Svakare lim i klisterhjernen

 

Sjølportrett med limtube.

Timar kan det gå før eg greier å komma på eit navn. Før i tiå spratt slikt opp frå minnet mitt på eit sekund. Slikt er det ikkje lenger. Alderen har skulda. Og eg er så sta at eg ser på Google som fjusk. Berre i "ytterste nød" grip eg telefonen og guglar for å finna navnet.

Alt det tullet eg går og lurer på. - Ka hette han som var visepresident for Donald Trump, spurte eg meg sjøl då eg var ute og gjekk tur i går. - Al Gore, svara eg. Det var jo spinngale.

Spørsmålet plaga meg ganske intenst utover dagen. Kaffor ein bokstav skulle eg begynna med? Heile alfabetet prøvde eg. Navnet måtte jo gøyma seg der ein plass. Baklengs og framlengs. Eg måtte minna meg sjøl på at dei verken har æ, ø eller å i Amerika.

Etter tre og ein halv time dukka Mike Pence-navnet opp i bakhåvet. Slik har eg det nå der eg går og surrar i mitt sytti-femte år.

Min tidlegare nabo, Sigvar Østrem, er seks år eldre enn meg. Han trivlar ikkje mykje etter navna. (trivla: tyding på google). Me møtest rett som det er og drøftar vikige og mindre viktige ting. I gamle dagar var me journalist-kolleger. Han i NRK og eg i Aftenbladet.

Sigvart reiser rundt i verda i hytt og vêr. I romjula sat han fast i ein buss i fælande snøstorm på Haukeli. I sist veke var han i Austerrike som dei kallar dette landet på nynorsk. Det veit alle me som hadde landkunna på folkeskulen.

I går var eg hjå Sigvart og fekk ei medrivande skildring av turen til Wien og Austerrike. For meg med intens flyskrekk trur eg ikkje eg hadde våga meg på ein slik tur i dag.

Men eg kunne ikkje berre sitja der og la meg imponera. Eg måtte ta igjen.

- I romjula 1981 var eg i Wien. Utsend av Aftenbladet for å skildra flyhktningkrisa der. Tusenvis av polske flyktningar hadde rømt til Austerrike etter at det var innført unntakstilstand i Polen. Løgne sjefar i Aftenbladet. Tenk å senda ein enkel hjelmelandsbu på eit slikt oppdrag.

For å få litt hjelp og råd på turen var eg innom i den norske ambassaden der. Ein rektigt gild bergenser var ambassadør og me hadde ein kjekke drøs på kontoret hans.

- Denne ambassadøren fortalde meg at broren hans var mykje brukt i fjernsynsdebattar i Norge på den tida og var ein slags kjendis, fortalde eg til Sigvart.

- Ka hette han, spurte den tidlegare naboen.

- Han var bergenser, svara eg og leita fortvila etter navnet. Ikkje tale om. Eg søkte forgjeves på Google etter navn på norske ambassadørar i Wien. Håplaust.

Eg gjekk heim. Irritert på meg sjøl.

På vegen møtte eg ein jamgamling frå ungdommen. William Førre. Me drøste om gamle dagar og allslags kjenningar. Ein kjekk samtale.

Så gjekk eg vidare. Bang! Harald Oftstad var navnet. På broren til ambassadøren i Wien i 1981. Navnet på ambassadøren: Einar Fredrik Ofstad. Eg ringte øyeblikkeleg og orienterte Sigvart.

Viss du vil vita meir om desse karane frå Bergen, får du googla.

Korttidsminnet har eg heldigvis ikkje problem med. Til nå er det berre navneregisteret som kan vera ganske tregt.

(Viss du vil dela bloggen med dine venner på facebook, kan du trykka på facebook-logoen rett nedanfor her og dela i vilden sky.)

«Gylfe» frå Øresund blei «Årdalsfjord» i Ryfylke, enda som «Askøy» og «Kvarven» i Bergen

 

«Gylfe» som «Årdalsfjord». Bilde frå boka «Fjordabådane».

Rutebåten «Gylfe» blei bygd for å gå i rute mellom Malmø og København. Men så kom krigen og sette ein stoppar for den trafikken. Då freden kom, gjekk kursen nordover. Fyrst til Stavanger. Der skifta båten navn til «Årdalsfjord» og gjekk i Ryfylke-trafikk for Jøsenfjord rutelag.

Men det blei ingen suksess. Etter fem år gjekk turen vidare til Bergen og lokaltrafikken der. Nå fekk båten navnet «Askøy» og blei seinare omdøypt til «Kvarven». Etter det eg har forstått, fekk denne båten femten år som rutebåt i Bergensområdet.

«Gylfe» som«Kvarven». Bilde frå facebook.

Etter fattig evne har eg prøvd å leita etter stoff om gamle «Gylfe» i Bergen, men eg har ikkje funne noko særleg. Her for ei tid sidan dukka det endeleg opp eit bilde av båten som «Kvarven» på facebook. Det var ikkje så veldig godt, men likevel.

Det meste som eg har funne ut om den gamle dansken, har eg lese i boka «Fjordabådane» av Magnus Torgersen. Denne boka kom ut i 1981.

«Gylfe» og søsterskipet «Gefion» blei bygde i Odense i Danmark for å gå i passasjertrafikk på Øresund. Båtane hadde både danske og svenske eigarar. Då krigen kom, blei dei liggjande i opplag heilt til freden i 1945.

Frå Rogalands Avis mai 1945.

Det blei ikkje meir Øresund-fart for søsterskipa. Dei blei liggjande i opplag. I Norge var det mangel på passande båtar til å setja inn i rutefart etter krigen. To av lokalrederia i Stavanger, Jøsenfjord Rutelag og Høgsfjord Rutelag, oppdaga dei to båtane som nå var for salg.. I april sette dei to båtane kursen for Norge og Stavanger. Dei to båtane gjekk rett inn i rutefart før dei hadde skifta navn.

«Gefion» blei seinare til «Lysefjord». Den blei gåande i Ryfylke i aldri så mange år.

«Gylfe» blei gråmalt og fekk navnet «Årdalsfjord». Den innfridde ikkje forventningane. Dette var ein god passasjerbåt, med to rommelege salongar. Men det var ingen lastebåt. Den mangla både lasterom og vinsj. Ein slåmaskin skulle om bord. Men det var ikkje så lett å ordna. Det enda med at den blei hengjande i davitane innover fjorden.

I 1951 blei «Årdalsfjord» seldt til Askøy Dampskipsselskap for 340 000 kroner. Nytt navn: «Askøy». I Bergen gjekk båten som ein rein passasjerbåt til og frå Askøy. I 1958 fekk den nytt navn: «Kvarven».

I 1967 blei båten seldt til skipsopphoggingsfirmaet Einar Cook i Bergen. Men den blei ikkje opphogd. I 1968 kjøpte Lars Hosøy i Osterfjorden båten som nå var nedrigga til lekter. Han brukte den som lager for skrapjern.

I 1976 taua Lars Hosøy lekteren til Brødrene Anda i Stavanger. Der blei den opphogd.

Spennande viss det finst gode bilde av den gamle rutebåten i trafikk i Bergen.

Omtale i Bergens Tidendes hefte : "Båtene våre hvor ble de av?
Fekk dette frå Gudmund Kollung Selvåg.

Tyskarane sette «Ekspressane» inn i nazi-trafikk

 

«Ekspressane» blei tekne av tyskarane i aprildagane i 1940. Dei fekk kamuflasjefargar
og blei brukte av okkupantane heile krigstida,  Bildet står i Stavangerske si
jubileumsbok frå 2005.

Dei tyske okkupantane var snare til å rekvirera dei nye og raske sjøbussane til Stavangerske, då dei tok makta i Norge i aprildagane 1940. Tyske mannskap gjekk om bord og overtok «Ekspress», «Ekspress 2» og «Fjorddrott». 13. april tok tyskarane «Ekspress».  Eit par dagar seinare gjekk tyske mannskap om bord i dei to andre rutebåtane.

«Fjorddrott» brukte tyskarane mellom anna til å frakta soldatar til Dirdal der norske styrkar hadde sett seg fast og slåst mot okkupantane. Sjølv om «Fjorddrott» blei levert tilbake til rederiet etter relativt kort tid, hadde tyskarane den ett år gamle rutebåten lenge nok til at dei forandra navnet til «Foxtrott».

«Fjorddrott» i krigsmaling. Bildet står i Stavangerske si
jubileumsbok frå 2005.

Dei to «Ekspressane» derimot, var i tysk tjeneste heile krigen. Desse båtane var rett som det var med når tyskarane saman med norske nazistar hadde arrestert norske motstandsfolk i Ryfylke. Nazi-«Ekspressane» spreidde uhygge når dei viste seg i fjordane. Dei arresterte blei frakta til Stavanger og sette i fengsel.

Dei same båtane frakta også gode nordmenn til Bergen dersom Gestapo fann ut at desse skulle fraktast vidare til Oslo og Grini. På den tida, dei fyrste åra av krigen, var ikkje Sørlandsbanen fullført fram til Stavanger. Derfor blei fangane sendt til Bergen og vidare derifrå til Oslo og Grini med Bergensbanen.

«Ekspress» i tysk tjeneste. Bildet er tatt av tysk soldat. Her har
båten kurs mot Sandsfjorden. Fjetlandsnuten i bakgrunnen. Bildet tilhøyrer Odd Jacob Haaland.  

Det heldt på å gå skikkeleg gale på ein slik tur til Bergen. På Slettå, den åpne sjø-strekninga mellom Haugesund og Bømlo, fekk båten ein vaier i propellen. Vêret var ikkje særleg godt og båten var nær ved å forlisa. Men ein tysk forpostbåt fekk berga båten i siste liten. (Dette står å lesa i Magnus Torgersens bok: «Fjordabådane».

Begge «Ekspressane» var svært ramponerte og nedslitne då Stavangerske fekk sine kjære sjøbussar tilbake i 1945. Dei tyske MAN-motorane var så øydelagde at dei måtte skiftast ut. Båtane fekk nå amerikanske dieselmotorar om bord. To Grey Marine blei sett inn i begge båtane. I løpet av det fyrste etterkrigsåret var båtane reparerte og sette inn i Ryfylke-trafikken igjen.

«Fjorddrott» låg i opplag i Vassvik, mellom Fister og Hjelmeland det siste krigsåret. Drivstoff-mangel var årsaka til det. Båten var tilbake i rutetrafikk sommaren 1945.