Lite fest og basar! Mest hardt arbeid når båtar blir bygde!

Festdag og sjøsetting på Varven var sjeldne saker. Til dagleg var det hardt
arbeid og lange dagar for å verksemda til å gå. Bildet tilhøyrer Torbjørn Erøy.

Bjølleklang, skråtobakk, norske flagg, forvetne karar, kvinnfolk og skuleungar med påfølgjande festivitas var ikkje daglegdags på Varven i Erfjord. Det var berre når ein ny og staseleg båt skulle på sjøen. Kvardagane var prega av hardt arbeid tidleg og seint.

Her sto det gjerne eit halvferdig farty på slippen og tok meir og meir form etterkvart som dagane gjekk. Men kva venta? Har me ein ny båt å byggja når denne skøyta er levert?

Erfjord-skøyta "Ragnhild" var den første som blei fornya og forlengd i 1946 - 1947. Deretter sto "Alken" for tur. Den blei forlengd. Eigar var Ingvald Tednes. Han høyrde også til i nabolaget. Så blei Surnavik-skøyta sett i stand.

Erfjord-buane drog på fiske med båtane sine og mange ville studera arbeidet som var gjort på Varven. Kan dei verkeleg gjera såpass arbeid langt inne i ein fjordabotn? Hallo! Rikstelefon til Erfjord frå Skudeneshavn og Rennesøy. Kva skal dokke ha for å reparera fartyet vårt?

Kva kunne ei slik skøyte kosta? Isak Voll frå Rennesøy sa til Aftenbladet i 1960 at hans skøyte, "Peder W", kom på 180.000 kroner, fiks ferdig i 1957. 180.000 kroner i 1957 tilsvarar 2,4 millionar kroner i 2016. Berre så du vett det!

 Desse karane bygde Follnes. Mann med apehue er Follnes-mann. Framme  frå venstre: Torkel S. Erfjord, Åsvald Erfjord, Sven Erfjord, Far til Follnes, Torjus Erfjord, Laurits Erfjord. Andre rekke: Hans Erfjord, Sigve Svensen, Malenius Surnevik, Bendik Skjerahaug, Lars Solvang, Kåre Erfjord og to Follnesar til slutt. Bildet tilhøyrer Kjell B. Sønstabø.

Dei to unge mennene som hadde starta båtbyggjeriet i Erfjord, arbeidde både tidleg og seint. Dei bygde båtar ute, vinduer, dører, trapper og drivhusluker inne. Det var rekningar å betala og arbeidsfolk å halda i sving. På kveldar og netter blei det rekna og kalkulert for å finna ut kva dei skulle ha for å forlengja den båten og levera nytt styrehus til ein annan. Det var slett ikkje alltid det blei fast fisk. Minst like mange glapp. Andre kunne gjera jobben til lågare pris eller kortare tid. Dei gav inn pris då hjelmelandsbuen Mikal Viga skulle byggja ny båt, Men den glapp. "Viga" blei bygd på Lista. Slik er det å driva båtbyggjeri. Ein kan ikkje berre vinna.

- "Follnes". Det tiande fartyet som er levert av Erøyvik Båtbyggeri i Erfjord sidan starten, var innom Stavanger i går, meldte Aftenbladet, 29. november 1952. "Follnes" var bygd for Lars Folnes med postadresse Fjell pr. Bergen, Sotra med andre ord.

Byggje-arbeidet tok åtte månader og furu var byggjematerial.

"Follnes" i Vågen i Bergen. Her er den rigga som reketrålar.
 Foto: Per Alsaker.

"Follnes" var omlag 70 fot lang og ein 58 hestars Union-motor gav ein fart på åtte knop. I akterkant av styrehuset er ein bestikklugar med radiotelefon. Under er det salong for tre mann. Aktenfor kom byssa. Forut er det lugar for tre mann.

Fartyet skulle brukast til føring av sild og brisling.

Så langt Aftenbladet.

- Follnesane hadde kontakta båtbyggarane på Nordtveit i Hardanger for å få jobben gjort. Det var der Trygve Erfjord og Åsvald Erøy hadde vore for å læra båtbygging. Hardingane hadde fulle ordrebøker. Dei rådde Follnesane til å ta kontakt med oss, fortel Torkel Severin Erfjord, bror av Trygve. Torkel Severin og sambygdingen Syvert Solvang hadde også vore med til Hardanger for å læra båtbyggjarkunsten. Fleire frå Follnes-familien var også med på byggjearbeidet på Varven.

- "Follnes" var ikkje noko nybygg frå Erfjord. Historia startar i 1917. Denne båten blei bygd hjå Ottesen i Sagvåg på Stord i 1917, seier Kjell B. Sønstabø som er ein av dei som veit aller mest om eldre fiskebåtar frå Rogaland og Hordaland.

I fylgje Sønstabø sine notater var Arne B. Tonheim, Eikefjord/Kinn den fyrste eigaren. Han gav nybygget navnet "Bakken". I 1920 blei "Bakken" innført i fiskeriregisteret: SF - 57- K.

I 1925 blei navnet "Follnes" og ny eigar var Lars Olai Eriksen, Foldnes, Fjell. Fiskerinummer: H - 155 - F. I 1952 står Erling Foldnes, med fleire, som eigar.

Frå 1979 blei "Follnes" rogalending. Arne Nessa, Førresfjorden. Då sto den ikkje i fiskeriregisteret lenger.

Martin Håkonsen, Åkrehamn, overtok "Follnes" i 1981. Nytt fiskerinummer: R - 191 - K.

I 1985 blei "Follnes" kondemnert  og solgt til Havøysund patentslipp for avrigging.

"Follnes" blei brukt til føring av sild og brisling. Den var hjelper på sildefisket og på størjesløying.

Dette var alt om "Follnes". Eg er som vanleg åpen for innspel! På forhånd takk!

Då "Ragnhild" sat bom fast i fjord-isen

Båtbyggjarane på Erøy fekk problem då dei skulle sjøsetja "Ragnhild".
Skøyta sat bommande fast i isen. Dei prøvde forgjeves å sprenga råk med
dynamitt. Skøyta måtte ut for den skulle på sildefisket. Bildet tilhøyrer Torkel
Severin Erfjord.   

Skulle tjukk is på Erøyvika setja bom for unge og optimistiske båtbyggjarar i Erfjord?

Stressnivået var nok høgt og prestisjen sto på spel då det nystarta Erøyvik båtbyggeri skulle sjøsetja sitt første prosjekt vinteren 1947. Fiskeskøyta "Ragnhild" var forlengd, frå 40 til 47 fot og hadde fått nytt styrehus. Alt såg påkosta og flott ut. "Ragnhild" skulle på vintersildfisket og håva inn sild nok til at skøyte-eigarane, Bård og Ånen Fyljesvoll, kunne begynna å betala ned på sluttrekninga på den fornya skøyta si.

Erfjordbuane Trygve Erfjord og Åsvald Erøy  hadde vore i Hardanger året før og lært seg å byggja båtar. I 1946 starta dei eige firma og tok på seg arbeidet med å fornya "Ragnhild". Det hadde blitt ein strek i rekninga viss tjukk is skulle stoppa planane med å sluttføra arbeidet og gjera "Ragnhild" sjøklar til sildafisket i 1947.

Ingen problem med å få skøyta ut av slippen. Men det var ikkje råd å rikka fartyet ut gjennom isen. Dei prøvde fyrst å sprenga råk i isen med dynamitt. Det small og spruta både is og sjøvatn, Men råk blei det ikkje.

Mannen midt på bildet står med tømmersaga som blei brukt til å skjera isen opp i stykke. I bakgrunnen ser du
hesten som drog isblokkene vekk under isen. Bildet tilhøyrer Torkel Severin Erfjord.

"Ragnhild" sat bom fast i isen. 

Heile Erfjord var levande opptekne av dette. Valborg Høivik, kona til Trygve på Israelsneset, gjekk på framhaldsskule i det gamle bedehuset på Erøy, vegg i vegg med Varven. - Guttane i klassen min var mykje meir opptekne av dramaet ut på isen enn av dei boklege fag. Dei gleid på skeisene sine rundt "Ragnhild" og følgde nøye med i det som skjedde, seier Valborg.

Dei ferske båtbyggjarane kom seg ut av isklemma ved hjelp av gammeldagse tømmersager og ein hest. Fjordisen blei skoren opp i forholdsvis små isblokker. Desse drog hesten under isen slik at dei var or vegen. Sakte, men sikkert greidde dei å skjera "Ragnhild" laus frå isen. Deretter blei skøyta buksert   til Hauasundet, omtrent ved rutebåtkaien på Erøy. Der blei "Ragnhild" rigga for sildefisket.

Paul Sverre Fyljesvoll, son av Bård som åtte "Ragnhild" samen med broren Ånen, meiner at skøyta blei taua vidare til Bjørnevik på Hundvåg der den gamle Skandia-motoren på 25 hestar blei skifta ut med ein 40 hestars Union. Den hadde Bård Fyljesvoll kjøpt i Ålesund under krigen.

Dermed kom ei fornya og forlengd "Ragnhild" på sildefisket utpå vinteren i 1947.

"Ragnhild" kom til Erfjord i 1934. Den blei kondemnert og senka ytterst i
Bogsfjorden i 1966. Bildet tilhøyrer Paul Sverre Fyljesvoll. 

"Ragnhild" blei kjøpt på Sjernarøy i 1934 av Sigvald Fyljesvoll, bror av Bård og Ånen. Han lånte 4000 kroner for å få råd til å kjøpa skøyta. Det var fem Fyljesvoll-brør i alt.

I fleire år var Erfjord-skøyta på storsildfisket med garn. Seinare deltok dei i sildefisket som hjelparar for større båtar. Dei var på bommen, som det blei sagt mellom fiskarar på den tida. Då silda blei borte på 1960-talet, blei "Ragnhild" arbeidslaus. Fyljesvoll-skøyta blei kondemnert og senka ytterst i Bogsfjorden i Erfjord i 1966.

Viss nokon sit på meir opplysningar om "Ragnhild", er eg interessert i det. Eg skal lima det inn i bloggen dersom det passar inn.


Kommentarer:
 

På Facebook har det komme desse kommentarane. Tek dei med slik at dei ikkje druknar i Fb-havet:

Tor Olav Følgesvold Eg var der då dette hende, sat på sparken saman med Kjell bror min, og mor skudde. Det var ein litt ubehageleg tur, for sparken støytte borti alle isbitane som hadde fåkje ut over isen og frose fast. Dei brukta båtshakar til å skua isflaka under isen, og så var der ei sirkelsag som dei hadde snudd opp-ned som dei skar med var det snakk om. Var det den hesten drog på tru?
Det siste biletet viser kor skøyta låg til vanleg når ho kvilte - ved Neset i Vik. Oppå haugen i bakgrunne pla Ola og Olga og stundom Nils sitja med langkikkerten og sjå bortpå kaien kven som kom med båten (rutebåten, "dampen") om kveldane.

1951 trur eg det var, at me lasta huset vårt (to etasjar) bit for bit ombord på denne skøyta og frakta det til Høyland i Sandnes. Eg hugsar det som ein forferdeleg lang tur, det gjekk sikkert ikkje fort, tungt lasta som ho var.

Bjorn Nessa Det samme skjedde med skøyta til morfar en krigsvinter på Fister. " Kometen" ble skåret ut av isen fra Fistervågen til Barnevik. Som takk til bygdefolket fikk de dele en fullasta skøyte med sild da han kom hjem etter at fisket var slutt

Er dette siste melkebåten i Sandsfjorden?

"Vågan" var den siste melkeskøyta i Sandsfjorden. Her lossar Olai og
Reidar Sillelid melkespann på Sand i 1974. Foto: Einar Hauge Nilsen.

Akkurat då  eg trudde eg begynte å få kontroll over melkefarten i Sandsfjorden, kom melkeskøyta "Vågan" seilande inn i bildet. Kor i all verda kom den i frå?

Folk som snakkar høgt og har svært klare meiningar, har ikkje alltid veldig god greia på det dei snakkar om. For min del er det slik at til meir eg studerer og les, jo meir usikker blir eg på at eg har fått med meg alt.

Mange går rundt og trur at melketransporten i Sandsfjorden blei utført av "Kløver" på sørsida av fjorden og "Varnes" på nordsida. "Kløver"-ruta blei nedlagt i 1966 og erstatta med lastebil-transport. "Varnes" heldt det gåande litt lenger. Men ikkje til slutt, viste det seg.

"Vågan" hadde eg korkje sett eller høyrt gjete før. Det var Terje Bråtveit i Suldal sogelag som hadde dette bildet. Fotograf var journalist Einar Hauge Nilsen i Haugesunds Avis. i mange år. Han hadde også eit mellomspel i Stavanger Aftenblad, men flytta tilbake til Haugesund. Han var ein svært aktiv lokaljournalist.

 Eg viste bildet til fleire som eg trudde hadde greie på gamle melkeskøyter, men fekk ikkje hjelp.

Pensjonert ferjekaptein Bjørn Lund på Sand blei redninga. Han var på Ropeid-ferja i aldri så mange år og hadde fått med seg dei andre fartya som farta på fjorden i desse åra.

Reidar Sillelid om bord, Olai Sillelid på kaien og meieriarbeidar
Odd Berge på lastebilen. Foto: Einar Hauge Nilsen.

- "Vågan" gjekk melkerute på nordsida av Sandsfjorden. Det var Olai Sillelid frå Vatlandsvåg som åtte skøyta. Ring til sonen, Oddvar, så kan han gi deg dei opplysningane du treng, sa Bjørn Lund.

- Far min overtok melkeruta frå Foldøy, Hebnes, Vatlandsvåg og Marvik til Sand då Tomas Kristensen med skøyta "Varnes" slutta av tidleg på 1970-talet. Eg meiner det gjekk tre-fire år før ruta blei nedlagt. Då starta ferjeruta mellom Jelsa, Foldøy, Hebnes og Nedstrand. Dette må ha vore i 1974 eller 1975, seier Oddvar Sildelid.

Skøyta "Vågan" kjøpte Olai Sillelid i Rekefjord. Av fiskeriregisteret frå 1960 går det fram at denne skøyta var 47 fot lang og 16,5 fot brei. Den var bygd i 1933 og hadde i si tid ein 35 hestars Rapp om bord. Fiskerinummeret var R - 34 - SK.

- Det sto ein 40 hestars Rubb om bord i "Vågan" då far min hadde den. Det blei sagt at dette var den siste tungbygde 40-hestaren som var laga på Rubbestadneset. Far min kjøpte den ein gong på 1960-talet og brukte den til ulike slags fraktefart. Då han slutta av, blei "Vågan" seldt til England, seier Oddvar Sildelid.

Brikkene har begynt å falla på plass, men ennå er det ein "missing link".

Magnus Fuglestein frå Erfjord hadde eit fartøy med navnet "Jena" i fleire år før han fekk "Kløver" i 1955. Er det nokon som har bilde av den?

- Viss eg hadde vore god å teikna, skulle eg laga ein teikning av "Jena" til deg. Ei lita, fin skøyte som kom frå Utsira. Eigaren heitte Skåren. Han var ein del på Sand med skøyta. Me kalla han berre "Jena-maen", seier Bjørn Lund som diverre ikkje kan teikna.

Hjelmelandsgriser, Erfjord-matros og styrmann frå Sand på "Sand"

Rutebåten "Sand" på Hjelmeland ein dag tidleg i 1950-åra.

Rutebåten "Sand" var ikkje eit dagleg syn i Hjelmelandsvågen. Men på sommarstid kom den kvite båten med tre raude ringer rundt den gule skorsteinen innom på veg til Sand eller Sandeid eller andre stader der Stavangerske hadde sine ruter. Alle dei tre fjordabåtane var opprinneleg bygde i England under krigen som landgangsbåtar. "Sand" blei ikkje levert frå verftet i Hull i England før i september 1945 fleire månader etter at krigen var slutt.

Det tok litt tid før "Sand" var ferdig ombygd og sett i fart. Fyrst i mars 1953 blei den sett i fart på fjordane. "Sand" likna på "Sauda" men hadde større salongvinduer og tok seg betre ut på fjorden. Mange meiner at "Sand" var den vakraste av dei tre båtane. 

Den kvitmalte, nye fjordabåten, låg ved kaien på Hjelmeland ein føremiddag då eit fly som dreiv med flyfoto kom durande over Hjelmelandsvågen. Bildet av båten og bygda selde godt på Hjelmeland. Det havna på mange vegger. 

For eit par dagar sidan var eg ein tur hjå Terje Bråtveit på Sand for å studera gamle bilete av båtar i alle variantar.

- Dette bilete skal vera frå Hjelmeland. Veit du navnet på nokon av dei, spurde Bråtveiten.

Hjelmelandsbonden Einar Sæbø på landgangen leverer slaktegriser om bord
i rutebåten "Sand"sommaren 1958. Matrosen, til venstre er Sigvald Helgeland frå Sjernarøy, matrosen til høgre er Anders Leirvik frå Erfjord, nå busett på Tau. Jostein Aske frå Mosterøy er styrmann. Foto: Finn Johannesen.

 Eg kjende igjen opptil fleire av karane. Bonden som sende griser var Einar Sæbø frå Hjelmand. Grisebonden med følgebrev-boka på baklommen og pipa i kjeften tok sjølsagt ansvar og sørga for å få grisene om bord. Einar Sæbø var bror til Harald Sæbø som var sjefen på Tomstad-butikken i Vågen og ekspeditør for Stavangerske. Sikkert derfor at grisene gjekk med "Sand" til slakthuset i byen.

Den unge matrosen med svart bukse og armbåndsur er Anders Leirvik frå Erfjord og den styrmannen er Jostein Aske frå Mosterøy. Han var seinare førar på Tau-ferjene i fleire år på 1960-talet. Bror hans var motormann på "Tau" i årevis.

Matrosen til venstre med ryggen til er Sigvald Helgeland, opprinneleg frå Ombo, men budde på Sjernarøy. Han er nå død.

Anders Leirvik og Jostein Aske er i live og svært oppegåande. Leirvik er 82 år og Aske 85 år.

Erfjordbuen Anders Leirvik var 23 år då han begynte som matros i Stavangerske 28. mai 1958. Broren Kåre hadde begynt som maskinist i selskapet eit par tidlegare.

- Eg var for det meste på "Sand" dette året til eg gjekk i land seint på hausten. Då var det ikkje meir jobb i selskapet det året. På vinteren var eg, som fleire år før, med "Stordøy" frå Erfjord på vintersildfisket, men  var tilbake i Stavangerske på våren 1959.

Leirvik hadde kystskipperskule og nå blei han styrmann. Han var mykje på "Sand i åra som kom, men han var også på "Ekspress", "Bokn" og seinare på Tau-ferjene.

Skift-ordningane på fjordabåtane til Stavangerske, to dagar om bord og så to dagar fri, var ikkje akkurat skreddarsydd for ein erfjordbu. Når han skulle heim, reiste han med Jøsenfjord-båtane. Det tok tre-fire timar før han var heime i Erfjord. Andre vegen begynte han med å ta melkebåten "Kløver" frå Erfjord til Jelsa og deretter "Fjordsol" frå Jelsa til Stavanger. Ikkje rart at Anders Leirvik og familien flytta til Tau og blei buande der.

- I 1969 slutta eg i Stavangersk og fekk meg jobb på Tou Mølle. Det er det smartaste eg har gjort. På båtane måtte du gå på jobb når andre hadde fri. Det gjekk utover familielivet, seier Anders Leirvik som stadig er frisk og rask og tenkjer tilbake på "båtalivet" med glede.

"Sand" som ny i 1953. Foto: Stavanger sjøfartsmuseum.

Fjordabåten "Sand" var Stavangerske-båt frå 1953 til 1969. Då blei båten seldt til ein italiener som bygde den om til lystyacht. Den gamle fjordabåten forliste i Middelhavet i 1975. Stavangerske har hatt to fjordabåtar og tre ferje med navnet "Sand".

Med mor om bord - på gamle "Stordøy"

Kjell Bøen var inne og sjekka kva mora, Sigrid, hadde i grytene før middag.

- Ka ska me ha te middag i dag?

Kjell Bøen hadde eit sorglaust liv om bord på "Stordøy" som styrmann og maskinist for snart 40 år sidan. Mora, Sigrid, var kokk og faren, Erling, var skipper. I desember 1978 gjekk den tidlegare fiskebåten (bygd 1892) i opplag etter 22 års teneste for Stavangerske som lastebåt i Ryfylke.

- Mor var kokk på "Stordøy" i sommarhalvåret frå eg var 12 år gammal. På søndagskveldane gjekk mor og far om bord og drog frå Erfjord til Stavanger for å vera klar til å begynna lastinga på mandags morgon. Den fire år eldre broren min, Edvard, var som regel med på "Stordøy", han også. Eg måtte klara meg sjølv. Det hende vel at det kom ein rikstelefon frå mor, men som oftast hadde me ikkje hatt kontakt før dei kom heim på laurdagen, og då skulle alt vera tipp-topp heime, fortel 59-årige Kjell i dag.

Sigrid Bøen hadde rortørn når karane skulle eta mellom kaiane på ruta. 

12-åringen måtte komma seg opp og gå på skulen. Lærarane i Erfjord på den tida, Karl Porten og Albert Steinsland, var nok orientert om gutungen som styrte heime aleine. Så det gjekk stort sett godt. - Ein dag kom eg på skulen og var så forferdeleg plaga av sveiseblink. Då hadde eg sveist på sykkelen min kvelden før utan å bruka moderne verneutstyr. Men det ordna seg etterkvart, humrar Kjell Bøen. 

- I skuleferiane var eg om bord i "Stordøy" saman med resten av familien. I tillegg til oss var det alltid ein styrmann eller såkalla supercargo frå Stavangerske som hadde oppsyn med lasta, seier Kjell Bøen.

Mor Sigrid sørga for frokost, middag, mellommat, kvelds og kanskje ein ekstra sein kveldsmat når dagane blei lange. Når karane skulle ha mat mellom kaiane i ruta, hende det også at Sigrid tok ein rortørn slik at mennene om bord fekk eta før dei måtte ut og jobba på neste kai.

I etterkrigsåra var snurparen "Stordøy" på vintersildfiske og islandsfiske. Då islandsfisket ikkje var så lukrativt lenger, gjekk "Stordøy" frå 1958 i lasterute for Stavangerske på somrane. Frå 1961 blei det heilårsfart med last i Ryfylke. Etterkvart gjekk "Stordøy" fast i Sauda-ruta.

Sigrid og Erling Bøen gjekk i land i 1978.

- Kornelius Skiftun frå Jøsneset var kokk på "Stordøy" på vintrane. Men han hadde gard og kunne ikkje vera med når det blei våronn og mykje å gjera heime. Då var det bruk for kokk og dermed kom mor om bord på sommarstid. Ho koka på brislingfiske og seinare då båten begynte i lasteruta, forklarer Kjell Bøen.


Som Aftenblad-journalist på Sauda-kontoret var eg med "Stordøy" på ein av dei siste turane frå Sauda til Stavanger i 1978. For ei tid sidan var eg nede i Aftenbladet og fann ein del bilde frå denne turen som ikkje blei brukte i reportasjen som sto i avisa 9. desember 1978.

Det var ikkje veg til Ropeid-halvøya i 1978. Dermed var det rikeleg med last både på Marvik og Vatlandsvåg. Både handelsmann Olav Marvik og tønnemakar Arne Marvik venta på "Stordøy" då den seig inn til kaien på Marvik. Eg trur jammen at matros Per Nårstad greidde å treffa pullerten på kaien med trossa. Handelsmannen blei visst heilt overflødig.

Matros Per Nårstad treffer pullerten med trossa. Handelsmann Olav Marvik treng ikkje å gripa inn. Tønnemakar
Arne Marvik skal senda tønner til byen.

På Vatlandsvåg var det Kjellaug Fjetland som venta på kaien. Her tok ho seg av både lasta på kaien og butikken. Ho skrytte av "Stordøy"-folka. - Men dei har det forferdeleg travelt når det er "Komikveld" på fjernsynet akkurat når dei er innom på Vatlandsvåg, sa Kjellaug Fjetland til Aftenbladet.

Kjellaug Fjetland og Erling Bøen hykkar på last.

- Dampskipsekspeditør Fridtjof Underbakke på Sand likte godt å sjå fjernsyn. Han stoppa alt laste- og lossearbeid når den svenske serien om skraphandlarane Albert og Hebert var på fjernsynet akkurat når me låg der om kveldane. Då samlast alle om bord og såg alt om Hebbe lille før arbeidet kunne starta igjen, fortel Kjell Bøen.

Då gamle "Stordøy" gjekk i opplag på Erøy, rett utanfor stovedøra heime, gjekk Sigrid og Erling Bøen i land for godt. Sigrid blei husmor, men Erling blei banksjef i Erfjord Sparebank i Hålandsosen. Sigrid døydde i 1995, 78 år gammal. Erling var 87 då han døydde i 2005.

Dei to sønnene, Edvard og Kjell, er stadig på sjøen, nå med "Stordøy" nummer fire. Dei fraktar panner frå fabrikken i Årdal til kunder langs kysten frå Sandnes til Bergen. I dag var dei på veg heim til Erfjord på juleferie. Dei er tre mann om bord: Kaptein Edvard på 69 år, styrmann og maskinist Kjell på 65 år og matros Joar Skjerahaug som er yngstemann om bord med 59 år.

Eg ser at det er meir å skriva om "Stordøy". Det kjem meir når eg berre får tid. Men nå må eg av garde å kjøpa julatre.

God jul!

I desember 1978 gjekk "Stordøy" frå Sauda for siste gong etter 22 år i fjordafart for Stavangerske. 

Så kom "Peder W" heim til jul!

Vêret var perfekt då "Peder W" kom inn Mastrafjorden i dag. 

- Me e litt forsinka te Vikevåg. Satsa på å vera der kvart på fire, meldte Rune Voll, den nye eigaren av "Peder W" på SMS. Eg hadde kommandert ut smeden i Vikevåg, Gustav Tveit, til å vera med ut i Mastrafjorden for å møta den legendariske Rennesøy-skøyta "Peder W" når den heim igjen i dag etter 35 år som karmøybu. Smeden har ein liten rask båt med det svært passande navnet "Kvikken" og ville gjerne vera med på eit stevnemøte på fjorden.

 "Peder W" blei bygd ved Erøyvik Båtbyggeri i Erfjord for rennesøybuen Isak Voll og levert i 1957. Skøyta blei bruka til fiske, potetfart mellom Stavanger-Rennesøy og Bergen. Den var også utleigd til Fiskerioppsynet i mange sesongar. Ein kjend båt langs kysten. Rune Voll, barnebarn til den fyrste eigaren har kjøpt "Peder W" tilbake til Rennesøy.

Då me kom ut på den førjulsblanke fjorden, såg me ein liten svart prikk langt ute i fjorden. - Der kjem 'an, sa Gustav, smilande som alltid. Det gjekk ikkje allverdens tid før den gleid forbi oss. "Peder W" brukte to og ein halv time frå Karmøy til Vikevåg.

"Peder W" blei møtt av "Hulda" frå 1908 og "Sørlandsskøyta" frå 1956.

Litt lenger inne venta mottakskomiteen. Den 108 år gamle svensk-bygde veteranskøyta "Hulda" med fast liggeplass i Vikevåg. Eigar og skipper Jon Tore Helland hadde fyrt opp Rubben og låg ut på fjorden og dunka:  - Velkommen heim, velkommen heim.

Her var også den tidlegare redningsskøyta "Sørlandsskøyta" som er eit år eldre enn "Peder W". Den  er bygd i 1956. "Sørlandsskøyta" er blitt rennesøybu, den også. Per Christian Håvarstein heiter eigaren.

"Peder W" fekk tid til å spegla seg før heimkomsten på Vikevåg.

Det begynte å skumra då  "Peder W" svinga inn på Vikevågen og spegla seg grundig i den blanke sjøen. Måtte vera fin når den skulle møta gamle kjenningar igjen.

Ferdig fortøyd på Vikevåg. Voll-familien har fått julapresangen på plass. 

Godt frammøte på kaien då  "Peder W" klappa til kai. Sikkert 30-40 mann. Mest mannfolk i sin beste alder mellom 50 og 80 år. - Den er liga fine så då 'an pappa hadde na, sa ein stolt Peder Voll. Han er son til den fyrste eigaren og far til den nye.

Då var julapresangen på plass i Voll-familien for dette året.

Frå festleg sjøsetting til lastebil-voldtekt. Historia om "Torsøy", "Bellrock", "Nylander".

"Nylander" fekk store skader på dekket då lastebilen trilla om bord ein
vakker førsommardag i 1968. Foto frå  Johan Finnvik.

Karar og kvinnfolk frå heile bygda er samla. Det blir ringt i ei slags skipsklokke og så glid båten ut under stor fagning. Så sig hendene djupt ned i bukselommane, snus og skrå minkar munaleg i dåsen til gamlekarane.

Det er kutteren "Torsøy" som er sjøsett i Erfjord i fyrstninga av november 1950. Ei storhending i Erfjord kvar gong eit nytt farty blir sjøsett på Varven. Hendinga er skildra i eit lesarbrev i Stavanger Aftenblad 30. november 1950. Der står det også at ein ny kutter skal vølast og byggjast opp og bli som ny igjen. Nå er det "Chile" frå Rennesøy som skal  gi arbeidskarane full sjau til langt ut i 1951.

Dei to kutterane kan vel ikkje kallast systerskip, men det er ikkje så langt i frå. "Torsøy" blei til "Bullrock", så "Fjordglimt" for seinare å bli til "Nylander" frå Imsland. Kutteren blei bygd i Ølve i Sunnhordland i 1918. Johan T. Nerhus var båtbyggjaren. I 1916 hadde same mannen levert "Foløy" som seinare blei til "Chile". I 1950 og 1951 blei dei bygde opp igjen og blei til forveksling like for fartøyfolk som spytta brunt og studerte alt som rek på sjøen og kjende båtane frå kvarandre på lang avstand. "Chile" og "Nylander" var mellom dei vakraste båtane i verda, har eg forstått.

"Nylander" på veg inn til Sandeid. Foto frå Johan Finnvik.

- Ein gong me kom sørigjønå Karmsundet møtte me ein kutter. Sjå den fine kutteren, sa eg til dei andre i styrehuset. Det e "Chile", sa eg. Ittekvart syntes eg an blei så liten, men fine va an. Eg tok kikkerten og såg at det sto "Nylander" på styrehuset, fortel Torstein Randa, kjend veteranbåt-entusiast frå Stavanger.

Berre for ordens skuld: Eg har notert meg at "Nylander" var tre fot lenger enn "Chile".

I 1968 kom "Nylander" ("Torsøy", "Bellrock") tilbake til Erøyvik for å bli reparert etter å ha blitt skada av ein lastebil.

Både lastebilen og "Nylander" var fanga. Ein kranbil
måtte til for å løysa båt floken. Foto: Johan Finnvik.

Ein vakker dag på føresommaren 1968 låg "Nylander" fullasta med sand ved Salhus-kaien under Karmsund-brua klar til å bli lossa. Den fyrste lastebilen sto klar på kaikanten. Johan Finnvik sto i vinsjen og kjørte grabben. Lastebilen begynte å bli godt lasta.

Sjåføren hadde gått ut av bilen og sto og rulla seg ein sigarett. - Ein grabb til, så har eg fullt lass, ropa han til Johan Finnvik og slikka på sigarettpapiret. Akkurat då begynte lastebilen å rulla mot båten og før nokon rakk å reagera, hadde bakhjula pressa seg ned mellom båtrekka og lukekarmen. Sjåføren hadde truleg gløymt handbrekket.

Dekket fekk ein stor sprekk mellom lukekarm og dekksplankar. Begge lukebjelkane brakk.

Ein kranbil måtte på plass for å få den stygt medfarne lastebilen på land. Mens dei venta på kranbil, fekk Johan Finnvik låna telefon i eit hus i nærleiken. Han ringde til Erøy. Der var "Nylander" velkommen til reparasjon. - Berre kom, sa dei der.

- Alle dei fire Erfjord-brørne, Trygve, Kåre, Torkel og Svein, var i full sving med reparasjonen. Det var eit fantastisk vêr dei fire sommarvekene arbeidet pågjekk. Ikkje ein regndrôpe. Ryggene på Erfjord-brørne blei brunare og brunare, humrar Johan Finnvik som såg at "Nylander" blei minst like fin som før.

I "Vindetreet", sogeskrift for Vindafjord, har Johan og Tomas Finnvik fortalt heile historien til båten heilt frå 1918 og fram til i nå. Det meste som kjem nå, er henta frå denne artikkelen som blei publisert i 2003.

"Torsøy" blei bygd for Kristian Berrefjord frå Flekkefjord. Båten fekk navnet sitt frå ei øy i Flekkefjorden. Fiskerinummeret var VA 7 F. Det blei sett inn ein 35 hestars Rapp i det nye fartyet. Redar Berrefjord bruka båten til makrellfiske, sildefiske og fisketransport. Dette var ein aktiv mann som svinga seg opp til å bli ein rik mann. Men i 1930-åra gjekk det nedover med Berrefjord. 
I Flekkefjord skal han ha blitt betrakta som ein oppkomling. Dermed fekk han ikkje nødvendig støtte av banken i byen.

I 1924 skjedde det fyrste eigarskiftet for "Torsøy". Jacob Jacobsen frå Rasvåg på Hidra brukte båten til havfiske. Nytt fiskerinummer: VA 123 H. 

I 1928 har Leonard Larsen, også frå Rasvåg, overteke som eigar. 

I 1932 blir "Torsøy" seldt til Spangereid og får fiskerinummeret VA 7 SR. Eigarar er Leif Njerve, Tom Stokke og Olaf Fladstad. 

Endeleg, i 1936, blir "Torsøy" rogalending. Ny eigar er Nils B. Ørjansen frå Kopervik som har båten i fire år. Nytt registreringsnummer: R 45 SL. 

Våren 1941 overtok Thomas og Jens Eng "Torsøy". Nytt fiskerinummer: R 57 SN. Dei to Engarane dreiv med fiske og sildaeksport. Dei brukte båten til sildefiske, sildeføring, føring av salt, tønner og tønnestav. Thomas Eng var far til den seinare markante fylkespolitikaren Jakob Eng. 

Tyskarane frykta visstnok at "Torsøy" skulle bli Shetlandsfarar og tok beslag i båten. Men alt i november 1941 fekk eigarane båten frigjeven. 

Ein gong i 1940-åra gjekk "Torsøy" på land og sokk på ein eller anna stad i Ryfylke. Kor dette var, er det ingen som visstnok veit i dag. Men båten blei berga. Den blei fylt med tomtønner og heva på den måten. 

"Nylander" lastar pallar i Skipavåg. Foto: Johan Finnvik.

I 1950 blir "Torsøy" grundig reparert, fornya og ombygd på Erøyvik båtbyggeri i Erfjord. Truleg var det berre styresmaktene sine strenge rasjoneringslover som sto i vegen for at dette skulle bli ein heilt flettande ny båt. Båtane som blei bygd på Varven i Erfjord har alle det til felles at dei er bygd opp med ein kjøl og nokre spant frå ein eldre båt. Dermed kunne ein ikkje kalla dette ein ny båt. Slik er det med "Torsøy", "Chile" og også "Kløver" som blei sjøsett i 1955.

Då den ny-gamle kutteren blei sjøsett i Erfjord seinhaustes i 1950, var den 42,9 bruttotonn og 67 fot lang. Den hadde det same gamle navnet då den gjekk på sjøen, etter det som står i Aftenbladet om sjøsettinga. Men kort tid etterpå blir navnet endra til "Bellrock".

Bellrock er navnet på eit skjer ved Skudeneshavn. Det blir sagt at det fekk navn etter ein britisk sjøfarar gjekk på skjeret. Då skal han ha utbrote: -  Oh, Bellrock. Han hadde tidlegare gått på eit skjer på Shetland med same navn.

"Torsøy" skulle jo sjølvsagt hatt ein ny 50 hestars Rubb som skal ha vore noko av det beste som var å skaffa på denne tida, Men lokalpolitiske omsyn blei avgjerande for motorvalget. Thomas Eng var ein kjend lokalpolitikar og kunne ikkje svikta Skudenes Mek. Verksted. Dermed blei det ein 40 hestars Skude-motor som blei ståande om bord i nesten 50 år.

Jakob Eng var yngstemann
om bord,

"Bellrock" heldt fram i same farten som "Torsøy" med sild, tønner, salt og liknande. Den var også på linefiske etter håbrann i Nordsjøen. Jakob Eng (fødd 1937) var med på dette fisket som yngstemann om bord. Sjølv om han blei sjøsjuk og leid vondt er han stolt over ha "erfaring frå nordsjøfiske". 

Erik Vanvik frå Hylsfjorden var skipper på "Bellrock" i mange år. 

I 1962 overtok Lars Jekteberg frå Finnøy og Odd Førre frå Haugesund kutteren. Men dei fekk ikkje "Bellrock"-navnet med på kjøpet. Det ville Engarane ha til nye båtar i familien. For Jakob Eng var det ein tung dag då "familiens stolthet" gjekk ut Nesagapet med nye eigarar. 

"Fjordglimt" blei det nye navnet. Båten blei brukt til sandfart, men etterkvart blei det meir og meir kraftfôr-transport for Felleskjøpet frå Stavanger til Haugesund. Men båten viste seg å bli for liten til denne farten. Den blei erstatta med ein større med navnet "Sirahav".

Johan Finnvik og sonen Tor Birger (fødd 1969) i styrehuset.

I 1967 kjøpte brørne Berdines og Johan Finnvik frå Imsland i Vindafjord kutteren for 45 000 kroner. Dei fekk heller ikkje navnet med på kjøpet. Den gamle skøyta i familien hadde navnet "Nylund". Inspirert av dette blei navnet "Nylander". 

Finnvik-brørne bruka båten til fjordafart av ulike slag. Mellom anna til tømmertransport til sagbruket som Berdines og faren Tor dreiv i Skipavåg. Ut igjen frå sagbruket gjekk det trelast, kassar og pallar.

Johan Finnvik blei skipper og ansvarleg for drifta av "Nylander" som i fleire år gjekk meir eller mindre i fast fart mellom mølla på Tau og tankanlegget på Sandhammar i Sandeid. Dette tok slutt i 1974. 

- Trebåten "Nylander" lika ikkje isen i Vindafjorden på vinterstid. Dermed måtte eg velja om eg ville halda fram med fjordafarten med ein stålbåt eller finna på noko anna å gjera, fortel Johan Finnvik.

I 1976 selde Johan Finnvik "Nylander" og blei styrmann på hurtigbåtane til Stavangerske. Der blei han til han gjekk i land som pensjonist.

"Nylander" ligg nå i Sagvåg på Stord.
Foto frå Johan Finnvik.

Sverre Hundsnes frå Hundvåg blei den nye eigaren av "Nylander". Han skifta ut den trufaste Skude-motoren med ein Scania-motor som hadde stått i ein buss. Den nye eigaren gjekk mest i sandfart.

I 1978 var det nytt eigarskifte. Nå overtok Ivar Berentsen ved Partsrederiet Nylander på Litla-kalsøy i Austevoll. Nå blei "Nylander" bruka til makrelldriving og anna fiske. Seinare frakta båten fiskefôr. Men den gjekk meir og meir i opplag og fallerte meir og meir. 

Ti år seinare overtok ei interessegruppe på Smeholmane i Fitjar "Nylander" for ein billig penge. Denne gruppa har frå før ein mindre båt med navnet "Seladon". Nå gjekk ei større gruppe i gang med å byggja opp den forfalne kutteren. 

Alt utstyr som styrehus, master, lukekarm, vinsjeutstyr og motor er fjerna. Planen er å utstyra "Nylander" med stor mast og full seilføring. Men dette arbeidet er ikkje fullført ennå. 

Båten ligg nå på Jensaneset på Sagvåg på Stord. Kor kursen går nå, kan vel ingen seia sikkert.