Små lokale selskap er ute av rutebuss-dansen!

 

- Suldal billag kan ikkje konkurrera om buss-anbud med dei store aktørane, seier Per Arne
Fisketjøn, dagleg leiar i Suldal billag. Foto: Næringsforeningen Haugalandet.

- Toget har gått for dei små lokale busselskapa i rutebuss-transporten. Etter mitt syn er det dei store landsdekkande selskapa som vil vinna alle anbud i åra som kjem.

Dette seier Per Arne Fisketjøn. 57-åringen er dagleg leiar og medeigar i Suldal billag. I tillegg er han eigar av turbuss-selskapet Suldalsbussen.

I 2018 mista Suldal billag jobben med å driva all rutebuss-transport i det meste av Suldal kommune, deler av Hjelmeland kommune og Røldal. Selskapet hadde då 30 tilsette og 25 bussar med stort og smått.

Alle sjåførane fekk tilbod om ny jobb i Tide Buss som nå hadde fått anbudet på all rutebuss-transport for Kolumbus i nordre deler av Ryfylke. Mellom 20 og 25 av sjåførane i Suldal billag takka ja og kjører nå dei same bussrutene med ny arbeidsgjevar.

To gode suldalsbussar. Tidlegare distriktslege Bjarne Bråtveit i prat med busseigar Per Arne
Fisketjøn. Foto: Terje Bråtveit.

- I Suldal billag hadde me også turbussar. Då me mista rute-kjøringa, var det planen min å driva turkjøring med ein buss. Men det blei større enn som så. I dag har Suldalsbussen fire store turbussar og to små. Me er to faste sjåførar og opptil ti sjåførar som kjører for oss ved behov, seier Per Arne Fisketjøn som nå i tillegg har bygd seg opp som turbuss-aktør i Haugesund-området. Dei fleste fotballklubbane på Haugalandet brukar Suldalsbussen når dei skal av garde på kampar i distriktet og resten av landet.

Utsiktene såg strålande ut for eit år sidan, men så kom korona-elendigheta og dermed har det blitt knalltøffe tider. Men den entusiastiske suldølen har ikkje mista motet.

Han har dessutan fleire bein å stå på. For Suldal billag er stadig i live. Dette selskapet står som eigar av bygget på Suldalsosen som var hovedkvarteret for drifta i Suldal bllag i tidlegare år. Selskapet leiger ut kontorlokale og vaskehall til Tide Buss. Men det er Suldal billag som driv bilverkstaden og bensinstasjonen og har fem tilsette her.

Per Arne Fisketjøn eig 60 prosent av Suldal billag. Rune Furseth eig resten av selskapet.

I dag er det fire av dei store busselskapa som tek seg av rutebuss-kjøringa i Rogaland for det fylkeskommunale kollektiv-selskapet Kolumbus.

Norgesbuss har anbudet på kjøringa på Nord-Jæren med 3600 turar og 223 bussar. Vy Buss har to anbud: Jæren og Dalane med 930 turar og 102 bussar og Haugalandet med 700 turar og 86 bussar. Tide Buss har anbudet for Ryfylke Nord med 140 turar og 34 bussar. Boreal har anbudet for Ryfylke Sør med 310 turar og 42 bussar.

Flest polakkar blant Vybuss-sjåførane i Sør-Rogaland

 

Rutebuss frå Kolumbus i Egersund sentrum. Du ser den gamle meieri-pipa bak bussen.
 Det er Vybuss-avdelinga i Sandnes som har ansvar for rutekjøringa her.
 Foto: Arnt Olav Klippenberg, Aftenbladet. 

Polakkane utgjer 60 prosent av dei totalt 150 faste sjåførane i Sandnes-avdelinga av Vybuss. Her har dei ansvaret for alle Kolumbus-rutene frå Sandnes og ut i distriktet, Jæren og Dalane. 110 av sjåførane er stasjonert i Sandnes og 40 i Egersund.

Mange av polakkane kom til Stavanger-området som buss-sjåførar alt i 2008 og har busett seg i distriktet og blitt gode å snakka norsk. Men det er også betydeleg andel med eldre norske sjåførar som kjører for Vybuss-avdelinga. Dette er pensjonistar som ikkje har fast turnus, men kjører når det passar for dei.

Å rekruttera yngre nordmenn har vist seg vanskeleg for Vybuss Sandnes. Når søkarane forstår at dei må på jobb både tidleg og seint, jobba delte skift og i helgene, er det mange som takkar nei. Det har faktisk hendt at det er folk som har bakka ut i sjølve jobb-intervjuet, blir eg fortalt.

I og med at Vybussane kjører mest på bygdene, blir det mykje kjøring av skule-elevar morgon og kveld. Midt på dagen er det ikkje mange rutebussar på vegane her. Dermed er det ikkje bruk for så mange sjåførar på denne tida og dei fleste må ta seg ein pause midt på dagen.

Dei lange skifta utan pause, blir det dermed sjåførane med lengst ansiennitet som får. Nybegynnarane må ta til takke med dei delte skifta.

Då Vybuss lyste ut to ledige sjåfør-jobbar før jul, var det 60-70 søkarar som meldte seg. Dei fleste var utlendingar som kjørte buss andre plasser i landet, men nå var interessert i å prøva seg på ein ny plass. Vybuss-avdelinga på Sandnes vender seg ikkje til utlandet for å sjåførar.

Så i dag er dørene stengde for folk som vil prøva seg i yrket?

Nei, er svaret. Folk som kan tenkja seg å kjøra som avløysarar og vikarar vil alltid bli godt mottekne, er svaret eg fekk.

Mange ledige bussjåfør-jobbar. Men svindyrt førarkort!

 

Sjåføropplæring-bussen har vore ofte på farten i Stavanger-området det siste året.

Viss du vil bli bussjåfør, får du jobb på dagen. Det er ein skrikande mangel på sjåførar. Men førarkortet er svindyrt! Nærare 100.000 kroner.

Norgesbuss som driv alle Kolumbus-rutene i Stavanger-området og på Rennesøy, har tilsett 50 nye sjåførar i løpet av det siste året. Behovet for sjåførar auka etter at ruteproduksjonen blei større i løpet av fjoråret.

Problemet er å finna sjåførar med førarkort for buss. For tida er 10 spanjolar under opplæring på Norgesbuss. Når dei er sjekka ut og slepp ut i trafikken, har dette buss-selskapet omlag 20 spanske sjåførar i arbeid. Totalt er det 30 nasjonaliter mellom dei 450 sjåførane som soknar til Norgesbuss-avdelinga som held til på Kolumbus sitt garasje-anlegg på Forus.

- Omlag halvparten av dei nye sjåførane kjem frå utlandet. Dei har førarkort for buss med seg frå heimlandet og treng berre ei forholdsvis kort opplæringstid før dei kan begynne i ordinær rutekjøring, opplyser driftsjef Jon Nordmark i Norgesbuss avdeling Rogaland.

Dei aller fleste norske ungdommar som er interesserte i å kjøra tunge kjøretøy, blir lastebilsjåførar. Busssjåfør-yrket er ikke særleg attraktivt for nordmenn i dag sjølv om det er ein sikker jobb. Men for mange utlendingar er det stadig attraktivt å reisa til Norge for å kjøra buss.

Ein annan viktig årsak til bussjåfør-mangelen: Det er svindyrt å bli sjåfør. Oppimot 100.000 kroner kostar heile utdanning med teori-opplæring, kjøretimar og eit obligatiorisk YSK-kurs før du kan setja deg i sjåførsetet.

Teori-opplæringa kostar 27.000 kroner. Ein kjøretime kostar 1400 kroner. Til slutt må du gå på eit fire vekers obligatiorisk YSK-kurs til 40.000 kroner, får eg opplyst på ein sjåførskule her i distriktet.

NAV betaler sjåfør-utdanninga for enkelte av elevane. Andre får støtte frå Statens lånekasse for utdanning.

Sidan opplæringa av sjåførar i stor grad er sett bort til privat-eigde trafikkskular og det offentlege har engasjert seg lite i denne typen yrkesopplæring, er det konstant sjåfør-mangel. Dette har ført til at mange eldre sjåførar stadig er i full sving på rutebussane sjølv om dei er langt over vanleg pensjonsalder. Aldersgrensa for å kjøra buss, er 75 år for dei som har godkjent helseattest.

Hoggjen – ein hardfør heiamann og jeger frå Hjelmeland

 

Hoggjen i unge år. Navnet var Johannes P. Tøtland, men han skifta
etternavn til Øvrabø etter at han kjøpte eige gardsbruk.

Han skaut jervar, revar og ørn. Ein gong skaut han 12 – 13 ryper i eit skot. Johannes P. Tøtland var det offisielle navnet, men i daglegtalen sa folk i bygda Hoggjen. Han var fødd i 1867 på husmannsmannsplassen Hogget under garden Tøtland i Vormedalen. Mellom mannfolka i bygda blei han omtala med respekt. Ein jeger og heiamann utan sidestykke!

Varden på Fjellsenden. Foto: UT.no

Han kom frå enkle kår, men hadde gode evner og vilje til å utnytta dei sjansane det var i denne bygda til å arbeida seg opp og fram. Ein flink murar blei han som vaksen. Det står ennå fine, forseggjorde gråsteinsmurar igjen etter han. Den flotte steinvarden på Fjellsenden i Vormedalsheia, 1101 meter over havet, var det Hoggjen og medhjelparane hans som har æra for. Den blei sett opp i 1917 på oppdrag frå Statens Kartverk. Byggjesteinen var sprengt ut på staden.

Ved å søka i Aftenblad-arkivet finn du navnet til Hoggjen fleire gonger. Han skaut jerv og rev kvart einaste år. Og desse jakthistoriene havna i avisa av og til.

Aftenblad-meldar Bjarne Fosså frå Hjelmeland skreiv om Hoggjen i februar 1967.

 -Ein av dei flinkaste skyttarane i Hjelmeland i eldre tid. Han lika godt å ferdast i skog og mark med børsa og var ein glup veidemann, skriv Fosså og held fram:

Ein vinter under fyrste verdenskrig tok Hoggjen livet av fire jervar. Den eine skaut han. Han oppdaga fotefara etter jerven og følgde dei til dei enda i ei ur ved Fjellsenden i heietraktene aust for Vormedalen. Han lada børsa og la seg på vakt. Då jerven synte seg, fyrte han av og jerven blei liggjande daud. Dei andre jervane tok han i saks.

 Ifølge sonen Gunvald Øvrabø tok faren tilsaman sju jervar i si tid.

Forresten snakka dei ikkje om jerven i Vormedalen. Dei sa "arven"!

Kleivalandsmoen som Hoggjen kjøpte og kalla Øvrabø. Foto: Harald Liebich.

Jegeren fekk over1000 kroner i skotpremie for å fella ein jerv for 100 år sidan. 1000 kroner i 1920 tilsvarar 20.204 kroner i dag, ifølgje priskalkulatoren til Norges Bank. For Hoggjen var dette ei viktig inntekt, kan du skjøna. Dei brukte han til å kjøpa seg eige bruk på Kleivalandsmoen og busette seg der. Dette er den øverste garden på Kleivaland som Hoggjen gav navnet Øvrabø. Fotturistar som parkerar på Kleivaland for å gå til fjells, passerer husa på veg oppover mot høgheia.

Ingen veit koss mange revar Hoggjen skaut eller tok i fellene sine. Men ein gong blei han lurt av ein rev. Han kom heim med reven som han anten hadde skote eller tatt i saksa. Den trudde han var daud og la den frå seg i vedaskuten. Litt seinare kom han ut igjen, men då var reven vekke. Den var ikkje så daud som Hoggjen trudde.

- Betre lukke hadde han med seg ein gong han fekk skyta 12-13 ryper i eit skot. Dei sat i ein vier-runne, skriv Fosså.

Hoggjen dreiv også med jakt på småvilt. Han hadde skote ein hare ein gong og let den liggja på berget medan han ladde børsa på ny. Akkurat då han var omtrent ferdig med ladinga, kom det ei ørn og ville ta haren, men jegeren reagerte kjapt og skaut ørna også.

Vinteren 1936 var Hoggjen ille ute. Ikkje på jakt i høgheia, men nede i Vormedalen. I Aftenbladet frå 25. januar 1936 står det om dramaet:

Måndag var det eit fælande snørôk i Vormedalen. Den kjende veidaren og heiekaren Johannes Tøtland – Hoggjen som han til dagleg vert kalla – hadde vore nede i Vika (Tøtlandsvik). Men på heimvegen vart han overfallen av snøstormen og fekk så vidt berga seg i hus hjå Johannes Tøtland d.y. Dit hadde han lote krabba eit langt stykke. Folke hans tok ut på leit og var glade då dei fann han velberga.

Koss kunne det ha seg at den gamle heiamannen heldt på å bli overmanna av snørôk nede i Vormedalen? På denne tida var Hoggjen 69 år. På sine eldre dagar blei synet hans dårleg og då han døydde i 1948, var han blind. Han har nok hatt problem med å sjå seg føre i uvêret.

Eg skal ikkje gi meg ut for å vera nokon Hoggjen-historiker. Denne bloggen er basert på dei opplysningane eg har funne i Aftenblad-arkivet og det som Ingvar Bjørnhus og Norvall Tytland har skrive om denne særmerkte mannen.