Den smale, stupbratte Fossa-brekkå - eit mareritt for mange bilturistar

Nå veks det gras i grusen i Fossane-brekkå.

Vegen var stupbratt og smal med to skarpe svingar. Det høyrte ingen stad heime at dette skulle vera ein del av riksveg 13 som skulle knytta Ryfylke saman til ein kjørbar landsdel, frå Sauda til Sandnes. Men slik blei det. Frå 1965 til 1976 fungerte denne geitastien som riksveg 13.

Du kjørte Fossanebrekka, opp og ned, viss du skulle bila frå Hjelmeland til Tøtlandsvik. Denne vegen var 50 år gammal då den blei riksveg 13. Den var bygd for kjøring med hest og kjerre og ein og annan våghals med personbil. Den sto ferdig medan fyrste verdenskrig rasa i Europa, lenge før nokon drøymte om massebilisme og galningar som kopla på campingvogn når dei skulle ut på ferie. For å seia som sant var: Vegen blei så lite brukt at gamle Jens Vormeland sa at dei like godt kunne setja poteter på den.

Desse kjøretya hadde mange turar i Fossane-brekkå. Drosjen til Ola Almenningen og Chevrolet-bussen som far min
kjørte på 1950-talet. Her på Hjelmelandskaien.

Etter som åra gjekk, blei det jo meir trafikk på vegen. I god tid før andre verdenskrigen blei det oppretta bussrute og det kom lastebilar og drosjar.

Aftenbladet 20-12-63.

For oss som budde i dei innerste delane av Hjelmeland i 1965, var det storarta å få gjennomgangstrafikken rett gjennom bygda. At uskuldige turistar frå meir siviliserte deler av landet var like begeistra, er eg ikkje heilt sikker på.

Mang ein bileigar med campingvogn gjorde ende på kløtsjen sin på det smalaste i Fossane dersom han traff ein buss eller lastebil og skulle på rygga med campingvogna. Kva veg skulle han då snu på rattet. Uff, der var det ein stabbastein. Fram litt. Rygg igjen. Den ustyrlege vogna gjekk i hytt og vêr. Mange av oss som ferdast her i desse åra, var med på å hjelpa campingturistar i Fossane-naud. Vogna blei kobla frå og skubba i veg med handamakt til ei passeleg avkjøring. Bilane som hadde tatt knekken på kløtsjen, trong også hjelp. På Hjelmeland tjente dei store pengar på å skifta turist-klutsjar.

Far min kjørte buss i alle år på denne vegen, fram og tilbake til Hjelmeland. Han forsynte rutebåten til Stavanger med passasjerar frå Vormedalen, Fjellet og bygda ovanom Hjelmelandsvågen. Ein tøff jobb på den smale veg. Sjølv om det hende av og til at han måtte setja utføre ned Fossanebrekka før brøytebilen gjekk det stort sett bra. Men det kunne vera stressande.

Far min, Johan Laugaland, kjørte buss i heile sitt yrkesliv. Her på siste tur
i 1983. Foto: Asgaut Næss.

Ingen rekna far min for å vera ei solstråla, men så sur som han blei dersom det plutseleg begynte å snøa ein fin vintersøndag, er vanskeleg å skildra i detalj. Han frykta at dette skulle bli til vinterføre med holka og issvullar i løpet av dagen. Ikkje bitten kjekt å kjøra ned Fossane-brekkå med ein buss full av folk på ettermiddagen. Søndagsettermiddagen kunne det vera ein god del reisande som hadde vore på helgebesøk og skulle tilbake til byen. Dette var før personbil-tida. Folk reiste kollektivt utan å vita at dette framandordet betydde at du tok bussen.

Frå  Aftenbladet 23-11-71

På slike vintersøndagar varte det ikkje lenge før far min var i sving med å sjekka kjettingar og mønsterdybde på dekka og fylgja med på om det verkeleg blei noko av denne snøen. Ikkje rart at han såg på piggkjettingen som ei av dei største oppfinningane som blei gjorde i etterkrigstida.

Sjølv om Fossane-brekkå var ei plaga for både sjåførar og reisande, gjekk det av i likaste laget. Det skjedde heldigvis aldri alvorlege ulukker på denne vegstrekninga. Vegen var smal og bratt, og farten

blei deretter.

Sommaren 1976 var det slutt på elendet. Då blei Fossane-brekkå erstatta av ein vel tre kilometer lang veg og ein 330 meter lang tunnel. Nå kunne ein kjøra sutalaust mellom Steinsland og Gåsatjødnå. Ein flaskehals på riksveg 13 var historie.

Aftenbladet 15-5-75.