Storarta då «Jøsenfjord» blei motorskib i 1934

 

Slik såg den moderniserte "Jøsenfjord" ut etter 1934.

Svære greier då den 48 år gamle dampbåten «Jøsenfjord» kvitta seg med dampmaskinen og fekk ein Wichmann-motor med 300 hestekrefter om bord våren 1934. «Jøsenfjord» fekk nå ein fart på 11 knop og framsto som den raskaste og mest moderne fjordabåten i Norge. Den fire-sylindra motoren var den største som var laga på Rubbestadneset.

- Maskinen er utstyrt med de siste forbedringer, og er et eksempel på at den nordiske motorindustri står langt fremme i dag. Motoren går stille og båten har ikke den generende rysten som var velkjent ved de gamle motorer, skreiv Dagbladet Rogaland etter ein presentasjonstur i Stavanger.

"Lindesnes" som seinare blei "Jøsenfjord", fotografert i Mandal.

Båten var forlengd og modernisert på alle vis og ville nå bli ein irriterande konkurrent for Det Stavangerske Dampskibsselskab. «Jøsenfjord» blei sett inn i Årdalsruta. Mellom Tau og Stavanger blei det kappkjøring med DSD-dampane. Dei sleit med å halda fylgje på fjorden. Denne storsatsinga på ny maskin og modernisering hadde kosta Jøsenfjord Rutelag 40 000 kroner.

Det nye "motorskibet" var også presentert i Bergen. - En ny seier for motorfabrikken på Rubbestadnesset, var overskrifta i Bergens Aftenblad. Både motorfabrikantane H. Haldorsen og Benjamin Haldorsen pluss ein del av arbeidsfolka var med på presentasjonsturen til Bergen.

Bergens Aftenblad 3. mai 1934.

Avisa skriv også om «Fisterfjord» som fekk Wichmann-motor 13 år tidlegare. 200-hestaren hadde vore ypperleg, står det også i artikkelen.

Kommentar på facebook:

Torstein Randa

Ka du finne Jone!

Sjølsagt møje skrøyt i sånn anledning.

Faktum var vel at motoren hadde mange badnasjukdomar. Det har dukka opp korespondanse mydlå rederi og motorfabrikk så vitna om frustrasjon og ordbruk så ein ikkje sko venta mydlå sindige ryfylkingar og bømlingar.

Men dei må ha komt te enighet, for motoren blei totalt ombygd, antakeligt itte at Fisterfjord hadde fått ny lignande motor, men litt mindre, med et aent "spyleluftsystem". Dette var så vellukka at det blei brukt så lenge så dei bygde motorar på Rubbestadneset.

Det står at Jøsenfjord gjorde 11 knop på prøveturen.

Eg har hørt sagt at den båten gjorde ei mil meir for kvar forandring. Først blei den forlengd, då gjekk an ei mil meir. Så fekk an ny propell. Ei mil då og. Så fekk an bildekk og sleppte sjøen møje bedre. Ei mil då og!

Eg trur ikkje heilt på dette, for då sko an gjort 14 knop på slutten. Eg trur mer på Jan Skår som var i maskinen i -70 årå, når han fortelle at med nysmørte båt så greide dei 11 knop.

Ingen «Jøsenfjord» på Fjordsteam

"Jøsenfjord" som Stavangerske-båt i 1978. Foto: Aftenbladet.

 

Faren for kuling og grov sjø på Boknafjorden og Slettå førte til at «Jøsenfjord» ikkje kjem til Fjordsteam i Stavanger nå kommande helg. Den blir liggjande godt fortøyd ved Fartyvern-senteret i Norheimsund i Hardanger.

Den 139 år gamle stormfuglen som runda Lindesnes i all slags vêr før i tida, tåler ikkje for mykje slingring nå. 

- Overbygget frå baugen og bakover, salongfronten og styrehuset er ikkje avstiva skikkeleg og båtdekket er uferdig. Viss det skulle bli litt slingring under slepinga sørover eller nordover, kunne det skada arbeidet som er gjort til nå, seier styreformann Lars Randa i Jøsenfjord Rutelag.

Slik ser det ut på akterdekket nå. Foto: Lars Randa.

Det var meininga å slepa «Jøsenfjord» til Stavanger onsdag, men dette er nå skrinlagt.

Lars Randa og Vidar Hauge har vore to turar til Norheimsund den siste månaden for å gjera «Jøsenfjord» klar for Stavanger-turen som nå er avlyst.

For to år sidan var «Jøsenfjord» ein av attraksjonane på Havnedagene i Stavanger. Då var den på veg frå eit lengre opphald på Bredalsholmen ved Kristiansand der stålarbeidet på skroget blei utført. Det vidare restaureringsarbeidet har sidan pågått på Fartyvernsenteret i Norheimsund.

Nedgangen til mannskapslugarane og dekket under bakken. Foto: Lars Randa.

Lars Randa reknar med at opphaldet i Hardanger er ferdig neste år. Då går turen vidare til Dåfjorden på Stord der den nye maskin-akslingen og propellen skal monterast. Nye master skal også på plass under opphaldet i Dåfjorden.

To år fram i tid reknar ein med at «Jøsenfjord» er ferdig restaurert og kan visast fram i Stavanger og Ryfylke.

50 millionar kroner har det gått med til restaureringsarbeidet av den 139 år gamle rutebåten..

«Lindesnæs» var navnet då båten blei sjøsett. Den gjekk i rute mellom Farsund og Kristiansand fram til 1929. Då blei dampbåten seldt til Jøsenfjord rutelag i Stavanger. Nå fekk den navnet «Jøsenfjord» og gjekk i rutefart i Ryfylke fram til 1978.

Krokstav-makaren på Hjelmeland

Einar Helgaland med eit lite utval av krokstavane han har laga.

25 krokstavar står klar til avgang i ein krok på verkstaden til Einar Helgaland i Hjelmelandsvågen. Dei fleste er laga av bjørk, men han har også stavar laga av brakje (einer) og rauden (rogn).

- Det begynte med at eg laga ein til meg sjøl. Så har det balla på seg etterkvart, seier 78-åringen. Han ser alltid etter emne til nye stavar når han er ute på tur.

Han har aldri hatt krokstavar til leveveg. I mange år var han bymann og dreiv eigen snikkerverkstad på Engøy i Stavanger. Då han pensjonerte seg, flytta han og kona, Oddrunn, heim til Hjelmeland. Der har han drive med snikkar-arbeid av alle slags slag. Han har alltid ein jobb på lur.

Ein del av stavane har han gitt vekk. Andre har han seldt. Opptil 500 kroner har han fått for enkelte av stavane.

Mange, ikkje minst dei godt vaksne, likar å ha ein stav å stø seg på når dei er ute på tur i skog og mark. Men det er ikkje slik at ein stav er ein stav. Lengde og form på handtaket må rett som det er tilpassast eigaren slik at dei får den støtta dei vil ha på vegen.

Den slags arbeid tek Einar Helgaland seg av. Det har hendt at enkelte stavar skifter eigar og då kan det vera behov for å forlengja på handtak og endra lengda på staven. Han tek også på seg å reparera brekte stavar.

Einar Helgaland har rikeleg anledning til å studera stavbrukarar på tur i terrenget. Han er med ei turgruppe på Hjelmeland som er ute på tur kvar onsdag.

For dei som måtte lura på det: Einar Helgaland stammar frå den nå avfolka fjellgarden Helgaland i Hjelmeland. Snikkar-arbeid i alle fasongar ligg til familien. Faren dreiv i denne bransjen og brørne til Einar har også gått i same retning.

Einar Helgaland har laga litt av kvart:

Skjærebrett.

Tiner.

Ein pub pluss 13 kaiar i Ryfylke

 

Tre passasjerar gjekk av på Jelsa. 

Kolumbus oppdaga Amerika, men me greidde å oppdaga ein båttur Ryfylke rundt frå Tau til Hjelmeland ved å dykka ned i Kolumbus-rutene.

Fyrst venta me i sju lange og sju breie på Tau. Til slutt kom ferja "Ryfylke" og tok oss med frå Tau til Fister, Byre, Sør-Bokn og Judaberg. Denne ferja tek seg av små-øyane i Ryfylke som ikkje har skikkeleg riksvegferje-samband. Dei fraktar kjøretøy i all slags fasongar til desse øyane. Denne ferja går etter ei litt omtrentleg rute, men har faste daglege anløp. Det var vår dårlege planlegging som var grunnen til at me sat så lenge på Tau.

Hjertelig velkomst på Nedstrand. Ferja "Ryfylke til venstre.

Denne dagen kunne me reist med "Ryfylke" frå Østhusvik på Rennesøy til Brimse, Sør-Hidle og Heng før anløpet på Tau. Ganske eksotisk kunne det blitt. For oss var det berre halv-eksotisk. På Fister har me vore før.

Det var ein personbil som kom frå Sør-Hidle som skulle av på Fister. Deretter kom Byre. Denne øya var ein del av Fisterøyane, som folk sa før i tida. Frå 1965 tilhøyrde desse øyane Finnøy. Trur du ikkje dei er blitt ein del av Stavanger i dag. Men ikkje sei Byøyane. Det kan bli misforstått.

Klart for anløp på Byre.

På Byre venta to store kjøretøy som hadde utført ein jobb der og nå skulle vidare til Bokn. I tillegg kom ein del byfolk ombord. Dei hadde feira ein åremålsdag. Nå skulle dei heim via Judaberg.

"Ryfylke" er ikkje bygd for turistar. Det var ikkje promenadedekk. Du var henvist til bildekket når du skulle studera farvatnet me seilte gjennom. Men passasjersalongen var fin nok den. Til og med sjølbetjent kiosk.

Ferja gjekk klokka 14.55 frå Tau og var på Judaberg 17.50. Fin tur i det flotte sommarveret. Og gratis for oss som ikkje hadde bil med. På Finnøy gjekk me i land. Då var det berre to bilar igjen om bord. Dei kom om bord på Tau og skulle vidare til Nedstrand der "Ryfylke" overnatta.

Dickins pub på Finnøy.

Eit besøk på den nye turistattraksjonen på Finnøy, puben Dickins, sto nå på programmet. Kven skulle tru at me fekk oppleva slikt på bedehus-øya i Ryfylke?

"Helgøy Glimt" tok oss Ryfylke rundt frå Finnøy.

Neste etappe gjekk med hurtigbåten "Helgøy Glimt". Den skulle ta oss med på ein heil rundtur. Den tok for seg det meste av øyar og kaiar innover. Men den gjekk berre innom der det var folk som skulle av eller var nokon som hadde meldt frå om at dei skulle med.

"Helgøy Glimt" sløyfte Halsnøy, men var innom på dagens knutepunkt på Ombo, Eidssund, som nå er hovedstad med kai, butikk, skule og blomstergartneri.

Sjernarøyane låg og lata seg i ei varm ettermiddagssol. Frå promenadedekket fekk eg med meg det meste frå Nord-Talgje til Aubøsund.

Me var innom på ferjekaien på Helgøy og strauk rett fordi kaien på Nesheim. Ingen skulle av der.

Det var litt spennande å finna ut kor kursen gjekk vidare. Mange kaiar sto opprekna i ruta: Nedstrand, Foldøy, Hebnes, Jelsa, Nesvik før Hjelmeland. Det blei nesten full pott.

Nedstrand var fyrste stopp. Mannen som gjekk av der fekk ein varm velkomst på kaien. Her låg også ferja som me hadde helst på tidlegare på dagen.

Parti frå Foldøy.

Så var det Foldøy, Hebnes og Jelsa. Det er jo synd at båten går til den sjellause ferjekaien på Jelsa. Den vakre strandstaden, også kalla brystnåla på Ryfylke, måtte me nyta på avstand.

Då var det berre Hjelmeland igjen. Nesvik gjekk me glipp av. Der har me vore før.

Hjelmelandsvågen i ettermiddagssola.

Hjelmeland låg der i sola og tok seg ut. Finst ikkje flottare plass.

Me var framme. Det blei ein flotte rundtur. Men den tok på oss gamle i denne varmen.

Takk for turen!

Gran Canari? Gå heller tur på Tysdalsstrandå!

Bil og buss har eg kjørt mange gonger langs Tysdalsvatnet. Men nå har eg gått her også.
Skreppeneset ligg heilt til høgre på bildet.

 

Gran Canari? Ka skal me der? Kan me ikkje heller gjera någe litt orginalt?

Den unga kånå mi er full av reiselyst. Eg er gammale og har lite lyst til både det eina og andra. Men eg kan jo ikkje berre seia nei og atter nei. Eg må komma med forslag som kan roa kånå litt.

Kan me ikkje heller ta bussen frå Hjelmeland til Tysdalsvatnet og gå av der Svotunnelen startar og gå på den gamle riksvegen langs Tysdalsstrandå? Og så kan me ta bussen igjen frå Vatne til Jørpeland og overnatta på Verkshotellet. Det må jo vera spennande og originalt.

Kjente fjelltoppar og kjente kåna på tur.

Trur du ikkje kånå kjøpte denne ideen. Hu er jo fødde og oppvaksen på Jørpeland. Men på Verkshotellet hadde hu aldri overnatta.

Me ringte til Jørpeland og bestilte dobbeltrom på Verkshotellet. Neste dag hoppa me på halv tolv-bussen frå Hjelmelandsvågen og drog i retning Tysdalsstrandå.

Bussjåføren som ikkje var fødde og oppvaksen i Ryfylke, var litt overraska då me ba han stoppa ved tunnelmunningen. Han var grei og slapp oss av. Men flirte godt då han forsto at me skulle gå den gamle veien til Vatne. Han skulle berre visst at eg personligt hadde kjørt rutebuss på denne vegen i min ungdom.

900 meter er langt når du går. Minst ti minutt,

Det har vore kjørande veg langs Tysdalsvatnet sidan 1938. Vegen går gjennom svære steinurer og det har ikkje vore ufarleg til tider å kjøra der. Minst ei dødsulukke har det vore.

Men då hu Magnhild var samferdselsminister, blei det laga tunnel forbi dei rasfarlege urene. I november 2013 blei den 4733 meter lange Svotunnelen åpna. Den kosta 480 millionar kroner.

Yr.no meinte me risikerte regn på turen. Men regnkleda var ikkje nødvendige før me var framme på Vatne.

Desse bilane har øydelagt alle våre begreper om avstandar. Det tek berre minuttar å kjøra tunnelen. Me dabba og gjekk i halvannan time før me var framme i sivilisasjonen igjen. Me hadde kontakt med to syklistar som sykla tur – retur. Utanom dei traff me ikkje ein kjeft. Det kan ikkje vera stor trafikk her. Det fanst verken rusk eller rask langs vegen. Ikkje brune sniglar heller.

Fyrste sida på Aftenbladet 17. november 1962.

Ved Skreppeneset er det ein ganske skarp sving. Der kolliderte sokneprest Berg i Hjelmeland og grapsa bilen sin. Denne kollisjonen fekk plass på fyrstesida i Aftenbladet i november 1962. Dette fekk kånå ein grundige orientering om. Eg gjekk og les for denne presten i 1963, ser du. Andre alvorlege hendingar gjekk eg ikkje i detalj om.

Me dabba og gjekk. Studerte stader der det var spor etter ras og me såg også at vegen var forbetra og utvida fleire stader sidan åpninga i 1938.

Ein ting er sikkert: Det er langt igjen å gå når det står skilt om rasteplass er 900 meter unna.

Regnet kom deisande på Vatne. Men då hadde me rigga oss til i fyrste og beste buss-stopp. Det gjekk ein liten time før bussen til Solbakk kom. Eg fann fire tomme ølboksar utanfor stoppet, me var tilbake i sivilasjonen, må vita. 6995 skritt eller 5,1 kilometer viste appen på mobilen.

Verkshotellet på Jørpeland.

Buss-sjåfør Lars Olaf Hetland frå Hjelmeland var overraska då me kom om bord på Vatne. Ka gjorde me her? Turen gjekk vidare via Solbakk til Jørpeland og Verkshotellet.

Kånå va trøtte, men lukkelege. Men planla ein lengre tur med rutebåt i Ryfylke neste dag.

PS. Eg er ikkje så mykje eldre enn kånå mi i alder. Men hu er så mykje yngre til sinns. DS.

Med turr pennasplitt i eit bånnfrose blekkhus

 

Meg som fyrsteklassing til høgre. Så kjem Magne, Tore og min to år yngre bror, Dag, til venstre.
Foto: Faster Tulla.  

Viss du ikkje har skrapt ein turre pennasplitt i eit bånnfrose blekkhus på ein iskalde januardag, gjekk du ikkje med meg på den to-delte folkeskulen i Vormedalen på slutten av 1950-talet.

Den gamle skulebygningen hadde stått tom heile juleferien. Den eine halvdelen var lærarbustad, men der var det ingen som budde då. Dermed var det ikkje rare temperaturen då me kom på skulen etter nyttår.

Om det var fyrt i løpet av julehelga veit ikkje eg, men det kan ha vore ein minimumstemperatur nede ved den svære vedaomnen, men oppe ved kateteret med omliggjande herligheter var det nok minusgrader då me kom på skulen.

Min barndoms skulehus.

Og blekk måtte me ha til skrivetimane. Kulepennar var någe nymotens herk på den tida. Det blekket var ikkje til å rekna med. Det kunne bleikna bort etter kort tid. Blekket som me fekk opp av blekkhusa kunne stå på dokumenter i hundrevis av år.

Viss eg hugsar rett, brukte me eigne penneskaft. Pennasplitt og blekk fekk me på skulen.

I dag er det fest når dei små startar på skulen. Mor og ofte far er med den håpefulle på den store dagen.

Denne halvdelen av skulehuset var lærarbustad. Her står lærar Arne Muri
 og systera Johanna.  

Eg møtte ikkje den fyrste dagen. Me på Laugaland hadde ikkje fått beskjed om skulestarten. Viss småskulen begynte på ein tysdag og storskulen på onsdag, kom Magne, Tore og eg fyrst på plass på torsdag. Eg hadde lag med rutinerte skule-elevar, Magne begynte i tredje og Tore i andre.

Forklaringa på dårleg informasjon om skulestart, trur eg hang saman med at læraren vår, Olav Østerhus, hadde vore på sjukehus. Då han kom heim og skulen skulle i gang, gjekk det litt fort i svingane og me fekk aldri beskjed før den fyrste dagen var forbi.

Ungane måtte sitja roleg og tia stilt på småskulen i den tida. Halda sjau høyrte til i friminutta. Kvar dag starta med salmesong og bønn. Deretter bibelsoga i fyrste time. Både andre- og tredjeklassingar måtte kunne leksa utanåt. Fyrsteklassingane slapp. Dei måtte fyrst læra å lesa.

Kva eg lærte? Jødeland besto av tre deler. Judea, Samaria og Gallilea. Samaritanane var någen fæle karar. Men det var jo ein barmhjertige der også.

Og lærar Østerhus vrengte av seg trøya og dramatiserte koss han som seinare blei apostelen Paulus fyrst var med på å forfølgja og steina dei kristne før han blei omvende og slo seg saman med dei rett-truande.

Eg streva med penn og blekk og skjønnskrift denne fyrste skulevinteren. Og lærte vel å lesa litt også. Slik var det då. Me gjekk jo berre annankvar dag på skulen. Tysdag, torsdag og lordag.

Eit liv med laks og fiskar med flaks

 

Asbjørn Tytlandsvik plukkar ut daud yngel frå klekkekara. Reportasjebilde
frå Aftenbladet i 1976. 

I 100 år har dei jobba med laks i alle fasongar i Tytlandsvik. På 1920-talet starta dei lakseklekkeri på garden. Rogna fekk dei frå sjølfanga laks om haustane og hadde den i eigne kar fram til neste sommar. Dei plukka vekk daud yngel og sette ut den friske yngelen i elva. Frå Tytlandsvik leverte dei også yngel til andre elvar i distriktet.

I 1920-åra starta dei med klekking av lakseyngel fleire stader i Rogaland. Så dette er ikkje noko heilt spesielt for Tytlandsvik. Det spesielle er at laksen stadig er "big business" her. Tytlandsvik Aqua fôrar opp laksesmolt som så blir seldt vidare til sjøbaserte oppdrett der laksen blir fôra vidare til den er stor nok til å bli slakta. Bedrifta i Tytlandsvik omsette for 506 millionar kroner fjor.

Laksaklekkeriet frå 1926.

Grunnen til at skriv dette? For eit par dagar sidan var eg på omvisning på Tytlandsvik Aqua. Bygdefolket var invitert på åpen dag og omvisning på bedrifta. Der blei også eg med. Spennande for ein utflytta hjelmelandsbu som vaks opp berre tre-fire kilometer frå Tytlandsvik.

I 1976 var eg sommarvikar i redaksjonen i Aftenbladet og blei sendt ut for å laga sommarstoff saman med fotograf Stein Erik Gilje. Då passa det jo godt å setja kursen mot himslige trakter. Eg visste jo at dei dreiv med lakseyngel på garden i Tytlandsvik og hadde som guttunge vore nede og sett på det som føregjekk der.

Tytlandsvik Aqua fotografert i 2025.

Det store poenget i den reportasjen som me laga for 49 år sidan: I Tytlandsvik hadde dei slutta med å setja ut yngelen på elva i juni som før. Nå hadde dei begynt å fôra yngelen for så å setja den ut på elva til hausten. Dermed var yngelen blitt dobbel så stor og betre rusta for å greia seg sjøl i den store Vormedalselva.

Dei hadde 90 000 yngel i kara. Av dette blei tredjeparten sett ut i elva i Tytlandsvik. Resten gjekk til Ulla-elva og Hålandselva i Erfjord. Klekkinga i Tytlandsvik skjedde i samarbeid med Rogaland Jeger og Fiskerforening. 

Laksefisket starta dårleg i 1976. I Tytlandsvik hadde dei ikkje fått meir enn tjue laksar og svidder i nøtene sine i sjøen. Snakkisen mellom sportsfiskarane i Vormedalselva var Jan Espeland frå Hjelmeland som hadde fått tre laksar og tre svidder på ei natt. Han brukte makk til agn. Den heldige fiskaren fekk bilde i avisa.

Den flaksne fiskaren.