«Fisterfjord» redda fiskar i forbifarten

 

"Fisterfjord" i full fart. Ukjent fotograf.

Rutebåten «Fisterfjord» var på veg over Hidlefjorden med kurs for Stavanger på føremiddagen laurdag 14. april 1962. Då berga dei livet til ein rekefiskar i forbifarten.

Fiskaren som var åleine, var i ferd med å få reketrålen ut frå skøyta si. Då var han så uheldig å ramla på sjøen. Han greidde å få tak i vaieren som var festa i trålen og  heldt seg fast i den. Skøyta var i fart og fiskaren var i livsfare.

Frå fyrstesida på Rogalands Avis mandag 16. april 1962

Frå «Fisterfjord» såg både passasjerane og ein av mannskapet den stakkars mannen som låg og vinka og ropte på hjelp. Matros Sigvald Rosså som sto til rors, slo alarm.

Kaptein Knut Øye beordra livbåt på vatnet.

- Han var svært medteken då han blei dradd om bord i livbåten, sa ein av mannskapet, Arthur Øye, til Rogalands Avis.

Fiskaren fortalde «Fisterfjord»-folka at han hadde mista balansen og datt i sjøen. Han var redd for å havna i propellen på båten dersom han prøvde å komma seg om bord igjen. Dermed klamra han seg til vaieren og håpa på hjelp.

Det var ikkje all verda med trafikk på fjorden denne føremiddagen. Fiskaren var flaksen som blei oppdaga av folka på «Fisterfjord».

Om bord i «Fisterfjord» fekk den våte fiskaren tørt undertøy av skipperen før han blei sett om bord i reketrålaren igjen.

- Ka hette denne mannen og kor var han i frå, spurte journalisten.

- Nei, det hadde ingen av «Fisterfjord»-folka spurt han om. Heller ikkje kor han kom i frå. Dei hadde vore for opptekne med å redda mannen til å sjå etter navn og registreringsnummeret på båten hans.

Frå fyrstesida på Aftenbladet mandag 16. april 1962.

Rogalands Avis var morgenavis og var fyrst ute med denne saka. Det kan sjå ut som om Aftenbladet ikkje hadde fått med seg den dramatiske hendinga på Hidlefjorden. Men då dei les om dette hjå konkurrenten, fekk dei fart på seg og kom med fleire opplysningar i avisa på ettermiddagen.

Det var den då 23-årige Børge Vassøy som blei berga av «Fisterfjord»-folka. Der står det at mannen var et kvartes tid i sjøen før han blei redda. Då hadde han begynt å få krampa og hadde nok ikkje greidd seg så mykje lenger til tross for at han var ein kraftig kar.

Børge Vassøy var rask til å hiva opp trålen og komma seg heim til Vassøy igjen etter den dramatiske hendinga.

Heldigt for han at «Fisterfjord» kom seilande akkurat då.

Sjøsterke Otto var matros på «Fisterfjord» over Nordsjøen

 

Otto Aukland var matros på "Fisterfjord" i 1924.

- Eg var den einaste om bord i «Fisterfjord» som ikkje blei sjøsjuk på turen over Nordsjøen, sa Otto Aukland.

Yngre sambygdingar kjente han som gardbrukar Otto Aukland på Ombo. Men dette var ein mann som hadde sett seg i respekt i sine yngre dagar. Dette kom fram då han fylte 70 år i desember 1966 og Aftenbladet skreiv om jubilanten.

Her sto det om den stødige bonden på den vakre Auklandsgarden som hadde vore i slekta i over 500 år. Garden hadde han overteke i 1929. Før det hadde han gått på jordbruksskulen på Nedstrand. Seinare hadde han vore eit engasjert medlem i bondelaget i mange år. Men så kjem det fram: I unge år var han tilsett i Jøsenfjord Rutelag, og var med på den turen «Fisterfjord» gjorde til England med 9000 korger bær.

"Fisterfjord" i 1920-åra. Bildet er henta frå ei bok av Njål Tjeltveit.

Otto Aukland var fødd i 1896 og var 27 år gammal då han var matros på «Fisterfjord» på den fyrste turen over Nordsjøen i august 1924.

Gamle Otto Aukland er ikkje den einaste sjømannen i familien. Barnebarnet med same navn: Otto Aukland, som er busett på Hovda på Fogn har vore sjømann i mange år. Han er utdanna som kaptein og har mange år bak seg på supply-båtar i Nordsjøen. Han har også eit par års fartstid på ferjer i Ryfylke. I tillegg har han vore med på fiske og jobba på oljeplattformer. Så han er heilt sikkert like sjøsterk som farfaren.

Otto Aukland junior. Besterfaren var matros på "Fisterfjord" over
Nordsjøen. Barnebarnet er stabilitetssjef på oljeplattforma
"Askeladden" i Nordsjøen. Selfie frå Nordsjøen.

I dag er 55-årige Otto Aukland stabilitetssjef på jack up-plattforma «Askeladden».

- Stabilitetssjef på oljeplattform tilsvarar overstyrmann på eit skip, fortel Otto Aukland til oss på telefonen. Han er på jobb i Nordsjøen akkurat nå i førjulstida.

Gunvald Aukland, nevø av Otto den eldre, var kaptein-avløysar på "Fisterfjord"

Det er fleire sjøfolk i Auklandsfamilien. Nevøen til Otto Aukland senior, Gunvald Aukland, var om bord i «Fisterfjord» som matros, styrmann og skipper-vikar. Han gjekk i land og blei gardbrukar på Ombo. Sonen hans, Gunnstein, er kaptein på ferja «Hydra» som går i Hjelmelandssambandet.

Gunnstein Auland, sonen til Gunvald, er kaptein på ferja "Hydra.

Då har me greidd å finna ein ekta «Fisterfjord»-matros som var med på turen over Nordsjøen for 99 år sidan. Dei var ni mann om bord på turen. Greier me å finna fleire av karane som var med? Takk til Jan Skaar som tipsa meg om Otto Aukland. Dei to andre som me veit som var med: Kaptein T. C. Strømberg og den faste «Fisterfjord»-skipperen Magnus Kalheim.

Kor mange englandsturar gjorde «Fisterfjord»?

 

"Fisterfjord" ved Vadla-kaien ein gong på 1960-talet. Foto: Olav R. Hauge.

Gjekk den gromme fjordabåten vår, «Fisterfjord», i skytteltrafikk mellom Ryfylke og England om somrane for 100 år sidan? Då me høyrde på når dei vaksne som snakka om desse englandsturane fekk me guttungar kanskje ein litt urealistisk oppfatning av omfanget for denne trafikken. Når ein går inn og søker i avissamlinga i Nasjonalbiblioteket virkar det slik.

I min forrige blogg skreiv eg om englandsturen som blei gjennomført i august 1924. Kaptein på turen, T. C. Strømberg, blei intervjua i 1ste Mai om turen. Han skildra ein særs vellukka tur. Det var planlagt ein ny tur eit par dagar etterpå, men denne blei avlyst. Bæra blei sende med ein annan båt. Dermed blei det ikkje fleire turar i 1924, etter det eg forstår.

Annonse i Aftenbladet 1925.

I 1925 er det råd å finna planar om nye englandsturar med «Fisterfjord». Den fyrste skulle gå frå Stavanger 21. juli, meldte Aftenbladet som også slo fast at det ikkje blei mangel på båtar som kunne frakta bæra til England. Denne sommaren var Ommund Torgersen hyra inn som kaptein i Nordsjø-farten.

Stavangeren meldte at «Fisterfjord» kom vel fram til Newcastle 23. juli 1925. Avisa skriv i same artikkelen at båten vil vera tilbake i fjordane nokre dagar seinare i bærrute saman med «Jøsenfjord». Men det ser ut til at desse bæra har blitt sendt med ein annan båt til England. Eg finn ikkje spor av fleire englandsturar dette året.

Dette tyder på at det blei med desse to turane til England for «Fisterfjord». Ein i 1924 og ein i 1925. Viss det finst folk som kan dokumentera at det var fleire vender over Nordsjøen, vil eg straks retta opp i dette.

Magnus Kalheim var fyrste skipper på "Fisterfjord". Seinare var han disponent i Jøsenfjord 
Rutelag i mange år. Her teikna av Henry Imsland i Aftenbladet. 

Magnus Kalheim som på den tida var skipper på «Fisterfjord» og seinare disponent i Jøsenfjord Rutelag, var med på turen til England fyrste året, fortel han i eit intervju med Aftenbladet i 21. februar 1970. Då var T. C. Strømberg innleigd som kaptein med papirer for utenriksfart. Det skal ha vore eit mannskap på ni om bord. Er det nokon som har navn på ein eller fleire av mannskapet?

- Året etterpå var eg og kona med som passasjerar. Me gjekk endåtil i land i Newcastle og ville vera over ei veke til «Fisterfjord» skulle komma tilbake med sending nr. to. Men då hadde rederiet Brødrene Olsen sett inn ei frakterute over Nordsjøen som gjorde at me måtte avvikla Englandsfarten, og eg og kona måtte ta rutebåt heimatt, fortalde Magnus Kalheim.

Det var solbæra frå Ryfylke som la grunnlaget for denne farten. Det var ei kolossal solbærdyrking i Ryfylke. Å selja solbær i Stavanger var ikkje greitt, men England var ein stor marknad. William Bullman heitte grossisten som var mottakar i Newcastle, fortalde Magnus Kalheim i 1970. Då hadde «Fisterfjord» nyss enda sine dagar i ein brann på Foreneset.

Det utbrende vraket av "Fisterfjord" ved Foreneset i 1970. Foto: Egil Eriksson.

«Fisterfjord» frakta 8400 bær-korger over Nordsjøen

 

"Fisterfjord" slik den såg ut i 1920-åra. 

Ein veldig tilfreds «Fisterfjord»-kaptein blei intervjua i Stavanger-avisa 1ste Mai då han var kommen tilbake etter den fyrste turen med bær til England. Intervjuet sto på trykk 21. august 1924. Eg har ikkje funne andre intervju med englandsfararane rett etter at dei var komne heim igjen. Derfor har eg skrive det av slik det sto på trykk i avisa for 99 år sidan.

1ste Mai hadde kaptein-intervju etter fyrste turen over Nordsjøen.

"En av vore medarbeidere avla en visit ombord umiddelbart etter ankomsten og fik et lite prat med skibets fører, kapten T. C. Strømberg, som med stor elskværdighet fortalte om turen, der i alle dele hadde været vellykket.

- Vi gik herfra forrige lørdag nat kl. 2, fortæller kapteinen , lastet med ca. 8400 kurver bær og 15 kasser egg. Utenfor kysten mødte vi endel kuling, men maskinen arbeidet utmerket, saa vi holdt god fart. Vi kom opunder den engelske kyst søndags kveld og mødte der et rusket veir med tordenbyger.

Fem-liters bærkorg frå Hjelmeland. Ei slik korg full av solbær fekk dei ei krone og
25 øre for i England viss dei var heldige.

Paa grund av veiret kom vi ikke ind til Newcastle før tidlig mandagsmorgen. Umiddelbart etter ankomsten gik vi i gang med losningen av bærkurvene og allerede tidlig på eftermiddagen var utlosningen tilendebragt. Det viste sig at bærrene var kommet frem i utmerket stand, idet ikke en eneste kurv som var blitt fugtig i bunden. Bærrene kunde bringes direkte paa markedet, tørre og friske, som da de sendtes fra Stavanger.

Etter utlosningen gik vi direkte til Howden dok for at indta kul og gik ut ved høivande tirsdag kveld lastet med 77 tons kul.

«Fisterfjord» passerte piren ved Shields tirsdag kveld kl. 7 og efter 39 timers forløp passertes Feisteinen.

Paa overturen var der fint veir med frisk sydostkuling. Naar turen blev saa vellykket, fremholdt hr. Strømberg, saa skyldtes det i første række skibets maskin av den saakaldte Rakkestadmotor (Rubbestadmotor skulle det stått), som hele tiden arbeidet utmerket uten at klikke en eneste gang.

Skibets besætning bestod av ialt 9 mand.

I England var veiret helst surt med storm og bygeveir, fortalte kapteinen tilslut.

«Fisterfjord»gaar imorgen paany til Newcastle med et større parti bærkurver".

Den neste turen for «Fisterfjord» over Nordsjøen gjekk ikkje som planlagt. Det var for lite bær som var klar for sending. Lasta blei overført til lastebåten «Relis» som gjekk til England ein dag seinare med 6500 bærkorger, for det meste solbær, og 600 kassar med egg.

Denne turen blei den einaste Englandsturen for «Fisterfjord» i 1924, etter det eg har funne av avisskriverier frå dette året.

Før turen til England hadde «Fisterfjord» vore på Rosenberg verft for "besigtigelse" sto det i 1. mai. Frakta for å senda bæra med denne båten var den same som for konkurrentane, men Jøsenfjord-selskapet skulle forsikra frakta for å unngå unødvendige tap for eksportørane, skreiv 1. mai som også meldte at Magnus Kalheim, som var kaptein på «Fisterfjord» i vanleg fjordatrafikk, var med på turen til England.

Det blei fleire turar over Nordsjøen i 1925. Eg skriv om dette i neste blogg.

Kommentar på Facebook:

Kjell Hetlelid

Bestefaren min, Johannes Hetlelid lagte enorme mengder med bærkorger for eksport til England - korgene blei då kalt for EKSPORT-kurv! 3kg som tilsvarer nesten 5 liter - denne korga blei i mi tid feilaktig kalt for 5-liters korg! Det korrekta namnet var vel 3kg's Bærkorg! I mi beste tid laga eg sjølv 110 slike korger per dag! Far min var mektig stolt over EKSPORT-KURVEN!

«Fisterfjord» - Fjordabåten som gjekk til England

"Fisterfjord" i fordums glans på 1930-talet. Utsjånaden blei endra fleire gonger frå den var ny
i 1921. 

«Fisterløå», den gamle holken, alltid for seine i rutå, fnyste me som var bråkjekke guttungar på 1960-talet. Dei vaksne såg på oss med eit overbærande smil.

- Ikkje snakk stygt om «Fisterfjord». Den gjekk til England med bær då me var guttungar. Ingen andre fjordabåtar har gjort det. Dessutan var «Fisterfjord» flaggskipet til Jøsenfjord-selskapet i aldri så mange år. Heilt til «Hjelmelandsfjord» kom til Ryfylke etter krigen, sa dei vaksne.

Til og med latinlæraren min på Bryne, lektor Håkon Austbø, gløymte seg ut og spora av frå den knusktørre latinleksa og sa følgjande: - «Fisterfjord» ja, det var den som gjekk til England, ja.

 

Romersk slagskip eller trirem på fagspråket. Eit slik skip greidde visstnok
same toppfart som "Fisterfjord" 

Austbø var rennesøybu og hadde litt fjordabåtar i blodet, han også. Grunnen til distraksjonen? Me var inne på krigsskipa til dei gamle romarane, triremane, meiner eg dei blei kalla. Der sat det mannskap i fleire etasjar i båten og rodde for livet. Dei klarte å få desse farkostane opp i ni-ti knop, fortalde lektor Austbø.

«Fisterfjord»-fart, sa eg høgt. Austbø såg opp og smilte. Han spora av eit halvt minutt. Tenk det du. Det skjedde ikkje ofta at han var så lettsindig.

Denne englandsfarten var alltid eit tema når det blei snakka om «Fisterfjord». I dag er det ikkje mange igjen av oss som hugsar båten, for ikkje å snakka om dei som har reist med den. Det er omlag 100 år sidan at denne fjordabåten gjekk over havet lasta med bær og kom heim igjen med kål som returlast frå «kålaholmen».

"Fisterfjord" som ny. Her fotografert på Sand.

Men koss mange turar gjekk «Fisterfjord» over Nordsjøen og kva tid skjedde dette? Dette spørsmålet har eg prøvd å finna ut av den siste tida. Eg har rota i gamle avisarkiv og eg har funne ein del interessante avis-artiklar, men kan ikkje garantera at det ikkje er meir å finna ein plass. Difor stiller eg meg heilt åpen for innspel!

I Magnus Torgersen si bok «Fjordabådane» frå 1980 skriv han om Englands-farten: I 1920-årene gjorde «Fisterfjord» et par turer til England med bær til Newcastle, og det sies at på en av turene var været ikke det aller beste, så skipperen sto på brua under hele overfarten – helt til han så naustå i England.

Men Magnus Torgersen skriv ikkje koss mange turar det blei over Nordsjøen, men han reknar med at det var fleire. Han tidfestar heller ikkje desse turane som det gjekk gjetord om i aldri så mange år etterpå.

Jøsenfjord-selskapet sette den nybygde «Fisterfjord» i fart ved jonsoktider i 1921. Fyrste turen gjekk til eit misjonsstevne på Randøy. Den nye båten var litt av eit syn. Stor og fin – den største motordrevne rutebåten. Det var dampbåtane som hadde rådd grunnen til den tid.

Dei dyrka bær som aldri før i Ryfylke ved inngangen til 1920-åra. Ripsbær og solbær. I England kunne dei få ei krona og 20 øre for ei fem-liters korg. På Torjå i Stavanger fekk ryfylkingane 25 øre for same korga, viss dei var heldige.

Bær-eksporten til England blei ei svær greia. Bergenske sin englandsbåt «Venus» frakta mykje bær fra Stavanger til Newcastle. Av ein eller annan grunn blei det vanskar med å få sendt bær med «Venus». Det var då dei fann ut at det ville vera både billegare og raskare å senda «Fisterfjord» over Nordsjøen med bærlastene.

Eg held fram med «Fisterfjord» og englandsfarten i neste blogg. Den kjem snart!