberga fram til Hjelmeland.

- Du skal vel ikkje begynna å mala i det fina solskinnet. Nyt sommaren, sa kånå.

Slik kan ei tankelause kåna øydeleggja alt. Kaffor skulle eg svetta og mala på denne varme, fine søndagen? Av prinsipp er eg for å halda kviledagen heilag. Og når eg frå hagastolen på hyttå ser rett bort på kyrkja der eg er både døypt og konfirmert, kan eg jo vera litt finslege og andektige av og til. Eg sat i sola og tenkte på kvitmaling til sola forsvann bak Ombo. 

Mandag morgon tok eg meg sjøl i nakken. Tidleg på føremiddagen var eg i sving. Arbeidet gjekk lett. Eg tenkte på navngjetne kunstmalarar mens eg klinte maling på trefjølene. Det såg lovande ut.

Men så kom Einar Helgaland. Han ville drøsa. Og han gav klart uttrykk for at han tykte det var totalt meiningslaust å laga seg til med kvitt hagagjerde. Han om det. Men me drøste om allslags gammalt og nytt. 

Etterkvart begynte eg å mala medan samtalen gjekk. Eit spørsmål gjekk me nøye inn  i. Bestefaren til Einar vaks opp på fjellgarden Helgaland mellom Kleivaland og Trodla-Tysdal. Han hadde litt av ein veg når han skulle til Hjelmelandsvågen for å gå for presten. - Eg trur han sto opp yrtidleg og gjekk til Tøtlandsvik og rodde derfrå til Hjelmelandsvågen og var der i ni-tida på dagen. Eg trudde han gjekk over heia til Hjelmeland. Me drøfta dette spørsmålet fram og tilbake medan eg malte. 

Hagagjerdet vårt ligg ut mot Burmaveien. Her er det ein viss trafikk på ein måndag føremiddag. Ikkje alle bilførarane har det like travelt. 

Der kom han Jone K. Kvame og kona Kari kjørande. Han stoppa då han såg meg. Han smilte og skein som ei sol. - Nå blømme moltå i heiå, sa Jone K. 

Eg har sju år gammale molta i fryseboksen. Resten av familien min er heller lunka til dette moltestyret. Likevel må eg av garde på moltå uansett.  

Om seks-sju veker kan det vera blaute molta i heiå. Viss eg ikkje er ferdig å mala hagagjerdet til den tid, spørst det koss det går med malingsarbeidet. Neste år kan eg ha to år gammale maling i kjellaren.

Eg missunner alle folk som boblar av arbeidslyst!