Min barndoms melkebil-sjåfør er død

Arne Hetland med den siste melkebilen han kjørte mellom
 Vormedalen og Årdal.

Du høyrte at han kom ved middagstider. Litt during av ein dieselbil, skranglande melkespann, eit par ord til ein avstigande passasjer og ein hjarteleg lått før han fôr vidare. Heim til Meland der 'u Lilly venta med middagsmaten. Han etterlet seg ei røys med tomme spann og ei pappøskja med kolonialvarer på melkerampen. Du trong ikkje klokka, du kunne sjå det på melkerampen at det var langt på dag. 'An Arne Hetland var hima i Vormedalen igjen.

Nå er vår barndoms melkebilsjåfør over alle himlaleite. Det er til å få klump i halsen av.

 Den godslege mannen som  i åravis kjørte melkespann til meieriet i Årdal, døydde på sjukeheimen i Årdal i sist veke. Han blei 86 år gammal. Nå skal han begravast på kyrkjegarden som ligg rett over steingjerdet frå heimen der han budde heile sitt liv. Få fekk så kort veg frå vogge til grav som Arne Hetland.

Han var berre guttungen då faren døydde. Men mora Anna sørgde for at både han og søstera Marie fekk ein god og trygg oppvekst på gardalappen på Meland. Så snart han var ferdig med folkeskule og konfirmasjon, var han klar for arbeidslivet.

Du kjenner sikkert typen mann du også. Ein stor og kraftig kar med grov mannsrøyst, men blid og lettleg med eit handlag som får ting til å falla lett på plass. Somme er slik. Arne var ein av dei.

På Laugaland gjekk bøndene saman rett etter krigen og kjøpte ein Ferguson traktor, ekta gråtass, til å pløya åkrane med. Unge Arne blei hyra inn som traktorkjørar. Han fôr rundt på pløying i heila Hjelmeland, ja til og med på Finnøy var han og pløydde med gråtassen.

Etterpå drog han i militæret. Han var ein av dei mange etterkrigsungdommane som var i Tysklandsbrigaden. Det må ha vore litt av ein overgang å komma frå den fredelege Vormedalen til eit krigsherja Tyskland.

Vel heime igjen var han med på å byggja Kjerrlibrua og forlengja Fundingslandsvegen. Han var arbeidskamerat med Ingvald Mæland, Per Moen, Olav Fossane og fleire som eg ikkje kjem på i farten.

Men det var som melkebilsjåfør at Arne Hetland blei bygdakjendis.

Denne bilen fekk Arne Hetland då den var ny i 1961.
 Her er det kollega Jens Sie som har arva den.

Ryfylkeveiens billag var det flotte firmanavnet på det lokale busselskapet. Den kombinerte melkebilen, halvt buss, halvt lastebil, hadde endestasjon i Vormedalen. På denne bilen fekk Arne Hetland sjåførjobben. Det vil seia at han var sjåfør frå Vormedalen til Hjelmeland og spannalempar resten av vegen til Årdal. Frå Hjelmeland var det Ragnar Larsen som var sjåfør. Dette var ein Dodge med dieselmotor som ikkje fekk noko langvarig liv på ruta.

Etter nokre år blei det så mykje melk at Arne Hetland blei utstyrt med ein flunkande ny Mercedes melkebil bygd hjå Brødrene Repstad i Søgne. Med denne kjørte han ruta sjøl heilt til meieriet i Årdal. Frå Hjelmeland kjørte Ragnar Larsen melk med lastebil til Årdal.

Melkebilen frå Vormedalen tok med alle spann frå Vormedalen og Fjellet utover til dei siste blei sette på planen ved Husstølveien. Deretter gjekk ruta til kaien i Hjelmelandsvågen. Der kom melkespanna frå Jøsneset og Jøsenfjorden med rutebåten. Dei skulle også til Årdal med bilen frå Vormedalen.

Melkebilen var jo rutebil også. Folk som skulle til byen, måtte opp sju økter før dag. Klokka halv sju kjørte Arne Hetland frå Vormedalen og halv åtte gjekk rutebåten frå Hjelmeland. Kvar einaste dag var det folk som skulle reisa. Sjølv om det offisielt berre var plass til ni passasjerar, var det aldri ein som sto igjen på vegen. Og var det fint vêr var det god plass på lasteplanet. Og sjåføren snakka med alle om vind og vêr. - Det rigna godt i nått. Det var hølar i lokka på melkespanna, hugsar eg Arne sa meir enn ein gong.

Fullasta med melkespann kjørte Arne vidare frå Hjelmeland til Årdal. På denne strekninga samla han opp nye passasajerar som skulle til Tau og med ferja til byen. Melkebilen korresponderte med Tau-bussen i Årdal. Den som var med i den gamle melkebilen, fullstappa med folk og overlessa med spann, opp Mjølhushagane på fyrste gir og med ein fart på 25 kilometer i timen, sikra seg eit minne for livet.

Når spanna var tømde og vaska, var det ikkje berre til å kjøra fort og gale him til Vormedalen igjen. Fyrst skulle han ha med smør, ost og returmjølk frå meieriet til melkeleverandørane. Så skulle sjåføren innom på krambuer, postkontor, lensmannskontor og utføra store og små ærend. Det var aldri nei i Arne Hetland sin munn når det var spørsmål om ei beina.

Då Arne Hetland måtte slutta som sjåfør,
 begynte å fletta sete på jærstolar.

Ikkje rart at han kjende alle og alle kjende han.

Då mjølketankbilen skviste ut melkespanna og den geniale, kombinerte melkebilen, kjørte Arne Hetland vanleg buss i ein del år. Han kjørte skuleruter og ruta til Sand og til Tau.

Sjåførkarrieren fekk ein litt uventa stopp då Arne Hetland fekk litt hjertetrøbbel. Men han sette seg ikkje ned av den grunn. Han fletta sete i jærstolar, han malte og tapetserte for folk.

Han var gift med nabojenta Lilly og dei fekk to døtrer. Lilly, Anne Lise og Aud hadde ein kjærleg ektemann og far.

Arne Hetland heldt hus og heim i god stand. Der var aldri noko rot rundt han. Ein vinter klaga Lilly til søstera Gjertrud over all snøen som var kommen. - Du kan ikkje klaga på snøen du. 'An Arne tar jo snøen mens den er i lufta, svara søstera.

Det er ein gild mann som er død. Han blei 86 år.

Mor mi hadde alibi

Mor mi i sin ungdom.

- Alibi, kva er det?

Rektor Øyvind Grotmol heva blikket frå læreboka og såg spørjande ut over latinklassen på Bryne Gymnas. 12 elevar som brukte tre år av sitt unge liv til å prøva å læra eit språk, latin, som ingen snakka lenger, men som alle slags framandord kom i frå.

Ingen av dei flinke jentene som kunne latinleksa framlengs og baklengs kvar dag, visste kva alibi var.
Ingen av dei meir alminnelege guttane heller. Eg så meg rundt i klassen. Nølande retta eg handa i vêret.

Rektor Grotmol såg på meg.

- Laugaland. Kva er alibi?

- Du har alibi når du kan føra bevis for at du ikkje var på ein stad der det har skjedd ein forbrytelse, svar eg.

Rektor Grotmol nikka tilfreds og skrytte hemningslaust av meg.



- Laugaland les mykje utanom. Det bør alle gymnasiastar gjera, sa han og såg på jentene som kunne leksa på rams kvar dag og på dei andre elevane som var variantar av typen middelhavsfarar. Eg høyrte definitivt til den siste gruppa.

Det høyrer med til historia at Grotmol gjennomskua meg etter kvar og kalla meg både slubbert og lathans.

Men det meste av dei to åra me hadde rektor Grotmol i latin på gymnaset, slapp eg lett unna. Eg kunne ikkje leksene spesielt godt, men kunne av og til eit framandord som dukka opp når Grotmol hadde ein av sine mange digresjonar. Han spora totalt av frå leksa vår når han begynte å vri og vrengja på eit eller anna latinsk ord som var høgst levande på 1960-talet. Å elska heiter amare på latin. Så amatør det er ein som elskar sin sport eller kva det måtte vera. Fyrst når det ringde ut til friminutt, vakna Grotmol og begynte å herja med latinpensum. Me slapp omtrent aldri ut frå latintimane før det ringde inn til neste time.

At eg les mykje utanom, var berre tull. Det var mor mi som hadde lese mykje utanom. Ho og hennar fem sysken hadde berre sju års folkeskule. Men det mangla ikkje på evner.

Frå eg var åtte-ni år gammal og fram til alle hormonene begynte å herja rundt i kroppen, sat eg mykje og les i det som måtte finnast av aviser, bøker og kulørt vekepresse. Når eg møtte på ord og problemstillingar som eg ikkje fann ut av, ropte eg på mor.

Mor, kva er alibi? Ho visste sjølvsagt det. Eg fann det heilt naturleg at mor mi visste det. Det var vel heller sjelden med mødre som kunne gjera greie for den slags ord.

Alibi-episoden frå Bryne fekk aldri mor mi høyra om. Ganske flaut at eg ikkje takka mor mi meir for at ho lærte meg å bli glad i ord og lesing og slekters gang og Hjelmeland før i tida.

I dag er det morsdag. Til sommaren er det ti år sidan mor mi døde stilt og roleg, 82 år gammal.  

Politikarane tullar med trolleybussen!

I Aftenbladet fann eg bildet av denne trolleybussen frå Sveits. 

Trolleybussen kom plutseleg seilande inn i den stadig pågåande kollektiv-debatten på Nord-Jæren i haust. Det skulle gå trolley i Stavanger igjen etter over 50 års pause. For meg står det for lengst klart: Bussar og bybane er altfor vanskeleg for dei stakkars politikarane vår. Plutseleg står ikkje trolleybussen så sterkt politisk lenger. Nå vil dei folkevalde ta ein batterirunde.

Her kjem litt rein innsikt:

Eg er verken for eller mot trolleybuss. Men eg har faktisk jobba på trolleybuss. Trur du at eg lyg? Nei du. Som samfunnsansvarleg student i Bergen frå 1970 til 1975, gjorde eg ein formidabel innsats gjennom studietida med å halda den kommunale etaten Bergen Sporvei i gang. På den tida hadde Sporveien to trolleybuss-linjer. Linje 2, sjølve hovedpulsåra i det bergenske bussliv, gjekk i den tida frå Bolstad ved Mannsverk forbi Haukeland sykehus til sentrum og endestasjon under Smørs bro.  Den andre trolleyruta var linje 5 som gjekk Mulen - Møhlenpris.

Som student uten uniform, men med skjegg, halvlangt hår, strikkegenser og fløyelsbukse blei du ikkje akkurat teken mot med stor jubel i det etablerte bussførar-miljøet i Sporveien. Men det var sjåførmangel. Studentar med buss-kompetanse hadde dei bruk for. Me fekk kjøra gamle dieselbussar, og ein og annan ny, til me såg mannen med ljåen. Men det å kjøra trolley-buss, var uaktuelt for tilfeldige student-noviser. Kravet var fast tilsetting og ansiennitet for å bli opplært i å tråkla ein gul buss med kjælenavnet Spurtning med stenger på taket. Stengene skulle ha kontakt med luftledningane slik at bussen fekk straum. I nokon kryss skulle bussen renna gjennom slik at luftledningane valde rette ledningar på vegen vidare. Viss sjåføren brukte "gasspedalen" skifta stengene over til ledningane til den andre busslinja. Litt opplæring måtte til. Studentane blei ikkje påkosta den slags kurs.

Inngangen var bak på Sputniken. Det sat konduktøren og selde billettar.

Men det var fleire jobbar på trolleybussen. På linje 2 var det konduktør. Dei gamle trikkekonduktørane var omskolerte til busskonduktørar og sat bak i bussen og selde billettar. Alle som skulle kjøra buss, blei opplærte i billettsalg på trolleybussen. Studentane fekk i tillegg ofte jobben med å vikariera bak i "bingen" som konduktørplassen blei kalla. Passasjerane gjekk inn bak på desse bussane og kjøpte billettar medan bussen var i fart. Raskt og effektivt.

I 1971 eller 1972 ville sporveisleiinga kvitta seg med trolleybussane. Då starta trolleybuss-marakkelet i Bergen. Det gjekk jo 15-20 bussar drivne med rein elektrisitet i bytrafikken. Tenk for ein miljøkatastrofe viss dei blei skifta ut med dieselbussar. Politikarane gjekk bananas. Bergen Sporvei
blei pålagde å driva vidare med trolley slik at miljøet blei berga. Det har vore trolleybussar i alle år i Bergen. Heilt fram til i dag.

Bergen Sporvei reiste til det kommunist-styrte Tsjekkoslovakia og kjøpte Skoda trolleybussar. Dei var omtrent ubrukelege. Det gjorde spesielt inntrykk på meg at Skoda-bussane ikkje hadde plass til kjettingar i hjulkassane. Når snøen la seg i Hansa-byen, blei trolleybussane erstatta med durande diesel.

Skoda-fiaskoen førte heller ikkje til noko trolley-punktum. Den eine trolley-generasjonen etter den andre har trilla rundt i Bergen. Min yngste son slapp inn i trolley-paradiset. Kry som ein hane kjørte han linje 2 på Natlandsveien som vikar. Han fekk aldri fast plass, men likevel.

At Stavanger-politikarane ikkje var særleg begeistra for nye trolleybussar, var ikkje overraskande. Men at dei klaga på desse straumlinjene i bygatene, var uventa. Bybanen som dei same politikarane var så begeistra for, hadde også hatt bruk for straumledningar i lause lufta.

Og bybanefantasten Per A. Thorbjørnsen frå Venstre uttalte at trolleybussen var utgått på dato alt i 1969 då han reiste frå Bergen. Av alle burde han visst at i Bergen blei trikken utrangert alt i 1965.

Nå har dei fått Bybane i Bergen. Den har sett mange slags hår i hovudet på politikarane i Bergen. Då banen skulle byggjast nordover frå sentrum stoppa alt opp i ein politisk labyrint som ingen ser ut til å kunna klara opp i.

Og ein ting må du vita: Om ikkje lenge kan du reisa med Bybanen frå sentrum til flyplassen på Flesland. Men då må du ha god tid. Turen til flyplassen vil ta ein time. Dei som driv flybussen i Bergen, ser framtida lyst i møte.

Slik eg ser det må jo trolleybuss vera betra enn bybane. Det må vera betre å reisa med ein farkost med gummihjul enn ein som går med jernhjul på skinner.

Batteribussar er ikkje ferdig utvikla ennå. Dei må ladast og ladast. Eg trur ikkje at dei kvite elbussane som har gått i Stavanger den siste tida, har vore nokon stor suksess.

Kollektivtrafikk er for innfløkt for politikarar.

La oss få dieselbussar med turbo. Brumm. Brumm.